Þjóðólfur - 14.02.1908, Blaðsíða 1

60. árg.
Reykjavík, föstudaginn 14. febrúar 1908.
7.
,angneppnegasta íeysmgin
Uppástunga til atliugunar.
Hinir íslenzku fulltrúar, er sæti eiga í
sambandslaganefndinni, leggja nú af stað
héðan um næstu helgi að ölln forfalla-
lausu. Nefndin á að taka til starfa í
Kaupmannahöfn 28. þ. m.
Hugheilar óskir munu fylgja nefndar-
mönnunum íslenzku úr garði, óskir um,
að þeir beri giptu til að ráða svo fram
úr þessu vandamáli, að Islendingar hafi
ástæðu til að fagna úrslitunum. En á
því er vandhæfi mikið fyrir ísl. fulltrú-
ana, að koma sambandsmálinu í það
horf, er meginþorri Islendinga geti verið
fullkomlega ánægður með. En með því
að kröfur manna í þá átt munu ganga
alllangt yfirleitt, er allhætt við, og því er
miður, að árangurinn af nefndarstarfinu
verði ekki til þess, að lægja til muna
ófriðar- og óánægjuöldur þær, er allhátt
hafa risið á síðustu tfmum. Það gæti
enda farið svo, að deiiurnar yrðu enn
svæsnari og ískyggilegri eptir en áður,
Og væri þá ilia farið. Setjum t. d. svo,
sem ekki er óhugsandi, að þjóðin skiptist
í tvo fjandsamlega flokka um gerðir nefnd-
arinnar, þar sem annar flokkurinn féllist á
þær að öliu leyti og teldi þær harla mik-
ilsverðar, en hinn hafnaði þeim með öllu
og teldi frelsi landsins í voða teflt, ef
þing og þjóð samþykkti slíkan sáttmála.
Yrði þá eitt af tvennu, að sá hlutinn sigr-
aði, er nefndinni fylgdi, eða hinn, er
traðka vildi gerðum hennar, og væri
hvorttveggja illt, því að af því leiddi
stöðugan ófrið og illdeilur, er væru bæði
háskalegar og óharningjusamlegar að þvl
leyti, að annar flokkurinn gerðist máls-
vari útlenda valdsins yfir landinu, en hinn
reyndi að sporna gegn því. En slíkir
flokkadrættir mega ekki eiga sér stað
meðal Islendinga sjálfra. Gagnvart
útlenda valdinu verðum vér að
standa sem einn maður. Þar
má alls engin sundrung vera.
Annars er frelsi og sjálfstæði landsins í
fullum voða statt.
Af þessu leiðir, að nefndin verður að
haga gerðttm sínum svo, að girt verði
fyrir svona lagaðan flokkadrátt í landinu-
Og til þess verður hún fyrst og fremst að
koma sér saman innbyrðis, þ. e. að segja
íslenzku fulltrúarnir verða a 11 i r að vera
samtaka, allir mynda þéttan, fastan hóp,
er Danir geti ekki fleygað sundur. í því
liggur höfuðstyrkur íslenzku fulltrúanna,
samhliða því, að þeir leggi í sameiningu
grundvöllinn svo, að traustur sé og ábyggi-
legur til frambúðar. Það er enginn efi
á, að Danir fást til að slaka afarmikið á
klónni, ef þeir sjá, að ísl. fulltrúarnir eru
samtaka.
£n hvað gerir þá íslenzka þjóðin sig
ánægða með?
Því er vandsvarað að vissu leyti, og
,þó ekki í rauninni.
Það skal þegar tekið fram, að n ú s e m
stendur mun þjóðin, og þar er átt við
mikinn meiri hluta hennar, allsjekki æskja
skilnaðar við Danmörku. Það mundi
sannast, ef atkvæða væri nú um það
leitað. En hitt er líka engu síður víst,
og enda enn áreiðanlegra, að fullurskiln-
aður íslands og Danmerkur er sú hug-
sjón, er fyrir flestum þeim mun vaka, er
nokkuð hugsa um framtfð þessa lands.
Það rekur eflaust að því fyr eða slðar,
að ísland verður Dönum óháð. Það þarf
alls ekki mikinn spámannsanda til að segja
það fyrir. Jafnvel Danir sjálfir hafa látið
það í ljósi opinberlega, að endirinn muni
verða sá, á þessari misklíð millum íslend-
inga og Dana, að ísland losni frá Dan-
mörku, og sumir málsmetandi menn þar
í landi virðast vera því fremur hlynntir,
þótt meginþorra danskra stjórnmálamanna
sé það vitanlega þyinir í augum. En við
rás viðburðanna og stefnu tímans verður
til lengdar erfitt að sporna, og það er
allhætt við, að sambandslög, sem ekki
gera að neinu leyti ráð fyrir slíkum mögu-
leika, verði að eins bráðabirgðarkák eitt
og fremur til óþurftar en hitt. Þrefið,
þjarkið og óánægjan við Dani mundi
halda stöðugt áfram í landinu, samfara
æsingum gegn landstjórninni, er sjálfsagt
yrði talin á bandi dönsku stjórnarinnar.
