Þjóðólfur - 19.02.1909, Blaðsíða 2

3°
ÞTOÐOLFUR
enda sé honum ekki lagt af sveit, eða,
hafi hann þegið sveitarstyrk, að hann hafi
þá endurgoldið hann eða honum verið
gefinn hann upp.
Kosningarrétt til efri deildar alþingis
hefur hver sá, er kosningarrétt á til neðri
deildar, ef hann er orðinn fullra 40 ára
að aldri, þegar kosning fer fram.
Með lögum má veita kosningarrétt kon-
um, giptum sem ógiptum, ef þær að öðru
leyti fullnægja áðurgreindum skilyrðum
fyrir kosningarrétti.
22. gr. Kjörgengur til neðri deildar al-
þingis er hver sá, sem hefur kosningar-
rétt samkvæmt 21. gr., ef hann er ekki
ríkisþegn utan veldis Danakonungs, eða
að öðru leyti í þjónustu annara rfkja,
hefur að minsta kosti í síðustu 5 ár verið
á Islandi eða í Danmörku og er orðinn
fullra 30 ára að aldri þegar kosning fer
fram.
Kjósa má þó mann, er á heima utan
kjördæmis eða hefur verið innan kjördæm-
is skemur en eitt ár.
Kjörgengur til efri deildar alþingis er
hver sá, er kjörgengur er til neðri deildar
ef hann er fullra 40 ára að aldri þegar
kosning fer fram.
Konum, giftum sem ógiftum, má með
lögum veita kjörgengi, enda fullnægi þær
öllum öðrum skilyrðum fyrir kjörgengi
samkvæmt þessari grein.
35. gr. Enginn útlendingur getur öðl-
ast fæðingarrétt nema með lögum, sbr. 5.
lið 3. greinar í lögum um ríkisréttarsam-
band Danmerkur og Islands.
48. gr. Konungur getur með samþykki
alþingis kært mann fyrir landsdómi fyrir
þesskonar glæpi, er honum virðast einkar
háskalegir fyrir ísland.
54. gr. Enginn er skyldur til að inna
af hendi persónuleg gjöld til neinnar ann-
arar guðsdýrkunar en þeirrar, er hann
sjálfur aðhyllist, en gjalda skal hann til
skóla hin lögboðnu persónulegu gjöld
þjóðkirkjunnar, ef hann sannar ekki, að
hann heyri til öðrum trúarbragðaflokki,
er viðurkenndur er 1 landinu.
55. gr. Réttindi trúarbragðaflokka þeirra,
er greinir á við þjóðkirkjuna, skulu ákveðin
með lögum.
Af öðrum stjórnarfrumvörpum má sér-
staklega nefna:
Um almennan elllstyrk, að mestu sam-
hljóða frumv. því, er lagt var fyrir síðasta
alþingi og
Um hækknn á aðflntningsgjaldi, mjög
mikil tollhækkun á vínföngum m. fl. —
Verður að svo stöddu ekki nánar getið
efnis þessara frumvarpa, enda munu þau
taka allmiklum breytingum á þingi.
Hin frumvörpin eru:
Fjáraukalög tvenn.
Samþykt á landsreikningnum.
Um styrktarsjóð handa barnakennurum.
Um meðferð skógs og kjarrs og friðun
á lyngi o. fl.
Um laun háskólakennara.
Um dánarskýrslur.
Um fiskimat.
Um skipun varabiskups (með 500 kr.
launum úr landssjóði).
Um laun sóknarpresta (breyt. 26. gr. 1.
lið á lögum 16. nóv. 1907, til að bæta úr
misrétti gagnvart sextugum prestum, er
sitja í brauðum, er breyting á að verða á,
en kemst ekki vegna hindrana sem prest-
inum eru ósjálfráðar).
£járlagafrumvarpið
fyrir árin 1910 og 1911 var lagt fyrir neðri
deild á þriðjudaginn var. Skal hér laus-
lega drepið á helztu nýmælin á því.
Utgjöldin á fjárhagstímabilinu er gert
ráð fyrir að verði alls 2 milj. 961 þús. kr,
en tekjurnar 2 milj. 612 þús. kr., svo að
tekjuhalli er áætlaður 350 þús. kr. Lán-
tökuheimildin, sem veitt var í síðustu fjár-
lögum, hefur nú verið notuð, þar sem
landsjóður hefur núna um nýársleytið tekið
*/» milj. kr. lán hjá ríkissjóði Danmerkur.
Lánið ávaxtast með 4°/o og greiðast vext-
ir og afborgun með jöfnum greiðslum á
15 árum, tæpum 45 þús. kr. á ári.
