Þjóðólfur - 19.08.1908, Blaðsíða 1

60. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 19. ágúst 19 08.
39.
Skrilstofa
borgarstjói'a Reykjavíkur er í Veltu-
sundi nr. 1. og er opin hvern virk-
»n dag frá kl. 10 f. h. til kl. 3 e. h.
Milli vonar og ótta.
j>að litlu skipta læt eg mig,
þótt last eg fái’ og níð
hjá þeim, sem leigðir lifa’ af því
að ljúga ár og slð!
Eg kveð mér hljóðs og herði streng,
því harpan er þó m í n ,
og enginn getur meinað mér
að minnast, Island, þín!
Eg vildi’ að ætti harpan hljóm,
sem hjartna ryfi múr,
er skyggir fyrir sálar sýn
og sólu dregur úr, —
er syngi í veikan vilja þrótt
og vekti öll þín börn,
svo brjóstheil fram í breiðfylking
nú brytist landsins vörn.
En því er ver, að vantar hljóð
mitt veika strengja-spil,
og getur að eins sýnt hve sárt
að sjálfur finn eg til,
ef lands míns frelsisdísin dýr
í dróma verður keyrð, —
og sárast er að sjá þau bönd
af sonum íslands reyrð!
Og samt er víst um suma af þeim,
að svikráð hata þeir,
og landið okkar eins og eg
þeir elska’ og — jafnvel meirl
En það er eins og illráð norn
þeim örlög hafi sett,
óg hulin álög hamli þeim
að hugsa’ og gera rétt.
— Eg vona’ að guð og gæfa þín,
mitt góða föðurland,
nú reynist drýgri’ en ráðin köld
og rammdanskt tjóðurband!
Eg vona’, að ósæ verndarhönd
þér voða bægi frá,
og e n g i n n son þinn hörfi’ í hlé,
er hríðin skellur á.
Og enginn skyldi skjöldum tveim
til skaða leika hér, —
það gera sá mun varla’ er veit,
hver voði’ á ferðum er,
því slíkan ódreng ætla vil
eg ekki nokkurn mann,
með fullu ráði föðurlands
að frelsið selji hann.
En^mér er órótt innan brjósts:
mér ægir skýja fjöld,
er sezt að fjöllum, sunnan að,
svo svipþung, nístingsköld
og geigvæn ögrar grænni hlíð
og grund og dal og hól; —
úr sorta þeim er þrumu von,
hann þrokir fyrir sól.
Kom, sói míns lands, með líf og krapt
°g ljós í hverja sál,
Og rjúf þý sortann, lýsi leið
þfn logskær kærleiksbál! —
Kom, frelsis-sól mlns föðurlands,
með fránum geislastaf,
um eilífð sértu sigurdrjúg
unz sígur fold í haf!
Gaðm. Guðmnndsson.
Svar
til prófessors B. M. ólsens
og
Jóns sagnfræðings.
II.
í Reykjavík ii. þ. m. hefur prófessor
Björn Magnússon Olsen nú einnig framar
en áður er talið ritað grein um „Hermál-
in fyr og nú“, og kemst hann þar að
þeirri merkilegu niðurstöðu, að Noregs-
konungur hafi, samkvæmt Gamla sáttmála,
skuldbundið sig til að „vernda landið fyr-
ir útlendum ófriði, ef óvinaher skyldi
sækja á það“. Það var alveg óhætt fyrir
prófessorinn að taka það fram, að hann
hafi fyrstur manna veitt þessu eptirtekt, því
að „verður er verkamaðurinn launanna",
og honum ber það, að hafa alla vegsetnd
og líka allan vanda af þessari uppgötvun.
Byggir hann þetta á þessari grein í „Gl.
sáttmála“ — og nú kallar hann Gl. sátt-
mála, sáttmála þann, sem heimfærður hef-
ur verið til 1263—64, en hann sjálfur heim-
færir til ársins 1300; nafnið „Gl. sáttmáli"
var hann áður búinn að færa yfir á sam-
þykkt Sunnlendinga og Norðlendinga
1262 —: „ítem at konungr láti oss ná
íslenzkum lögum ok friði, eptir því sem
lögbók váttar ok hann hefir boðið í sín-
um bréfum, sem guð gefr honim fram-
ast afl til“. En þessa klausu úr sáttmál-
anum tilfærir prófessorinn svo, að Noregs-
konungur heitir íslendingum því, að „halda
friði yfir þeim sem guð gefur honum fram-
ast afl til“.