Og af þessu fargani gæti leitt ýmsan ó-
fögnuð og mikil óþægindi oss til handa
í framtíðinni.
En hvernig á þá nefndin að geta bælt
þessa óánægju niður?
Hún hefur ekkert umboð frá lands-
manna hálfu, til þess að fara fram á skiln-
að, enda mundu Danir eins og nú stend-
ur naumast sinna þeirri kröfu. Þeir mundu
meira að segja geta fært allmiklar líkur
fyrir því, að það væri að eins örlítill
flokkur manna hér á landi, sem óskaði
nú skilnaðar, og meðan svo væri, kæmi
sú málaleitun ekki til greina. Nokkuð
öðru máli væri að gegna, ef allur þorri
þjóðarinnar með almennri atkvæðagreiðslu
léti þann ótvíræða vilja sinn í ljósi,
að hann óskaði aðskilnaðar. Almenn-
ings-atkvæðagreiðsla eða »pleiscit«, sem
svo er kallað, er ekki ósjaldgæft, þá
er um mjög þýðingarmikil stórmál er
að ræða. Tvö spánný dæmi frá Norð-
mönnum, bæði uro sambandsslit við
Svía og konungsveldi eða lýðveldi. Sam-
bandsrof norska stórþingsins var talið
öldungis ólöglegt, og var það áður en
þessi almennings atkvæðagreiðslafór fram.
En hún sýndi, að þingið hafði fullt fylgi
þjóðarinnar.
Mundi nú óhugsandi, ef farið væri fram
á það í nefndinni, að Danir væru ófáan- 1
legir til þess að fallast á einhvern veginn
þannig lagað ákvæði í sambandslög-
unum:
að þá er einhver ákveðinn meiri
hlnti alþingis hefði samþykkt, að leita
skyldi atkvceða allra alþingiskjósenda
í landinu um það, hvort þeir óskuðu
skilnaðar við Danmórku eða ekki, og
yrði þá mikilL meiri hluti (t. d. 3/4
eða 4/$) með skilnaði, þá vœri slíka
atkvæðagreiðsl^i að skoða sem lóg-
mœtan skilnað landanna. En fengist
ekki svo nnkill atkvœðaýjóldi fyrir
skilnaði, þá gcetí sarnskonar atkvœða-
grciðsla ekki farið fram fyr en' að
10 árum hðnum, án þess þó að þjóðin
missti þennan rctt sinn, þótt atkvœða-
greiðslunni yrði ýrestað um ónnur 10
ár eða fleiri tugi ára.
Það getur vel verið, að mörgum þyki
þetta kynleg uppástunga, og ísl. nefndar-
mönnunum þyki hún ekki frambærileg.
En hún er mjög sanngjörn á báðar hliðar
og sker einmitt þvert í gegnum þennan
vef, sem verið er að hrófa upp, og naum-
ast verður greiddur svo sundur með bolla-
leggingum nefndarinnar, að Islendingar
megi vel við una, nema í samningunum
felist að minnsta kosti eitthvað í þá átt,
er uppástunga þessi fer fram á. Hún
hefur og þann mikla kost, að þessu tækju
allir flokkar í landinu fegins hendi. Kröf-
urnar um aðskilnað mundu þá falla alveg
niður, meðan sambúðin gengi þolanlega.
Menn færu að gá betur til veðurs og at-
huga með ró og stillingu, hvort nokkuð
væri við það unnið, að slíta sambandinu
við Dani, og þetta mundi verða einmitt
til þess að fresta sambandsslitum, ef til
vill um langan aldur, er menn vissu, að
þjóðin hefði þennan rétt, hvenær sem hún
vildi neyta hans. Danir að sínu leyti,
mundu gera það sem í þeirra valdi stæði
og leggja sig í líma til þess að gera oss
ánægða í sambúðinni, og samkomulagið
milli Dana og Islendinga mundi batna
fremur en versna. Þá skipti og ekki
miklu, hvort verulegar breytingar yrðu á
stjórnarfarinu innanlands eða ekki. Það
I mætti þá vera hið sama, eða mjög svipað
því sem nú er, því að í bakhöndinni væri
þá það vopn, er dugá mundi, ef veru-
legar snurður kæmu á, bæði í einu og
öðru. En það er enginn efi á, að snurð-
urnar yrðu færri og óánægjuefnin smærri
með svona löguðu ákvæði. Það væri
meira að segja hin bezta trygging fyrir
góðri og varanlegri sambúð. Menn hrapa
sjaldnast að því, sem menn vita að ligg-
ur í sjálfs manns valdi, hvenær sem vill.
Vér mundum vilja sjá fótum vorum for-
ráð og alls ekki sambandinu slíta, fyr en
vér værum orðnir svo efnalega sjálfstæðir
og að öðru leyti svo þroskaðir, að vér
gætum staðið á eigin fótum. En það
erum vér naumast sem stendur, enda enginn
almennur áhugi í landinu fyrir skilnaði
nú. Það þarf margt að athuga, áður en
það spor er stigið. En stigið verður það
eflaust af oss Islendingum fyr eða síðar,
hvað sem hinum væntanlegu sambands-
lögum llður.
