Þjóðólfur - 22.09.1905, Blaðsíða 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 22. september 19 05.
M 40 B.
Landsdómurinn.
I sambandi við ráðherraábyrgðarlögin
frá 4. marz 1904, sem heimastj.mönnum er
eingöngu að þakka, stendur lagafrumvarp
það um landsdóm, er þingið nú samþykkti.
Þetta mál var undirbúið á þinginu 1903,
af heimastj.flokknum, en varð ekki útrætt
þá vegna naumleika tímans. Nú hefur það
verið samþ. af þinginu nær óbreytt, eins
og skilið var við það í þinglok 1903, og
hafa þá heimastj.m. efnt til fulls þau lof-
orð sln, að láta bæði ráðherraábyrgðarlög
og landsdóm komast í gildi jafnskjótt sem
innlend stjórn með ábyrgð fyrir alþingi
væri tekin til starfa. Af því að þetta
landsdómsfrumvarp er mjög þýðingarmik-
ið mál í sjálfu sér og merkilegt, þykir rétt,
að Þjóðólfur flytji hér frumvarp alþingis
í heild sinni.
1. gr. Landsdómur skal stofnaður á Is-
landi. Samkomustaður hans eraðjafnaðií
Reykjavík.
2. gr. Landsdómurinn dæmir mál þau,
er alþingi lætur höfða gegn ráðherranum
út af embættisrekstri hans, eða á móti
landritara út af embættisrekstri hans, er
hann gegnir ráðherrastörfum á eigin á-
byrgð.
3. gr. I landsdómnum eiga sæti 6 sjálf-
kjörnir lögfræðingar : dómararnir í lands-
yfirdómnum 3, séu þeir ekki alþingismenn,
og ennfremur svo margir af hinum elztu
lögfræðingum landsins, er í öðrum em-
bættum sitja, eiga ekki sæti á alþingi og
eru ekki í stjórnarráðinu, að talan verði
full.
4. gr. Enn eiga sæti í dómnum 24 þar
til kjörnir menn, og skal kosningu á þeim
hagað svo, að hver sýslunefnd og bæjar-
stjórn á landinu kjósi, að tilhlutun stjórn-
arráðsins svo marga innanhéraðs- og inn-
anbæjarmenn sem hér segir:
Sýslunefndirnar: í Vestur-Skaptafellssýslu
2, í Vestm.eyjasýslu 1, í Rangárvallasýslu 4,
i Árnessýslu 6, f Gullbringusýslu 3, í Kjós-
arsýslu 1, í Borgaríjarðarsýslu 2, í Mýra-
sýslu 2, í Snæfellsness- og Hnappadals-
sýslu 3, í Dalasýslu 2, í Austur-Barðastrand-
arsýslu 1, í Vestur-Barðarstrandarsýslu 2,
i Vestur-ísafjarðarsýslu 2, í Norður-ísafj.-
sýslu 3, í Strandasýslu 2, í Húnavatnssýslu
4, í Skagafjarðarsýslu 4, í Eyjafjarðarsýslu
4, í Suður-Þingeyjarsýslu 4, í Norður-Þing-
eyjarsýslu 1, í Norður-Múlasýslu 3, í Suður-
Múlasýslu 4, í Austur Skaptafellssýslu 1;
Þæjarstjórnin í Reykjavík 6, á Isafirði 2, á
Akureyri 2, á Seyðisfirði 1. Samtals 72.
Þar sem fleiri skal kjósa en einn, getur
hver sýslunefndarmaður eða bæjarfulltrúi
krafist hlutfallskosningar, er þá fer fram
eptir fyrirmælum þingskapa alþingis um
slíka kosning þar.
Af hinum kjörnu 72 mönnum nefnir efri
deild alþingis þess, er fyrstkemur saman,
eptir að kosning í sýslunefnduiu og bæj-
arstjórnum hefur fram farið, á öðrum
fundi sínum tvennar tylftir frá, eptir þeim
reglum, sem gilda um nefndarkosningar
(einnig hlutfallskosningar). Þvl næst send-
ir forseti deildarinnar skýrslu, svo fljótt
sem verða má, um það, hverja deildin hafi
frá nefnt, til forseta sameinaðs þings, en
hann lætur þá á fundi sameinaðs alþing-
is taka með hlutkesti tvær tylftir af þeim
fjórum tylftum, sem eptir eru. Þær tvær
tylftir, er þannig eru hlutkesti teknar, eiga
setu í landsdómnum. Hinar tvær tylttirn-
ar skulu vera til vara til að ganga í dóm-
inn, ef einhver hinna kjörnu dómenda
deyr, missir kjörgengi eða forfallast.
Jafnskjótt og hlutkesti hefur farið fram,
tilkynnir forseti sameinaðs þings forseta
landsdómsins, hverjir hafi hlotið kosningu
sem dómendur og varamenn í landsdómn-
um, en hann tilkynnir þeim það aptur
hverjum fyrir sig, og senda þeir honum
þá aldursskírteini sín.
