Þjóðólfur - 10.07.1908, Blaðsíða 1

60 árg.
Reykjavík, föstudaginn 10. júlí 1908.
32.
Sambanðsmálið.
(Niðurl. sbr. 31. bl.).
Selfossfundm*inn.
Ágrip af ræðum m. fl.
Fimmtudaginn 2. júlí var fundur settur
við Ölfusárbrú (Selfossi). Um tölu kjósenda
þeirra, er fundinn sóttu, verður ekki sagt
með vissu, en hafa líklega verið 50—60, auk
þeirra, er áður höfðu verið á öðrum fundum
þar í sýslunni og ekki voru þó allfáir. Fund-
arstjóri Eggert Benediktsson óðalsbóndi í
Laugardælum og skrifari séra Ólafur Magnús-
son í Arnarbæli. Eptir að frambjóðendurnir,
Hannes Þorsteinsson og Sigurður Sigurðs-
son, höfðu tekið til máls og lýst aðalgöllum
þeim, er á frumvarpinu væru frá þeirra sjón-
armiði, tók
Hannes Hafstein ráðherra til
máls og talaði samfleytt 2^/2 kl.st. Svaraði
fyrst fyrirspurn frá H. Þ. um það, hvern-
ig frumvarpið yrði Iagt fyrir þingið. Það
kæmi fram sem hvert annað stjórnar-
frumvarp, lagt fyrir aðra deildina fyrst o. s.
frv. Gat um, að í þessu máli væru tveir
flokkar, þeir, sem vildu samband, og þeir,
sem ekki vildu samband. íslendingar, en
ekki Danir, óskuðu breytinga. Fengist nú
forsvaranlegur friðarsamningur, ætti ekki að
knýja málið lengra, en auðvitað þvl að eins
taka boðunum, að frelsi, þjóðerni og tungu
Iandsmanna sé ekki misboðið. Taldi stöðu-
lögin hinn gildandi grundvöll. Stjórnarskráin
1874 gefin á þeim grundvelli. Lýsti nokkru
nánar stjórnarbótarbaráttunni bæði fyrir og
eptir 1874- Væri breytingin frá 1903 ekki á
komin, mundi ekki hafa þótt tiltök að fá
breytinguna, sem nú sé í boði. F.ptir 1903
hefði bólað á nýrri baráttu í ýmsum efnum
(undirskriptin, ríkisráðið). Þessi ágreiningur
hefði ekki beinlínis snúizt um stjórnarfarið
inn á við, heldur miklu fremur um grund-
völlinn, þ. e. stöðulögin. í þingmannaförinni
þessu fyrst hreyft opinberlega. Kröfurnar
hörðnuðu eptir að vissa fékkst um, að nefnd
yrði skipuð. Kröfur Þingvallafundarins
spenntu bogann hærra en nokkru sinni fyr.
Hinar allra ítrustu kröfur mætti láta liggja
milli hluta. — Umkvörtunin helzt sú, að vér
hefðum ekki full ráð yfir málurn vorum.
Nefndi helztu umkvörtunarefnin. Nefndin
hefði ekki byggt á kröfum Þingvallafundar-
ins, heldur á aðalkjarnanum úr öllum kröfum
íslendinga á undanförnum áratugum. Ekki
til neins að Ieita samninga á sögulegum grund-
velli nema þá að taka einnig aldirnar eptir
1262. Samningarnir yrðu þá að fara fram á
þeim grundvelli, að bæði löndin vildu I
framtíðinni vera í sambandi, að íslendingar
teldu sér hag að sambandinu við Dani.
Talað um í nefndinni, að búa til lög fyrir
nýtt ríkjasamband, er ekki hefði áður verið
til í álfunni. Innihaldið í nýja frv. væri þetta,
að ísland sé „frjálst og sjálfstættdand", =su-
tveræn. Það skal vera í sambandi við Dan-
mörku um einn og sama konung og um
nokkur sameiginleg mál. ísland fengi f u 111
vald yfir öllum sínum málum í stað þess,
að nú eru þau mál, er vér höfum umráð
yfir, lén frá Dönum. — Arstillaginu breytt
í útborgun eitt skipti fyrir öll. Æzta dóms-
valdið má þegar flytja inn ( Iandið samkv.
frumv. í öllum málum, er heyra undir ísl.
varnarþing. Islendingum tryggður réttur til
að veita innfæddra rétt, ekki að eins á ís
landi, heldur einnig I Danmörku. íslandi
gefinn kostur á að fá sérstakan ríkisfána
strax itin á við og síðar út á við. Öll rétt-
indi ísl., sem frv. gefur, óbreytanleg, þangað
til þau eru löglega úr gildi numin.
