Þjóðólfur - 08.02.1907, Blaðsíða 1

59. árg.
Reykjavík, föstudaginn 8. febrúar 1907.
Jú 6.
Hugleiðingar við áramótin.
Eptir F r o s t a.
IV.
Eg gat ofurlítið um það síðast, að þörf
væri á góðum og ódýrum fræðibókum, og
að þess væri óskandi, að alþingi legði þar
fé til. Eg ætla að minnast ofurlítið meira
á þetta atriði. • Hversvegna þarf að verja
almenningsfé til bóka þessara ? munu
menn spyrja, og hversvegna getur ekki
einhver dugnaðarmaðurinn tekið að sér
að gefa þær út? Þessu er auðsvarað.
Einstakir menn gefa út bækur f gróða-
skyni, eins og eðlilegt er, og eru háðir
því, hvað alþýðan vill lesa. En hér er
um að gera að kenna alþýðunni hvaða
bækur hún á að lesa, en til þess verða
bækurnar bæði að vera til og vera ódýr-
ar, svo engum sé ofvaxið að kaupa þær.
Mjög líklegt er, að það taki alllangan
tíma, að kenna mönnum að meta gildi
bóka þessara, og jafnlíklegt er, að lítið
mundi seljast af þeim í byrjuninni. Það
getur því ekki orðið neinn gróðavegur, að
gefa þær út, og það á það ekki heldur
að vera. Margir munu þá segja sem svo,
að það liggi allnærri bókmenntafélaginu,
að gefa út þesskonar bækur, og það væri
og í samræmi við lög þess. Félagið hef-
ur og optar en einu sinni byrjað á þess-
háttar bókagerð, en hætt svo í miðju kafi.
Það þarf nefnilega, þó því sé veittur styrk-
ur af almannafé, að fá fyrir bækur sínar
að minnsta kosti það, sem til þeirra er
kostað. Nú á tfmum eru gerðar svo mikl-
ar kröfur til félagsins, að því mundi veita
fullerfitt að standa straum af alþýðubóka-
gerð, jafnvel þó það fengi meiri styrk.
Að því er alþýðuritin snertir, er það og
óheppilegt, að bókaútgáfa félagsins er háð
samþykkt fundar, því vel gæti svo farið,
að þau yrðu þá út undan, jafnvel árum
saman. En alþýðuritin ættu að birtast
reglulega. Þegar á allt er litið, væriþað
eflaust langbezt, að stjórn landsins annað-
ist útgáfuna, legði fram féð og fæli einum
eða tveimur mönnum á hendur að standa
fyrir bókagerðinni, Það gæti aldrei orðið
þung byrði á landsjóðnum.
V.
(Síðasti kafli).
Eg get ekki fengið af mér að skiljast
svo við þessar hugleiðingar, að drepa
ekki ofurlftið á höfuðborg landsins. Hún
hefur vaxið stórum upp á síðkastið. íbú-
ar hennar eru */8 hluti allra landsmanna,
og má þvf teljá hana allstóra f saman-
burði við íbúatölu landsins. Borgin er
nú orðin svo stór, að allmiklar kröfur má
gera til hennar. En hvernig er þá ástand-
’ð ? Það er víst óhætt að segja, að það
sé bágborið, enda er vart við öðru að bú-
ast> því fólksfjöldinn hefur aukizt svo
^jótt, að bærinn hefur ekki getað fylgzt
með. Vér hirðum ekki að orðfengja um
brestina, en ,látum oss nægja að fara
nokkrum orðum um það, hvað Reykjavfk
á að vera og hvernig hún ætti helzt að
líta út.
Reykjavlk er höfuðstaður landsins, eða
hun er aðsetursstaður stjórnarinnar, þar
eru æðzu skólar landsins og bókasafnið
o. s. frv„ en hún ætti að vera ofurlítið
meira. Hún ætti til að mynda að vera
höfuðverzlunarborg landsins. Hún ætti
að vera miðstöð allrar verzlunar á Islandi.
Þar ættu að standa stór forðabúr full af
allskonar varningi, er kæmi með stórum,
hraðskreiðum gufuskipum frá helztu verzl-
unarborgum heimsins. Fram með strönd-
um landsins ættu þá að þjóta smáir en
örskreiðir eimknerrir, er flyttu menn og
vörur fram og aptur milli höfuðstaðarins
og annara káuptúna. Akvegir og járn-
brautir ættu að liggja út frá borginni til
fjölbygðustu héraðanna. I stuttu máli:
Reykjavík ætti að vera þungamiðja alls
landsins. En það er æði margt, sem gera
þarf, áður en því marki er náð. Vér
munum nú að eins nefna á nafn nokkuð
af því, sem ætti að framkvæma sem allra
fyrst, og hefði helzt átt að vera búið fyrir
löngu.