S gr. Enginn er kjörgengur í lands-
dóminn, samkvætnt 4. gr., sem
a. er yngri en 35 ára eða eldri en 60 ára;
b. á sæti á alþingi;
c: hefur verið dæmdur fyrir verknað, er
svívirðilegur er að almenningsáliti;
d. hefur misst fjárráð;
e. hefur þegið af sveit og ekki annaðhvort
endurgoldið styrkinn eða fengið eptir-
gjöf á honum.
f. er öðrum háður sem hjú;
g. er þegn annars ríkis eða í þjónustu þess;
h. á heima í öðru landi.
Enginn, sem kjörgengi hefur, getur skor-
ast undan kosningu til landsdómsins.
6. gr. Forstjóri landsyfirdómsins er for-
seti landsdómisins, unz forseti er kosinn
samkvæmt 14. gr.
7. gr. Nú deyr kjörinn dómandi, einn
eða fleiri, áður en dómur er ruddur (11.
gr.), missir kjörgengi eða forfallast á ann-
an hátt, þannig að hann getur ekki setið
í dómnum, og tekur þá forseti dómsins
með hlutkesti jafnmarga menn af vara-
mönnum, og úr gengu, og eiga þeir eptir
það sæti í dómnum. Ef dómur er rudd-
ur, og kjörinn dómandi, er eptir hefur
setið í dómnum, forfallast eða verður að
víkja eptir almennum reglum, tekur for-
seti með hlutkesti 3 af varamönnum í
hans stað, og ryður ákærður einum þeirra,
en sóknari öðrum.
8. gr. Dómendur skipa dórr.inn, meðan
þeir fullnægja kjörgengisskilyrðunum, en
varamennirnir skulu kosnir 6. hvert ár,
þannig að sýslunefndir og bæjarstjórnir
kjósa samkvæmt 3. gr. 72 innanhéraðs- og
innanbæjarmenn, og nefnir efri deild al-
þingis frá 24 þeirra á þann hátt, sem seg-
ir I sömu grein. Af þeirn fjórum tylftum,
er þá verða eptir, tekur forseti dómsins
með hlutkesti varamennina 24.
Hvar þess, er forseti lætur hlutkesti
fram fara, skal hann hafa viðstadda tvo
valinkunna menn, og ennfremur skal vera
þar við maður, er ráðherrann skipar til
þess, og er mál er höfðað, ákærður eða
maður, er hann til þess nefnir.
9. gr. Dómendum bera söma fæðispen-
ingar og alþingismönnum, og endurgjald
fyrir ferðakostnað eptir reikningi, sem
dómurinn sjálfur úrskurðar. Allur dóms-
kostnaður greiðist úr landsjóði.
10. gr. Ákvörðun alþingis um máls-
höíðun gegn ráðherranum eða landritar-
anum skal gerð með þingsályktun í sam-
einuðu þingi, og skulu kæruatriðin vera
nákvæmlega tiltekin í þingsályktuninni,
enda sé sókn málsins bundin við þau.
Jafnframt kýs þingið mann til að sækja
málið af sinni hendi, og annan til vara,
ef hinn kynni að forfallast.
11. gr. Sóknari sendir forseta landsdóms-
síðan tafarlaust þingsályktunina í frumriti
og eptirriti. Forseti sendir ákærðum ept-
irritið með áritaðri áskorun um að lyðja
dóminn með nægilegum fyrirvara, á
ákveðnum stað og stundu, og aðvarar um
leið sóknara skriflega um að ryðja dóm-
inn af sinni hálfu. Þá skipar forseti ákærð-
um verjanda, og skal taka til þess mann,
sem heima á á Islandi. Ákærði tilnefnir
sjálfur manninn ef hann vill. Rétt er og
að ákærður baldi sjálfur uppi vör'n fyrir
sig, ásamt verjanda. Dómruðning fer þann-
ig fram, að báðir málspartar, sóknari ög
ákærður eða verjandi hans, mæta fyrir
forseta á tilteknum stað og stundu, og
ryður ákærður 2 afhinum lögskipuðu dóm-
endum og 9 af hinum kjörnu, en sóknari
1 af hinum fyrnefndu dómendum, en 3
af hinum.
Nú ryður aðili annarhvor eða báðir eigi
dóminn, og’ tekur þá forseti burtu með
hlutkesti jafnmarga og ryðja átti.
Við dómruðning skulu viðstaddir sem
vottar 4 menn valinkunnir og óvilhallir.
Nú lætur annarhvor málsaðila þess get-
ið við dómruðning, að hann þurfi að afla
upplýsinga um kæruatriðir, utan Reykja-
víkur, og skal þá forsetinn kalla dómend-
ur þá, er dæma eiga málið, saman með
3—6 mánaða fyrirvara, eptir því sem á-
stæður eru til, en óski hvorugur aðila að
leita sannana utan Reykjavíkur, kallar
forseti dómendur saman með öðrum hæfi-
legum fyrirvara, þó ekki lengri en 3 mán-
aða. Stefnu skal hann jafnan gefa út á
hendur ákærðum með hinum sama fresti,
sem dómendum er veittur, en sóknari lætur
birta stefnuna svo fljótt, að ákærður fái að
minnsta kosti eins langan stefnufrest og
ákveðinn er til landsyfirdóms í einkamál-
um. Stefnan skal rituð á frumrit þings-
ályktunarinnar.