Til póststjórnarinnar er stungið upp á
nokkrum auknum útgjöldum, einkum til
póstafgreiðslumanna utan Reykjavíkur. Er
gert ráð fyrir að bæta við nýjum póstaf-
greiðslumönnum í Hafnarfirði, Siglufirði og
Vík og hækka auk þess laun póstafgreiðslu-
manna yfirleitt. Er þessi útgjaldaliður
því hækkaður um 4300 kr. frá því, sem
er í núgildandi fjárlögum, eða upp 1 18300
kr. Laun bréfhirðingamanna er líka stung-
ið upp á að hækka lítið eitt. Ennfremur
fjárveitingu til bréfaburðar í Reykjavík um
400 kr. upp í 2000 kr. og í öðrum kaup-
stöðum um sömu upphæð upp í 1000 kr.;
þar af eiga 400 kr. að ganga til Akurevrar,
en 200 kr. til hvers afhinum þremurkaup-
stöðunum.
Laun landsverkfræðingsins er tarið fram
á að hækka um 500 kr. upp í 3500 kr.
Til þeirra flutningabrauta, sem áður
hefur verið unnið að, er ætlast til að veitt
verði, til Fagradalsbrautarinnar 3000 kr.
hvort árið, og á henni að verða lokið á
fjárhagstímabilinu, til Borgarfjarðarbraut-
arinnar 30 þús. kr. f. á. og 10 þús. kr.
síðara árið og á fyrra árs veitingin öll að
ganga til brúar á Norðurá á Haugahyl og
til brautarinnar frá Húsavík að Einars-
stöðum 15 þús. kr. f. á. og 10 þús. kr. síð.
á. og á fyrra árið að gera brú á Laxá,
ennfremur 5 þús. kr. f. á. til að fullgera
brautina frá Þjórsá að Ytri-Rangá. Þá er
stungið upp á að veita fé til tveggja nýrra
flutningabrauta, 10 þús kr. hvort árið til
flutningabrautar frá Grund í Eyjafirði að
Saurbæ óg jafnmikið til flutningabrautar
frá Ingólfsfjalli að Geysi.
Kostnaðurinn við viðhald flutningabraut-
anna lækkar allmikið með því að sýslurn-
urnar eiga að bera hann, að mestu leyti
samkvæmt vegalögunum. Þó gerir frv.
ráð fyrir 7000 kr. útgjöldum til þessa, sem
ganga á til viðhalds brautanna frá Reykja-
vík austur að Ingólfsfjalli og frá Geithálsi
austur að Geysi.
Til þjóðvegarins um Mosfellssveit er
stungið upp á að veita 6000 kr. hv. á. og
um Hnappadalssýslu jafnmikið, en 5000
kr. hv. á. til þjóðvegar milli Hólmsár og
Skaptár í Vestur Skaptafellssýslu. Til þjóð-
vega á Völlum í Suður-Múlasýslu, til þess
að gera veg um Egilsstaðanes frá Lagar-
fljótsbrúnni að austan er farið fram á 4
þús. kr. fjárveitingu f. á., en 16 þús. kr.
síðara árið til brúa á Hvassá, Norðurá og
Miklagil á Holtavörðuheiði. Loks eru 10
þús. kr. ætlaðar til þjóðvega annarstað-
ar og til viðhalds.
Styrkinn til gufubátaferða á Austfjörðum
frá Langanesi til Hornafjarðar er gertráð
fyrir að hækka um helming frá því sem
nú er eða upp í 12 þús. kr. á ári.
Þrjár nýjar landsímaálmur er lagt til að
leggja 1910 gegn tillagi frá héruðunum.
Til álmu frá Borðeyri til Búðardals er
stungið upp á að veita 17 þús. kr. gegn
4 þús. kr. tillagi, en 49 þús. kr. til álmu
frá Búðardal til Stykkishólms gegn 10 þús.
kr. tillagi og 8 þús. kr. til síma milli ísa-
tjarðar, Hnífsdals og Bolungarvíkur gegn
2 þús. kr. tillagi. Til þess að strengja tal-
síma milli Reykjavíkur og Borðeyrar (gera
línuna tvöfalda) er farið fram á 48 þús.
kr. fjárveitingu f. á, en 68 þús. kr. síð. á.
til þess að strengja talsíma milli Borð-
eyrar og ísafjarðar.
Kostnað við ferðalög vegna starf-
rækslu landsímans er lagt til að lækkaum
500 kr. á ári, en veita í þess stað land-
símastjóra 1000 kr. annað árið til utan-
farar.
Útgjöldin til vitanna er ætlast til að
hækki að miklum mun. Er lagt til að
veittar verði 25 þús. kr. f. á. þess að reisa
vita á Dyrhólaey og jafnmikil upphæð s. á.
til þess að reisa vita á Rifstanga. Þá er
stungið upp á, að skipaður verði maður
til þess að hafa umsjón með rekstri allra
vitanna, er hafi 1500 kr. að launum og
fái 800 kr. utanfararstyrk f. á. Ennfremur
er lagt til að veita 2000 kr. f. á. til þess
að endurbæta lending við Kistur á Reykja-
nesi, 2000 kr. f. á. til þess að reisa hús
handa vitaverði í Vestmannaeyjum og
3500 kr. f. á. til þess að setja sjálfhreyfandi
vitaljósker á Langanesi.
Gert er ráð fyrir, að landssjóður muni
þurfa að leggja prestlaunasjóði 24 þús. kr.
hvort árið, með því að mikið vantar á, að
hann sé þegar fær um að standast þau
gjöld, sem á honum hvíla samkv. prest-
launalögunum frá síðasta þingi.