Þá er nú fyrst og fremst að koma öllu
í svo gott stand, að bærinn verði sem
heilnæmastur. Öllum óþverra úr hverju
húsi ætti að skola út í sjó, en til þess að
það sé mögulegt, verður að byggja lokuð
ræsi í öllum götum bæjarins. Um ræsin
þarf ekki að orðlengja, því bæjarstjórnin
er nú byrjuð á þeim. Fyrir það á hún
þakkir skilið, og óskandi væri, að starf-
inu yrði haldið áfram méð sem mestum
röskleika, því ekki verður annað sagt, en
að seint væri byrjað. En þá eru götur
bæjarins ekki sem beztar. Það liggur við
að svo megi að orði kveða, að maður
vaði þar stundum forina í »hné og kálfa«,
eins og í sveitaþorpunum á Rússlandi.
Það er nefnilega ekkert grjót vfða á slétt-
unum í Rússlandi, svo þeir geta ekki flór-
lagt göturnar, en grjótið er alstaðar kring
um okkur, og þó eru göturnar eins og
á Rússlandi. Þegar göturnar eru þurrar,
eru þær fullar af ryki, og í þurviðrisstorm-
um þyrlast það upp, svo rykskýin sveima
þar í loptinu svört og þrungin af óþverra.
Ætli það væri ekki vinnandi vegur að
flórleggja göturnar. Það borgar sig, þó
það kosti stórfé, því loptið í bænum verð-
ur heilnæmara.
Vér skulum að eins nefna vatnið, því
eins og betur fer, er nú von á því innan
skamms, enda er vatnið lífsnauðsyn fyrir
bæinn, bæði að því er snertir heilsu manna
og eignir. Slökkvilið bæjarins stendur
t. a. m. miklu betur að vígi, þegar elds-
voða ber að höndum, ef nægilegt vatn er
um allan bæinn. Um vatnið má segja
sama og ræsin: Sýnið sem mestan rösk-
leika, því of seint er byrjað.
Þá komum vér að höfninni. Ekki þarf
að eyða þar mörgum orðum, því margt
hefur verið rætt og ritað þar um. Vér
göngum alveg fram hjá þvf, hvernig höfnin
á að vera og hve mikið hún kostar. Hún
á náttúrlega að vera góð, og mun ekki
kosta svo mikið, að hún borgi sig ekki
margfaldlega, þegar á allt er litið. Ætli
það væri nú ekki kominn tími til að láta
athöfn fylgja orðunum og fara að byrja
að byggja höfnina, því það er víst búið
að segja nógu opt: sEigum við ekki að
fara að setja«. Skipin liggja stundum á
höfninni dögunum saman, af þvf það gef-
ur ekki til að flytja vörurnar í land eða
um borð. Það kostar ekki smáfé, að láta
stór gufuskip bíða marga daga, og hverjir
borga þann kostnað ? Auðvitað þeir, sem
kaupa vörurnar. Það þarf margt fólk og
marga báta til að leggja vörurnar í land.
Allur sá kostnaður leggst auðvitað á vör-
una. Það væri fróðlegt að reikna saman,
hve mikið er borgað á ári fyrir út- og
uppskipun í Reykjavík, og leggja svo þar
við það, sem það kostar á ári, að gufu-
skipin verða að bfða sökum gæftaleysis
til vöruflutnings í land. Eg ímynda mér,
þegar þær tölur eru komnar á pappírinn,
að mönnum fari að skiljast, að höfnin
muni borga sig.
Bókmenntir.
Ljóðmæli Matthíasar Jocliums*
sonax I—V. B. Kostnaðarraað-
ur David Östlund. 1902—1906.
Það er bókmenntalegt þrekvirki, er hr.
Östlund hefur af hendi leyst með útgáfu
þessa mikla ljóðasafns hins alkunna þjóð-
skálds, og það má því varla minna vera,
en vakin sé eptirtekt almennings á jafn-
umfangsmiklu og um leið jafn þörfu út-
gáfu-fyrirtæki um leið og það er til lykta
leitt, því að ljóðmæli séra Matthíasar eru
og munu jafnan verða einhver hinn dýr-
mætasti bókmenntalegi fjársjóður þjóðar
vorrar, sá fjársjóður, er mölur og ryð fær
ei grandað, og hefur þvf ævarandi gildi
fyrir alda og óborna. Skáldgáfa séra
Matthíasar er jsvo fjölbreytt, svo fjöthæf
og spennir yfir svo víðtækt andans svæði,
að ógerningur væri í stuttri blaðagrein,
að ætla sér að lýsa henni nákvæmlega.
Þótt allmargt hafi verið ritað um skáld-
skap séra M. hingað og þangað og sumt
af allfærum mönnum, þá er samt óhætt
að segja, að ítarlegur dómur um hann
sem skáld í heild sinni er enn óritaður,
og verður eflaust fyrst um sinn, því að
það er mikið verk og vandasamt og ekki
á allra færi, enda þótt skáldskapur hans
sé mjög óvfða torskiiinn og að því leyti
ekki erfiður viðfangs. En hann hefur ort
meira að vöxtum en nokkurt annað Is-
lenzkt skáld, og verður því ekki heimtað,
að allt sé jafngott í svo miklu safni.