Væri prófessorinn hér ekki að skrifa
æsingagrein fyrir fólkið, þá mundi hann
hafa tilfært þennan stað alt öðruvísi en
hann hefur gert; það mundi lítið vantaá,
að hjá honum væri hér svo í vitnað, sem
menn mundu kalla blekkingatilvitnun. Hér
er hlaupið yfir orðin »eplir pví sem lög-
bók váttar«, sem er atriðisorð í þessu
sambandi. Eptir því sem prófessorinn
hefur haldið fram um aldur þessa sátt-
mála, að hann væri frá árinu 1300, þá er
ekki að villast um það, hver lögbókin er,
sem vitnað er í. Það er Jónsbók. Og
hvað segir svo Jónsbók hérum? Á þeim
einum stöðum, sem talað er um hernað,
sem er í Mannhelgi 3. og 4. kap., er
ekki gert ráð fyrir neinum hernaði öðr-
um en ránum, gripdeildum, vígum og upp-
hlaupum innanlands. Það er hinn eini
ófriður, sem hið opinbera og allir eru
skyldir til að sjá um að bældur sé niður.
- Það er hvergi með einu orði gert ráð
fyrir landvörnum af hendi konungs í allri
jónsbók spjaldanna á milli. Þessi skýr-
ing prófessorsins á áðurnefndri grein
Gamla sáttmála er því jafn-loptborin og
tilhœfiilaiis eins og skraf Jóns sagnfræð-
ings eptir sáttmálanum um utanríkismál og
hermál. Ekkert aí þessu hefur neinn stað
i sáttmálanum eða íornum, íslenzkum lög-
um. í þessu efni hefur og venjan mikla
þýðingu, og hún er sú, að íslendingar
sjálfir hafa með samtökum um allar aldir
varið hér land og lóð meðan þeir höfðu
vopnaburð. En hann var lagður hér nið-
ur alment eptir því, sem stendurí Vopna-
dómi frá 1581, skömmu eptir 1570. Er
það í sögnum, að Teitur Gíslason í Auðs-
holti, sem var harðgerður maður og for-
maður á Stokkseyri um 40 ár, hafi verið
síðastur maður hér á landi, sem bar vopn
til mannfunda; lifði hann enn 1605, og
var almennt kallaður Vopna-Teitur.
Það sem prófessorinn vitnar í úr land-
varnarbálki landslaga Magnúsar laga-
bætis, og greinir um það, ef gengið sé á
skattlöndin, á því á engan veg við Island,
samanborið við sáttmálann. Það hlýtur
því að eiga við Færeyjar og Grænland.
Er þetta því enn eitt með fleira vottur
þess, að ísland var ekki eitt af skattlönd-
um Noregskonungs, heldur ríki hliðstætt
Noregi, en vilji menn eigi að síður halda
því fram, að landslögin skilji Island einn-
ig hér undir, þá er það upp á ábyrgð
konungs og Norðmanna, þeirra, sem með
honum samþykktu lögin, að setja á það
skattlandsnafnið heimildarlaust, og án
samþykkis Islendinga, eins og það var
I þeirra girnd, sem þeir gerðu i því, hvað þeir
vildu leggja á sig, til þess að ísland misst-
ist ekki úr sambandinu. En hvorki gat
það verið skuldbindandi fyrir Island að
heita skattland, né heldur gefið þeim
neinn rétt til landvarnarkröfu af hendi
Norðmanna, nema því að eins að þeir
vildu sætta sig við skattlandsnafnið, sem
ekki er hægt að sjá, að þeir hafi nokkurn-
tíma gert ókúgaðir, eða meðan hugsunar-
háttur var nokkurn veginn heilbrigður hér
á landi.
III.
í Þjóðólfi 7. þ. m. leggur prófessor ÓI-
sen þeim, sem eru á móti Uppkasti sam-
bandslaganefndarinnar það til ámælis, að
þeir séu að etja Gamla sáttmála að fólk-
inu, til samanburðar við Uppkast sam-
bandslaganefndarinnar. En þetta ætti þó
að vera bagalaust fyrir alla flokka, ef sam-
bandslagafrumvarpið felur í sér jafnfull
sjálfstæðisréttindi Islandi til handa sem
sáttmálinn gerir. En þetta hafa fylgis-
menn Uppkastsins auðsjáanlega séð strax
í öndverðu, að ekki fólst í frumvarpinu.