Uppástunga þessi fer skemmra og er
aðgengilegri fyrir Dani, en uppsegjanlegur
samningur, því að með þessari almennu
atkvæðagreiðslu með fastákveðnu atkvæða-
hlutfalli, er fengin trygging fyrir því, að
ekki sé ráðlauslega og fyrirhyggjulítið að
málinu hrapað. Þjóðin mundi íhuga vand-
lega þá ábyrgð, er hún tækist á hendur
með þessu spori og ekki stíga það fyr en
henni yrði vaxinn svo fiskur um hrygg,
að hún treystist til þess, eða henni þætti
sambúðin við Dani orðin óþolandi. En
þá er óánægjan yfir sambandinu væri
orðin svo megn hjá allri þjóðinni, þá á
hún að hafa heimild til að geta gert
vilja sinn gildandi, án þess að þurfa að
eiga í sífelldum stælum og sífelldu ófrið-
arþrasi við Dani, hvorttveggja málsaðilum
til ama og óþurftar.
Neiti Danir öllu samkomulagi á þess-
urn grundvelli og vilji alls ekki taka al-
mennan eindreginn vilja íslenzku
þjóðarinnar minnstu vitund til greina í
þessu máli, þá getum vér fljótlega séð,
hversu mlkils hagnaðar vér þurfum að
vænta oss af starfi sambandslaganefndar-
innar. Hins er samt að vona, að Danir
sjái það, að lítill fengur sé að hafa oss
þvernauðuga í eptirdragi, en hitt muni
betur hlíta og haldbetra reynast til fram-
búðar, að gera sambandið sem allra við-
unanlegast og þægilegast fyrir oss, svo að
vér finnum sem minnst, að það sé nokk-
urt »band« á fullu frelsi voru. Og sam-
bandinu mundum vér vel una um sinn,
ef ákvæði í svipaða átt og uppástunga
vor væri tekið í sambandslögin. Og vér
erum sannfærðir um, að þing og þjóð
mundi samþykkja slíkan sáttmála í einu
hljóði, jafnvel þótt eitthvað mætti að öðru
leyti að honum finna. Því að þetta
er aðalatriðið. Allt annað aukaatriði, sem
ekki hafa nokkra verulega þýðingu, nema
et svo væri, að vér yrðum aldrei færir
um að standa á eigin merg. Þá geta
slík aukaatriði haft þýðingu, En þá er
heldur ekki ástæða fyrir oss að hrópa
hátt eða þykjast menn. Er þá sæmra að
þegja, og upp á kongsins náð lifa og
deyja.
Þessi uppástunga vor er að eins bend-
ing til athugunar fyrir íslenzku nefndar-
mennina. Þeir um það, hvort þeir sinna
henni eða ekki. Henni má vitanlega
breyta á ýmsan hátt, en aðalhugsunin í
henni er á gildum og réttum rökum byggð.
Að minnsta kosti mun enginn íslenzkur
maður geta neitað því, að takmarkið,
sem vér eigum að keppa að, sé fullt
sjálfstæði þjóðar vorrar. En það verður
erfitt að færast nær því marki með nýj-
um sambandslögum, sem ef til vill yrðu
ekki í öðru fólgin, en að sletta einhverj-
um lítilsháttar ónýtum bótum á gam-
alt fat.
Bankarnir.
ísland fyrir íslendinga.
11.
Þetta var satt, dönsku umboðsmenn-
irnir hafa um langan aldur verið illræmdir,
og sjálfsagt ekki að ástæðulausu. En hef-
ur þetta þá lagazt við stofnun og rekstur
hlutabankans ? Öðru nær, vér erum enn-
þá í klónum á þessum dánumönnum;
þeir sleikja ennþá rjómann ofan af ísl.
viðskiptum, eru jafn hollir íslenzka við-
skiptalífinu og þeir hafa verið og nota
sömu tökin á oss, og þeir hafa gert. Nýi
bankinn hetur að eins létt þeim viðskiptin,
enda þarf engum að þykja slikt undar-
legt, þótt útbú danskra auðkýfinga vilji
styðja að danskri velmegun og vilji á
þennan hátt byggja eina afþessum brúm,
sem Danir í sífellu eru að tala um að
byggja milli íslands og Danmerkur. Ætli
þessi brú verði ekki einna traustust ?
Hún er hvort sem er byggð úr veðböndum
margvöfðum utan um hálsana á löndum
vorum, og Danir halda í spottann. Eg
spái, að þessir spottar verði seigari, en
vináttuböndin og bræðraböndin. Jafn-
hliða bankastofnuninni fylltist hér allt af
farandsölum, flestum útlendum; þeir læstu
flestir klóm sínum í nýbyrjendur (dönsku
selstöðuverzlanirnar þekktu þá og skiptu
ekki við þá), og hefur þeim á fáum ár-
um tekizt að fækka tölu þessa vísis til
alíslenzkrar verzlunarstéttar, enda sá Is-
landsbanki fyrir því, að ekki þyrftu dönsku
lánardrottnarnir að leita lengi að inn-