Hann hefur og heldur ekki öðlazt skáld-
frægð sína fyrir það, hve m i k i ð hann
hefur ort, — ekkert skáld verður frægt
fyrir það eitt — heldur fyrir snilldina,
sem er á allflestum ljóðum hans. Og
þessi snilldarkvæði hans eru svo mörg,
að væru þau ein valin úr öllu safni hans,
þá mundi það safn verða stærra en nokk-
ur önnur íslenzk ljóðabók eptir einstakan
mann, og hefði það fram yfir þær allar,
að þar væri a 111 gullvægt.
Það er nokkur galli á þessu mikla
ljóðasafni, og ógreiðara yfirlits, að kvæð-
in hafa ekki verið flokkuð að neinu ráði,
eða flokkaskiptingin hefur ekki orðið
nógu eðlileg, eða samkvæm, en það hefði
vitanlega verið afarmikið verk, sem hvorki
skáldið né útgefandinn hafa treyst sér til
að gera. Að vissu leyti verðnr og efnið
fjölbreytilegra í hverju bindi við það, að
flokkaskiptingin er gerð af handahófi, en
dálítill galli er þetta samt. Að minnsta
kosti hefðum vér kunnað betur við, að
öll þýddu kvæðin hefðu verið sér í einni
samfelldri heild, en ekki hlutuð sundur í
ýmsum bindum. En þessir agnúar snerta
vitanlega ekkert gildi ljóðasafnsins í sjálfu
sér. Yrði það gefið út aptur, sem alls
ekki er óhugsandi, væri hægra að ráða
bót á þessum misfellum, og haga skipt-
ingunni eðlilegar.
I 1. bindinu, er kom út á Seyðisfirði
1902, eru meðal annars kvæði frá yngri
árum skáldsins, þar á meðal nokkrar
þýðingar úr latínu. Þar eru og kvæði
»Við tfmamót og önnur tækifæri« og eru
meðal þeirra sum af hinum allra fegurstu
kvæðum skáldsins, eins og t. d. »Trúar-
raun«, »Sorg« (við lát konu hans) »Móð-
ir mín«‘ »Jón Arason«, »Hallgrímur Pét-
ursson« o. fl. Þar er og Noregskvæðið
(»Nú hef eg litið landið feðra minna«) og
kvæðin til Jóns Sigurðssonar og söngv-
arnir við útför hans. Meðal kvæðanna
»Frá seinni árum«, í þessu bindi eru
Wathneskvæðin og kvæðabálkurinn : »Ferð
upp í Fjótsdalshérað 1900«, eitthvert með
hinum beztu og einkennilegustu náttúru-
lýsinga-kvæðum skáldsins, og víða mjög
fyndið og smellið. í þessum kafla er og
hið ágæta kvæði »Minni Norðmanna«
(Austanum haf þar himinsins sól«). Síð-
ast í bindinu eru þýðingar á norskum
kvæðum eptir Welhaven (Ur »Aptureld-
ing Noregs« og Ólafur helgi), ívar A.a-
sen, A. O. Vinje, A. Munch (»ísland«,
»Brúðförin í Harðangri«). Björnson
(»Ólafur T 'ryggvason« o. m. fl.). Hinrik
Ibsen (»Þorgeir 1 Vík« o. fl.). JónasLie,
Kristófer Janson, Magdalenu Thoresen,
Per Sivle, L. Dietrichson o. fl. Þýðing-
ar séra Matthíasar eru svo þjóðkunnar,
að óþarft er að hrósa þeim hér. Margar
þeirra eru sannkallað listaverk. Það er
t. d. engu minni unun að lesa »Þorgeir
í Vík« 1 þýðingu séra Matthíasar en á
frummálinu. Þessi kvæðis-gimsteinn hef-
ur jafnvel fágast og fegrast í höndum
þýðandans, og svo er um flest hinna
þýddu kvæða f þessu bindi.
í 2. bindinu (Seyðisfirði 1903) eru Þjóð-
hátíðarkvæði skáldsins, þau kvæði, er
fyrst sköpuðu skáldfrægð séra Matthíasar
og skipuðu honum á bekk með höfuð-
skáldum þjóðar vorrar, því að það var
ekki fyr en um og eptir þjóðhátíðina 1874,
að Pegasus hans hafði fengið það eldi,
sem þurfti til að draga hina eldri uppi
og komast fyllilega á hlið við þá. Aður
var séra M. mest kunnur fyrir »Utilegu-
mennina«, er hann hlaut mikið lof fyrir
að eins 26 ára gamall. Og verður því
ekki sagt, að hann hafi þurft lengi að
bfða viðurkenningar. Én þjóðkunnur
varð hann fyrst tæplega fertugur, og hef-
ur orðstír hans ekki þorrið síðan. í 2.
bindinu eru og kvæðin: »íslands land-
nám«, »Víg Snorra Sturlusonar«, »Guð-
brandur Hólabiskup*, sEggert Ólafsson«,
o. fl. snilldarkvæði, þar á meðal kvæðið
»Eyjafjörður«. Meðal kvæðanna í þessu
bindi, sem ort eru eptir 1880, má t. d.
nefna hið fagra og kraptmikla kvæði
»Skagafjörður« (ort 1890), eitthvert af hin-
um allra beztu' og hreimmestu kvæðum
skáldsins, þar sem hann tengir svo meist-
aralega saman sögu héraðsins og hina