Þessvegna er það, að þeir hafa hlaupið
upp til handa og fóta, til þess að rýra í
augum landslýðsins réttindi þau, sem sátt-
málinn hetur inni að halda, og þar var
Jón sagnfræðingur látinn ríða fyrstur á
vaðið. Þeir hafa því engum öðrum um
að kenna en sjálfum sér allt það skrafog
öll þau skrif, sem eru nú orðin um Gamla
sáttmála, sem raun sýnir. Fylgismenn
frumvarpsins hafa séð, að það var áríð-
andi að fá landsfólkið til að trúa því, að
með Uppkastinu væri ekki látin af hendi
nein forn réttindi, er landið ætti að rétt-
um og órofnum lögum. Þetta var, eins
og málinu nú er komið, nokkuð örðugt
aðstöðu fyrir þá, sökum þess, að milli-
landanefndarmennirnir Islenzku höfðu
allt fram undir starfslok 1 nefndinni ein-
mitt haldið fram fullum ríkisréttarkröf-
um landsins samkvæmt sáttmálanum og
gömlum lögum, en urðu að slðustu að slá
af kröfunum, og þá var auðsætt, að það
sem í boði er nú, var minni réttur en
forn lög stóðu til. Þá var þrifið til þess,
að telja fólki trú um það, og róið að því
öllum árum, að á meiri rétti ættum vér
enga heimting, en nú væri í boði og jafn-
vel ekki eins miklum. Og síðasta greinin
frá B. M. Ólsen í „Reykjavík“ er óneitan-
lega af sömu rótum runnin.
En hvað er svo réttur Islands sam-
kvæmt Gamla sáttmálar Því er bezt að
prófessor Björn M. Ólsen svari sjálfur
með því, sem hann segir í riti sínu, sem
hann ritaði fyrir fám mánuðum: „Um
upphaf konungsvalds á íslandi", bls. 68:
„Það liggur í augum uppi, að allar skuld-
bindingar Islendinga í þessum sáttmála
eru eingöngu miðaðar við persónu kon-
ungsins, og að þeir ganga honum sjálfum
á hönd, en ekki Noregs ríki. Enginn
Norðmaður annar en konungur sjálfur,
hefur eptir sáttmálanum neitt yfir Islend-
ingum að segja. Það má jafnvel segja, að
Norðmenn séu afskiptir í þessum sáttmála
gagnvart Islendingum, sem fá ýms ný
hlunnindi í Noregi, en Norðmenn engin
á Islandi. Annars eru Norðmenn og ís-
lendingar hvorir öðrum óháðir, og liafa
ekkert annad sameiginlegt en konnnginn.
Sambandið milli landanna er hreint per-
sónusamband".
Þá er Jón sagnfræðingur annað sann-
leiksvitnið um þetta mál. Farast honum
svo orð í riti sínuum „Islenzkt þjóðerni",
bls. 107, sem ritað er fyrir fimm árum
síðan:
„Íslendíngar gangast undir þrennt með
pessum sáttmála („Gl. sáttmála): að gjalda
konungi skatt, þingfararkaup og þegn-
skyldu; að viðurkenna æzta dómsvald
konungs í vissum málum, og að halda
trúnað við konung".
Fyrir fimm árum stóð það þvf ekkií Gamla
sáttmála, að Islendingar afsöluðu sér með
honum í hönd konungs og Norðmanna
utanríkismálum sínum og hermálum, og
fáir munu vita til þess, að hann hafi breytzt
síðan. Hitt er náttúrlega alltaf hægðar-
leikur, að segja að það og það standi í
honum, sem ekki stendur. En það er
annað mál, hvað margir trúa því, óg hvað
haldgott það verður til frambúðar.
IV.
„Með tlamla sáttmála gera íslendingar
verzlunarsamning fyrir hönd landsins við
konung sinn sem kaupmann — sem getur
verið álitamál, hvort var heppilegt eða ekki
— en þeir afsala sér engum yflrráðum
yflr utanríkismálum sínum.
Með Uppkasti sambandslaganefndarinn-
ar er utanríkismálum íslands afsalað í
hendnr stjórn og löggjafarvaldi Dana um
aldur og æfi takmörkunarlaust..
Með Gamla sáttmála var áskilið, að ís-
lendingar væru lausir allra rnála, ef sátt-
málinn væri ekki haldinn af konungs
hendi.
Á Uppkastinu er engin auð smnga til
þess að losa utanríkismálin nt um.
Sambandslaganefndin sjálf hin íslenzka
hefur fram á seinustn forvöð haldið því
drengilega frain, að íslendingar ættu ept-
ir Gamla sáttmála fornan rétt á því, að
ráða utanríkisniáluni sínum einir, þó að
meiri hlnti nefndarinnar svignaði fyrir
að síðustu. Nefndarmennirnir liafa því