Þjóðólfur - 04.09.1908, Blaðsíða 1

60. árg.
Reykjavik, föstudaginn 4. september 19 08,
Æ 41
fjiosnincjci-ávarp.
Á fimmtudaginn kemur, 10. þ. m., fara
fram, eins og kunnugt er, kosningar til
alþingis um land allt, vafalaust hinar
þýðingarmesta alþingiskosningar, er hér
hafa nokkru sinni fram farið, vegna þess,
að nú á þjóðín að leggja úrskurð sinn
á hið alvarlegasta og afleiðingaríkasta
mál, er nokkru sinni hefur verið fyrir
hana lagt. Skiptir þá miklu, að úrskurð-
ur þjððarinnar falli á réttan veg, falli eins
og hann á að falla. Og það er naumast
vafasamt, að svo verði. Því að þrátt fyrir
allar blekkingar og gyllingar þeirramanna,
sem eru að streitast við að þröngva sam-
bandslagafrumvarpinu öldungis óbreyttu
inn á þjóðina, annaðhvort af skilnings-
leysi eða gegn betri vitund, þá eru allar
horfur á því, að það mistakist algerlega,
sem betur fer. Því betur sem menn at-
huga frumvarpið, og því lengri tíma sem
menn hafa til að kynna sér það, því ljós-
ari verða mönnum stórgallar þeir, sem
á því eru, gallar, sem gera það öldungis
ótækt og óhafandi, gins og það liggur
fyrio. Það er svo fjarri því, að frumvarpið
vinni nokurt fylgi, eptir því sem lengur
ííður, að áhangendum þess fækkar stór-
um dag frá degi, og fylgi hinna fáu, sem
enn þykjust vera því hlynntir, er svo
veigalaust og sannfæringarlaust, að það
styðst einungis við einstaka menn, en
alls ekki við málefnið. Og sllkur mál-
staður stendur sannarlega á veikum fót-
um, ætti að vera nokkurnveginn dauða-
dæmdur.
Fimmtudagurinn xo. september 1908
verður þýðingarmikill dagur í sögu ís-
lenzku þjóðarinnar. En hvort hann verður
heilla- eða óheilladagur, er komið undir
því, hvernig kjósendurnir greiða atkvæði,
hvort þeir greiða þeim mönnum atkvæði,
er ekki vilja leggja óslítandi innlimunar-
fjötur á þjóð sína og gera hana að undir-
lægju Dana um ókomnar aldir, eða hin-
um, sem telja 0ss bezt komna 1 slíku
bandi, að réttlaus þjóð megi þakka fyrir,
að Danir vilji af náð einni saman unna
henni nokkurs sjálfstæðis, er hún reyndar
hafi enga heimtingu á. Spurningin er
því: Hvorum flokknum þykir þjóðinni
sæmilegra að fylgja- Hún á að skera úr
því á fimmtudaginn. Og Sá úrskurður
verður henni annaðhvort til virðingar eða
svívirðingar. Vér efumst ekki Um, að
virðingin verði ofan á.
Hér í höfuðstaðnum þarf nauniast að
efast um, að kjósendur fjölmenni á kjör-
íundinn, og kjósi eins og góðum drengj-
um sómir, kjósi þá mennina, (dr. Jón
Þorkelsson og Magnús Blöndahl) er ekki
'vilja ganga að frumvarpinu eins og það
liggur fyrir, heldur krefjast nauðsynlegra
breytinga á því, og í engu slaka til um
forn réttindi landsins, eða afsala þeim í
hendur Dana um áldur og æfi.
Kosningadagurinn verður að mestu leyti
að vera »frídagur« allra verkamanna. Eng-
um atvinnuveitanda á að haldast uppi að
meina verkamönnum sínum að neyta
atkvæðisréttar sins. Gerist nokkur at-
vinnuveitandi svo djarfur, að vilja hindra
menn frá kosningu, verða verkamenn að
taka til sinna ráða. En vér efumst ekki
um, að allir atvinnuveitendur bæjarins
muni verða samtaka í því, að veita verka-
fólki sínu nægan tíma til atkvæðagreiðslu
þennan dag. Það má ekkiminna
vera, en að allir verkamenn fái
fullkomið »frí« þann dag frá kl.
10 f. h. til kl. 4 eða helzt til kl.
6 e. h., og að öllum sölubúðum
sé lokað á þeim tíma, að minnsta
kosti ekki skemur en frá kl. 11
— 4. Ættu kaupmenn einmitt að gera
samtök um það, og enginn skerast úr
leik, enda mundi það mál auðsótt, ef ein-
hver vildi fyrir því gangast. Hér má
enginn draga sig í hlé. Það er hrein og
bein skylda allra, að gera allt sem í þeirra
valdi stendur til þess að allir, sem ekki
eru sjúkir eða fjarverandi, geti neytt rétt-
ar sfns þennan þýðingarmikla dag, og
lagt sinn skerf til þess, að almennings-
viljinn komi fram í sem fyllstum mæli,
svo að það sjáist greinilega hvoru meginn
höfuðstaðurinn er í þessu stórmáli. Það
þarf naumast að brýna það fyrir nokkr-
um kjósanda, að kjósa eptir sannfæringu
sinni, þá er að kjörborðinu kemur.