12. gr. Það er skylda sóknara að leita
allra sannana, og verjanda að færa fram
allt það, er sýkna má ákærðan, eða mýkja
málstað hans, enda er ákærða frjálst að
gæta hagsmuna sinna ásamt verjanda.
Kona ákærða, foreldrar hans og tengda-
foreldrar og fjarskyldari eða fjartengdari
beint upp á við, börn hans og barnabörn
og fjarskyldari beint niður á við, systkini
eða jafntengdir menn verða ekki krafðir
vitnisburðar um kæruatriðin. Að öðru
leyti gilda hinar almennu reglur um vitni
og vitnaskyldu.
Þá er leita þarf vitna utan Reykjavíkur,
skal vitnaleiðslan fara fram með venjuleg-
um hætti fyrir héraðsdómi, og skal til
hennar stefnt með sama hætti og sama
fresti, sem einkamál væri að ræða milli
sóknara og ákærða. Vitnaleiðsla í Reykja-
vík fer fram fyrir landsdómnum sjálfum.
Forseti á, er - þess er krafizt af öðrum
hvorum málsaðila, að gefa út stefnu til
vitna þeirra, er leiða á fyrir landsdómn-
um.
14. gr. Nú eru dómendur komnir á
dómstað, og skulu þeir þá vinna dórnara
eið, sem hafa ekki unnið hann áður. Því
næst kjósa dómendur sér forseta úr sfn-
um flokki.
Eigi er dómur lögmætur, nema tveir af
hinum lögskipuðu og 10 af hinum kjörnu
dómendum, hinir sömu, hlýði á alla sókn
og vörn í málinu og taki þátt í að dæma
dóminn.
15. gr. Málflutningur fyrir landsdómi
fer fram í heyranda hljóði þannig, að sókn-
ari leggur fram fyrir dómstólinn sönnun-
unargögn sín: útskriptir af vitnaleiðslum
utan Reykjavíkur og önnur skjöl, færir
síðan fram vitni þau, er nærstödd eru, og
spyr hann þau sjálfur, en ákærðum og
verjanda er heimilt að leggja fyrir þau
gagnspurningar. Dómurinn á engan þátt
í vitnaleiðslunni, en heimilt er bæði vitn-
inu og aðilum að skjóta því til úrskurðar
forseta, hvort spurning sé svo háttað, að
svara þurfi henni, og skal hlíta þeim úr-
skurði. Þá er sóknari hefur fært fram
sönnunargögn sín, flytur hann sókn í
málinu munnlega. Síðan færir ákærður
eða svaramaður hans á sama hátt fram
sín sín sönnunargögn, þar á meðal nær-
stödd vitni, er hann spyr sjálfur, en sókn-
ara er heimilt að leggja fyrir vitni ákærða
gagnspurningar. Gildir um aðstöðu dóms-
ins við þessa vitnaleiðslu hið sama sem
við vitnaleiðslu af sóknara hálfu. Er færð
hafa verið fram sönnunargögn af hálfu
ákærða, flytur verjandi fram vörnina, svo
og ákærði sjálfur, ef hann vill, einnig
munnlega. Sóknari á þá einnig rétt á að
svara, og ákærður og talsmaður hans til
að svara aptur. Hvort aðilar taki optar
til máls, ákveður forseti dómsins, enjafn-
an skal gæta þess, að ákærður og tals-
maðu'r hans hafi tækifæri til að taka eins
opt til ináls og sóknari, og taka til máls
síðast, áður en málið er tekið til dóms.
16. gr. Dómur skal ganga í málinu
innan 3 sólarhringa, frá þvf er sókn og
vörn var úti.
Ákærðum verður ekki gerð refsing né
heidur verða skaðabætur né málskostn-
aður lagður á hann, nema 4/s dómenda
þeirra, er taka þátt < að dæma dóminn, séu
á eitt sáttir
í dómnum skal ákveða sóknara og
svaramnnni hæfilega þóknun fyrir mál-
flutninginn. Þóknun verjanda má eigi
vera minni en sóknarans. Að öðru leyti
fer um málskostnaðargreiðslu eptir al-
mennum reglum.
Dómurinn skal byggður á forsendum,
en án fullnægingarfrests.
Sóknari annast um birtingu og fullnustu
dómsins á venjulegan hátt.
Lög frá alþingi:
43. Fátœkralög. (Öll þar að lútandi laga-
boð dregin saman í eitt og ýmsar smá-
breytingar gerðar, en 10 ára sveitfest-
istíminn látinn haldast óbreyttur).
44. Lög um bœndaskóla.
1. gr. Tveir skulu vera skólar á landi
hér, er veiti bændaefnum nauðsynlega sér-
þekking til undirbúnings stöðu þeirra, og
skal annar skólinn vera á Norðurlandi á
Hólum í Hjaltadal, en hinn á Suðurlandi
á Hvanneyri í Borgarfirði. Á skólajörð-
unum skulu vera hæfilega stór bú, er má
reka á kostnað landsjóðs, ef öðru verður
ekki við komið.