Fyrsta mótbáran er fyrirsögnin. Það, að
frumv. er nefnt lög, bendi á, að þetta sé
ekki samningur milli tveggja fullveðja ríkja,
— en það gildi'þá líka gagnvart Danmörku,
sem sé annar málsaðilinn, t. d. hervarnirnar
við strendur landsins. Lög gagnvart þegn-
unum, samningur milli ríkjanna.
„Er eigi verður af hendi látið“ þykir ó-
viðfeldið, tekið upp úr hinum frjálslyndustu
sambandslögum, sem til hafa verið, Norð-
manna og Svía. Ástæðan: Öll skoðun Dana
hefur byggzt á þvt, að landið væri aihend-
anlegt.
Ríkjasamb.þyki viðsjálþýðingá „Statsforbin-
delse", „Statsforbund" réttara. Síðara orðið
þótti ekki rétt á þessum stað: Statsforbund:
samband milli ríkja, er hafa sinn konung
hvort. Statsforbindelse: samband milli sjálf-
stæðra ríkja undir sama konungi.
„Veldi Danakonungs": Det samlede d.
Rige: hin danska ríkisheild. Det samlede
danske Rige er Dönum óviðfelldnast. Stendur
ekki á svo mjög miklu um nákvæml. rétta
þýðingu. Det saml. d. R. er heiti, en
kveður ekki á um samb. Um enga óná-
kvæmni að ræða, gert af ásettu ráði.
Mótb. gegn 2. gr. Síðan fsl. afsalaði sér
valdi sínu 1262, hefur það aldrei tekið þátt
í vali konungs. Mögul. í nefnd. að fá hlut-
töku í konungskosningu, en ísl. í nefnd.
töldu það ekki máli skipta.
Afsal utanríkismála byggist á því, að vér
höfum nú umráð yfir þeim, sem vér ekki
höfum haft. Óuppsegjanleg mál „um aldur og
æfi" I rauninni ekki til. Færð dæmi því til
sönnunar. Punctum saliens I 3. gr. er, að
Danir hafi engin ráð yfir neinum málum
Isl. snertandi ö ð r u m en þeim, sem greinin
nefnir. — Hvort brúkað er orðið ríki eða
land, skiptir hér engu máli. Aðalatriðið
ekki hvert n a f n i ð er, heldur hvert og
hvernig samb. er.
Orðið „Medvirkning" rangl. þýtt með sam-
þykki. Orðið valið með fullu ráði. Tekið
vegna þess, að hér er að ræða um samvinnu
milli stjórna og þinga innbyrðis.
Við 3. lið 3. gr. gerð sú ath.semd: Höfum
nú her og flota sameiginl. með Dönum.
Þannig litið á af Dönum og öðrum ríkjum.
Orðið „óuppsegjanl." ekki til I frumv. Hlut-
eysi í ófriði ófáanl., nema því að eins að
íkið geti fært sönnur á hlutleysi sitt. Hlut-
deilcl í hervörnum nauðsynl. til þess að geta
fengið hlutleysi framgengt í ófriði. Kostur
að vera að þessu leyti í samb. við Dánm.
Ekkert land mutidi taka að sér hervarnir á
íslandi með betri kostum en Danir. Hefðum
ekki annað en frelsið að láta í té. Misskiln.
að vér með þessu tökum fram fyrir hendur
niðja vorra. Alþingi getur þvert á móti með
lögum komið á her innanlands, sem ekki er
undir her Dana gefinn.
Fillögur Skúla Thor. allar bornar upp í
einu lagi, svo ekki var hægt að vinsa úr.
Kæmi það fyrir, að ráðist væri á ísl., væri
hart, ef Danir mættu ekki setja hér upp her-
varnir til að verja oss.
3. gr. 8. liður: Ávallt verið svo álitið, að
fáninn væri sameiginlegt mál.