Kosningin er algerlega leynileg,
og það er alls ekki unnt að vita,
hvernig hver einstakur kjósandi
greiðir atkvæði sitt. Menn þurfa
því alls ekki að óttast reiði yfirboðara
sinna, þótt þeir kjósi eptir sínu höfði, en
ekki eptir því, sem þeim hefur verið
skipað. En þess verða menn að gæta
vandlega, að setja atkvæðakrossinn fram-
an við nöfn einhverra tveggja fram-
bjóðenda, en ekki t. d. að eins við einn,
því að sá seðill er ógildur. Og menn
verða að varast að villast á nöfnunum,
t. d. á Jóni Þorkelssyni og Jóni Þor-
lákssyni, huga vandlega að því, að dr.
Jón er annar í röðinni á kjörseðlinum,
en Jón Þorláksson næstur á eptir. Röðin
á kjörseðlunum verður þessi:
Guðm. Björnsson landlæknir.
X Jón Þorkelsson landskjalavörður.
Jón Þorláksson landsverkfræðingur.
X Magnús Th. S. Blöndahl framkv.stjóri.
Þeir sem sjálfstæði landsins unna, og
ekki vilja snúa höpt að fótum sínum og
og sinna eptirkomenda, vita hvernig
þeir eiga að kjósa á þessum
lista, við hver nöfn þeir eigaað
setja krossinn innan í hringinn, þ. e.
við annað og fjóröa nafnið, en
varast samt að stryka yfir fyrsta og þriðja
nafnið, heldur láta þau standa öldungis
óhreyfð, láta hringinn framan við þau
nöfn öldungis ókrossaðan. Því fleiri sem
það gera, því meiri von um glæsilegan
sigur að leikslokum. Það yrði saga til
næsta bæjar, ef höfuövígi stjórnarinnar,
sjálíur höfuðstaðurinn, sem næstur er
valdasólinni og talinn hefur verið óvinn-
andi, yrði nú unnið, að hálfu eða öllu
leyti. En sú saga getur hæglega flogið
með ritsímanum um land allt eptir at-
kvæðatalninguna .hér 11. þ. m. Og það
eru enda sterkar líkur fytir því, að svo
verði.
„Uppsegjanlegu“ málin.
Eg hef einungis séð eitt og eitt tölu-
blað af íslenzkum blöðum með höppum
og glöppum, sfðan deilurnar um rétta
merking sambandslagauppkastsins hófust,
svo vel má vera, að það sem hér fer á
eptir, hafi verið áður sagt af öðrum, án
þess að mér sé kunnugt um það; en samt
sem áður sendi eg Þjóðólfi þessar línur
til birtingar, ef hann vill ljá þeim rúm.
Eg sé ekki betur, en það sé augljóst
eptir orðum og anda uppkastsins, að það
er undir vilja Dana komið, hvort
Island nær nokkurn tíma yfirráðum yfir
hinum svokölluðu »uppsegjanlegu« mál-
um, sem talin eru í 3. gr. Uppkastsins,
stafl. d., e., f. og h.
Menn gæti þess fyrst, að 9. gr., sem
kveður á um endurskoðun sambandslag-
anna, gerir ráð fyrir því, að ríkisþingið
geti hvað eptir annað beitt synjunarvaldi
gegn tillögum, er kynnu að koma frá Is-
lendingum um breyting á lögunum. I
því kemur fram sú grundvallarsetning
sambandslaganna, að það sé e k k i komið
undir vilja Islendinga einna, að leysa neitt
af hinum sameiginlegu málum undan stjórn
Dana. Þetta er mjög mikilvægt atriði,
þótt mönnum kunni ekki að virðast svo
fljótt á litið. — Þessi grundvallarsetning
slær því sem sé föstu, að ekki beri svo
að skilja sem n e i 11 af sameiginlegu
málunum sé »falið« Dönum af Islendinga
hálfu, vegna þess að vér álítum það henta
nú eptir ástæðum landsins — heldur beri
svo að skilja, sem Danir veiti oss rétt til
að ráða yfir þeim málum, er þeir álíta
oss og ríkinu henta eptir atvikum. — I
öllum rétti, einstakra manna og þjóða, er
það óhagganleg meginsetning, að umbjóð-
andi á að geta, nær sem hann vill, end-
urkallað málefni sitt frá umboðsmanni.
Sé svo ekki, þá hefur hann selt rétt sinn
frá sér til hins.
Þessu næst gæti menn þess vel, að hið
síðasta úrræði til breytinga á lögunum,
sem 9. gr. nefnir, gerir e k k i ráð fyrir
því, að þar verði opnuð leið til endur-
skoðunar á ný, heldur eiga þau úrslit að
ráða til fullnaðar um afnám yfirráðanna
dönsku »að nokkru eða öllu leyti« yfir
þessum svokölluðu uppsegjanlegu málum.
Verði rlkisþinginu það óljúft, að sleppa
máíum þessum í hendur Islendinga, þá
verður engin breyting gerð fyr en 37 ár-
um eptir að sambandslögin öðlast gildi
—- og er það langur tími, er Danir hafa
með þeim hætti til þess að leika sér í
»jafnrétti« við Islendinga með eignir og
óðul þjóðar vorrar.
En segjum svo, að e i n k a r é 11 u r sá,
er jafnréttisákvæðið í raun og veru veitir
hinum auðugu og fjölmennu samþegnum
yfir landi þeirra fáu og fátæku hefði ekki
gereytt viðreisnarvon þjóðernis vors eptir
mannsaldurinn — og að úlendingum tæk-
ist, þrátt fyrir áhrif Dana, þ á betur
en nú að sjá hag sinn, og vildu heimta
þessi málefni frá þeim, þá sé eg ekki
betur heldur en sambandslögin leggi þetta
enn undir náð og miskun Dana.
Það stendur svart á hvítu í lögunum,
að ef samkomulag verður ekki meðal
þinganna innan 35 ára, þá getur konung-
ur ákveðið hvort sem hann heldur vill
eptir tillögu rlkisþingsins eða al-
þingis hverju breyta skuli í 3. grein
stafl. d, e, f, og h.
Éf ríkisþingið að liðnum þessum 35
árum vill leggja til einhverja málamyndar-
breytingu, eða sleppa einhverju sem þing-
inu virðist óverulegt, eða jafnvel óskar
sjálft að leggja Islendingum á herðar, t. d.
gæzlu fiskiveiða gagnvart útlendingum, þá
getur rlkisþingið þegar í stað látið kon-
ung eiga að velja urn breytingartillögu
danska þingsins og þess íslenzka — ef
þetta síðarnefnda þing kynni þá eptir
einokunartímann að hafa nokkra mann-
rænu til þess að óska breytinga.
Og hvor tillagan mundi þá verða valin
til staðfestingar af konungi. Enginn efi
getur verið á því, að konungi væri skylt
að velja tillögu ríkisþingsins. Hann verður
þá, eins og nú, þingbundinn konungur,
og D a n i r ráða þá eptir meginsetningu
sambandslaganna, hver mál eru látin
laus við Islendinga; þ e i r bera ábyrgð,-
ina af gerðum og athæfi »eyjarskeggja«
gagnvart heiminum, úr því að gert er ráð
fyrir að þeir annist öll þau málefni Is-
lendinga um aldur og æfi, sem annars
eru talin ríkismál í eiginlegum skilningi
o. s. frv.
Það væri sjálfsagt samkvæmt venjulegri
stjórnspeki ýmsra leiðtoga vorra, að segja
sem svo: »0, ekki megum við vera að
gera blessuðum konginum getsakir í þessu.
Hann verður náttúrlega svo góðurmaður,
að hann fer ekki að traðka rétti okkar
— alveg eins og hann Alberti sýndi
sig hreinskilinn og áreiðanlegan, þegar
við vorum að koma okkur niður á því,
hver væri sréttarstaða ráðherrans okkar
í ríkisráðinu« o. s. frv. En þeir góðu
herrar, sem annars eru vanir því á síð-
ustu tímum 1 löggjafarsmíðum sínum, að
byggja á »gæðum« allra mögulegra manna
— (nokkuð ólíkt öllum öðrum, sem gera
lögin aðallega til tryggingar því gagn-
stæða) — þeir mega ekki gleyma því, að
konungurinn verður eitt einasta stórt núll
1 þessu efni. — Danastjórn ræður
þessu ein eptir orðum og anda sambands-
laganna, þrátt fyrir það, þótt oss hafi
hlotnazt það mikla hnossgæti, að teljast
í titli konungs með »Vindum og Gaut-
um«. — Það fylgir ekki með sykurmol-
anum, sem góðu börnunum var gefinn á
sínum tfma, að konungur ætti að vera
konungur íslenzka ríkisins, en ekki kon-
ungur Dana, þegar ræða er um riptingar
á innlimunarsamningnum. Einungis í því
einu tilfelli, ef ríkisþingið léti sér standa
á sama og Isllendingar kynnu að óska
breytinga, þ á gerir greinin ráð fyrir skyldu
konungs til þess að staðfesta tillögu al-
þingis.
Það er að segja, ef þetta: »eptir til-
lögu« alþingis« þýðir þá ekki sama sem
það hefur gert einu sinni áður, sem sé:
»eptir að alþingi hefur komið fram með
tillögu« — en konungsvaldið ráði að hve
miklu leyti slíta skuli sambandintt um
þessi málefni. Eg hef ekki fyrir mér
danska textann, heldur að eins þann ís-
lenzka, svo gera má ráð fyrir, að þetta
sé öðruvísi orðað í frumtextanuni danska.