„Jafnréttið": Ákvæðið segir ekki annað |
eða meira en það, að búsettir Danir hér |
hafi sama rétt og íslendingar og vice versa.
Hagur fyrir Isl. að hafa jafnrétti við hina
stærri þjóð, og þó einkum hagur að inn-
fæddra réttinum. Fiskiveiðarétturinn er upp-
segjanl. mál. Danir telja gengið á sinn rétt,
einkum í hagsmunal. tilliti. — Hinn sarnn-
ingsaðilinn laus allra mála, ef óskað er breyt-
inga.
Orðið „Nævn" þýðir í lagamáli ekki annað
en gerðardómur. Dönum gert hærra undir
höfði með „oddamanninum". Tillagan urn,
að varpa hlutkesti um dómsforsetana ekki
heppileg og leiddi engan veginn til réttari
úrslita, Aðalatriðið erþetta: að kosnir menn
af báðum þjóðum eiga að skera úr ágrein-
ingi. Getum ekki ákveðið, að utanrjkismaður
sé oddamaður, af því að ekki er vald til þess.
Oddamaðurinn hefði ávallt hvöt til að vera
réttlátur vegna álits umheimsins.
Sameiginl. mál ekki önnur en þau, sem
nefnd eru í 3. gr. Hugsanl., að gerðardómur
ætti að skera úr því, hvort eitt mál væri
sameiginl. eða sérmál samkv. 4 gr. — Þætti
ísl. utanríkisráðgj. gera ísl. rangt til I með-
ferð mála sinna, mundi vera vegur til að
láta hann bera ábyrgð gerða sinna gagnv.
ísl. N ú engin trygging fyrir meðferð utan-
ríkismála. „Sérstaklega snerta Isl.“: sem að
einhverju leyti snerta hagsmuni ísh, en ekki
þau mál, sem eingöngu snerta ísh
Vill ísh þjóðin semja frið upp á þessa
skilmála, sem frumv. greinir, eða vill hún
halda baráttunni áfram?
Danir ekki bundnir við það, sem þar er
gengið inn á. Vilja að eins góða samvinnu.
Þetta er tilboð frá Dönum, en ekki viður-
kenning neinna réttinda.
Allar þj. í kring, er hingað til hafa verið
oss meðmæltar, hafa lýst því yfir, að ísl.
séu með þessu búnir að fá a 11 það, er þeir
hafi hingað til barizt fyrir. Hætt við, að vér
mundum glata samhygð þeirra þjóða, væri
friðarboðinu hafnað.
Málið hefur klofið alla flokka. Fyrir óhapp
hafa flestir ritstj. orðið í andst.flokki frum-
varpsins.
Friðurinn að eins út á við. Vonar, að
frumv. vinni meira og meira fylgi út um
landið.
Bjarni Jónsson frá Vogi tók þá til
máls. Kvaðst í ýmsu ekki geta verið sam-
mála H. H., t. d. ekki um gildi stöðulag-
anna. Öll barátta byggzt á fornum rétti. —
Réttur Dana er sagan um þeirra nauðung-
arrétt hér á Iandi.
Samningsleiðin er ný leið. G. sáttm. byrjun
á bölinu og næsti samn. má ekki verða byrjun
á nýiu böli.
Megum ekki samþ. frumv. nenia það geri
sómasaml. enda á baráttunni.
Erum að sækja í hendur Dana þann rétt
sem við eigum, en Danir hafa aldrei átt,
heldur tekið.
Vill geta sýnt fram á, að þessi samn. sé
ekki sómasaml. endir. Hyrfi baráttan út
á við mundi verða svefn, én ekki starfsemi.
Neitar þvf, „að frit og selvstændigt"sé = suve-
ræn. Þetta franska orð suveræn sé ákveðið
hugtak, en „frit og selvstændigt" svo rúmt,
að það geti verið allur þremillinn. Það sýni
síðari greinarnar. Misjafnt, hvað hver álítur
„frjálst og sjálfstætt". Uafhændeligt felur í
sér þá hugsun, að afhending sé ella rnögul.
Við samþ. slíkra samn, nauðsyn að aðgæta,
hvernig slíkum samn. megi beita með sem
mestri hörku. Statsforbindelse g e t u r þýtt
ríkjasamb., en er svo rúmt, að það getur
rúmað ísh, þó það héldi áfram að vera hjá-
lenda. Ekkert Iákv., sem áeftirkoma, ermeini
að skoða ísl. eptirleiðis sem ríkishluta. Að
„göre gældende" (um utanríkissamningana)
væri ekki sama sem að „koma í gildi", heldur
að gera gildandi, þ. e. framkvæma, beita.
Það væri allt annað, að samningur væri
gildur, en að honum yrði beitt, komið í
framkvæmd, og samkv. trumv. mætti skylda
qlþingi til þess að gildum samningum yrði
beitt. Annars yrði það talið samningsrof. Að
gera t. d. skuldakröfu „gældende" væri að
ná skuldinni, innheimta hana, samkv. góðri
og gildri skuldakröfu. Þetta væri sitthvað.
Ef n. hefði gert frv. svo úr garði, að eklci
mætti breyta orðalaginu, væri málið í raun-
inni útkljáð. Gengur fram hjá 2. gr., þó við-
sjárverð sé. Nauðsyn, að vér hefðum sjálfir
alla samninga við önnur lönd. Að óbreyttum
samn. geta fsh ekki gengið að óskertum
sínum heiðri. Vonar, að frumv. óbreytt verði
ekki að lögum.
Jón Jónsson sagnfræðingur fékk
þá orðið, og hélt fyrirlestur, er átti að sýna
fram á, að ekkert afsal væri í frumv. á forn-
um réttindum íslands samkv. G. sáttmála,
en sú romsa mun fáa hafa sannfært, þótt
flutt væri með ákefð allmikilli.
Hannes Þorsteinsson kvað það
skakkt hjá H. H. í upphafi ræðu hans, að
menn skiptust í 2 flokka um frumv., þá
sem vildu samband og vildu ekki samband
við Dani. Frumvarpsandstæðingar vildu að
eins breyt. til bóta á frumv. Ekki vilji og
áhugi í landinu á skilnaði nú. Vonar, að sú
tíð komi síðar, að landið verði alfrjálst og
engum háð. Friður komist ekki á, sé málið
nú knúð fram með oddi og egg, heldur muni
þá verða hinn mesti ófriður. Gengur út frá
því vísu, að Danir séu fáanlegir til einhverra
breytinga. Megum ekkert gera, er eptirkom.
geti áfellt oss fyrir með réttu. Nú væru
síðustu forvöð. Ofseint að byrgja brunninn,
er barnið er dottið ( hann. Kvaðst vera
þakldátur H. H. fyrir þá yfirtýsingu, að
Danir mundu ekki bfita oss nokkurri kúgun
eða ofríki, þótt samningurinn yrði ekki sam-
þykktur. En allt öðruvís hefði L. H. B. far-
izt orð á Stokkseyri og Jóni sagnfræðing
hér, og væru slíkar ögranir um ofbeldisverk
frá Dana hálfu þeim ræðumönnum til lítillar
sæmdar. Þótt eitthvað væri hæft í þeirri full-
yrðingu, sem hann þó efaðist um, að Danir
mundu taka allt aptur,sem þeir hefðu lofað
í þessum samningi, ef hann félli nú niður,
þá gætu þeir þó naumast tekið aptur þá
viðurkenningu, að máli þessu verði ekki
ráðið til lykta án samkomulags beggja máls-
aðila. Sambandinu yrð i því ekki breytt hér
eptir að oss fornsputðum. Þótti óheppilegt, að
farið væri með mál þetta eins og hvert annað
lagafrumvarp. Sýndi fram á, að á þann hátt
gæti frumvarpið orðið samþ. með 14 atkv.
þjóðkjörinna manna 6 kgk. = 20 atkv.
og 20 þjóðkjörnir verið á móti. Það ótækt.
Taldi nauðsynlegt, að meðferð þessa rnáls
yrði hagað á annan hátt. — Danir hefðu
ekkert skilnaðar-„ultimatum“ sett, ekkert
annaðhvort — eða, og væri það sönnun
fyrir, að þeir mundu taka einhverjum breyt-
ingum.
Sig. Sigurðsson kvaðst hafa skilið
H. H. svo, að vér þyrftum ekki að óttast,
að Danir mundu beita samn. öðruvís en oss