Kostnaður við rekstur lagaskólans er
gert ráð fyrir að verði rúmar 12 þús. kr.
á ári. Þar af á 1800 kr. að ganga til þess
að launa aukakennslu.
Kostnaður við kennaraskólann er ráð-
gerður rúmar 11 þús. kr. á ári.
Styrkinn til kvennaskólans í Reykjavík
er stungið upp á að hækka um 2000 kr.
(upp í 7000 kr.) og veita honum auk þess
1000 kr. f. á. til kaupa á húsbúnaði, rúm-
fötum og matreiðsluáhöldum.
Til barnakennslu er gert ráð fyrir tölu-
vert auknum útgjöldum, einkum styrk til
að byggja barnaskóia utan kaupstaða, sem
gert er ráð fyrir að muni nema 20 þús. kr.
á ári; styrkur til barnaskóla er annars á-
ætlaður 21 þús. kr. á ári og til farskóla
15. þús. kr. Ennfremur er ætlast til, að
umsjónarmanni fræðslumálanna verði veitt-
ar 600 kr. til skrifstofuhalds og 600 kr. til
eptirlitsferða.
Farið fram á aukafjárveitingu til bóka-
handritakaupa til Landsbókasafnsins um
1000 kr. (upp í 6000 kr.). Þá er líka gert
ráð fyrir 1500 kr. á ári til samningar
spjaldskrár, sem ekkert hefur verið átt við
um nokkra hríð.
Til þess að undirbúa skrásetning forn-
menja er farið fram á 1000 kr. fjárveitingu
hvort árið.
Styrkur til Sigfúsar Blöndals til þess að
vinna að íslenzk-danskri orðabók er stung-
ið upp á að hækka um helming eða upp
í 600 kr. á ári og er gert ráð fyrir, að
byrjað verði á prentun bókarinnar eptir
3 ár.
Þá er farið tram [á, að Guðm. skáld
Magnússyni. verði veittur 600 kr. styrkur
á ári.
Fjárveitingu til veðursímskeyta innan-
lands er lagt til að hækka um helming
(upp í 4800 kr.)
Styrkinn til Búnaðarfélags íslands er lagt
til að hækka um 3000 kr (2 þús. kr, til
ræktunarfyrirtækja og 1 þús. kr. til bún-
aðarnámsskeiða). Verður hann þá alls 54
þús. kr. Ennfremur er farið fram á að
veita 4000 kr. til undirbúnings, rannsókna
og mælinga viðvíkjandi Skeiða- og Flóa-
áveitunni.
Grasgarð í Reykjavfk, sem þeir Helgi
Jónsson cand. mag. og Einar Helgason
ráðunautur hafa komið upp er lagt til að
styrkja með 800 kr. á ári.
Styrkinn til verzlunarskóla Reykjavíkur
er farið fram á að hækka um 2000 kr.
(upp í 5000 kr.) og að veita Iðnaðarmanna-
félaginu á Seyðisfirði 300 kr. styrk til
kvöldskólahalds líkt og iðnarmannafélög-
um í hinum kaupstöðunum.
Fiáraukalög 1908 og 1909.
I f þeim eru veittar 133,936 kr. 17 a. fram
yfir þau útgjöld, sem talin eru í fjárlög-
unum:
Til brúargerðar á Ytri-Rangá hjá Ægi-
síðu 47 þús.; til aðstoðar-verkfræðings til
rannsókna og mælinga viðvíkjandi járn-
brautarlagningu austur 2,700 kr.; viðbót
við styrk 1909 til bátaferða frá Langanesi
til Hornafjarðar 4 þús.; til síma frá Reykja-
vík til Eystri-Garðsauka og þaðan til
Vestmannaeyja 34,200 kr. Fjárhæð þessi
veitist gegn 8 þús. tillagi frá Vestmanna-
eyjum, en tillag Arnessýslu er fært niður
úr 12 þús. í 6 þús. og Rangárvallasýslu
úr 8 þús. í 4 þús, Ennfremur til símalínu
frá Kalastaðakoti til Akraness 7,400 kr.
gegn 5,400 kr. frá Mýrasýslu og Borgar-
flarðarsýslu. Fé er sparazt hefur við
símalagning, vill stjórnin verja til að kaupa
einkalfnu frá Seyðisfirði og Egilsstöðum
til Eskifjarðar og Norðfjarðar gegn því að
hlutaðeigandi sýslufélög taki að sér 5000
kr. af landssjóðsláni því, er á símanum
hvílir; í viðbót má verja alt að 6 þús. kr.
Til aukavita á Reykjanesi 2,500, bráða-
birgðavita á Öndverðarnesi 3,500, til Siglu-
nesvitans 1,400 og til endurreisnar Gríms-
eyjarvitans í Steingrímsfirði 300 kr. Auka-
fjárveiting til lagaskólans, AkureyrarskóU
og kennaraskólans 9,200 kr.; til vegar
fram hjá sandgræðslusvæðinu við Reyki
á Skeiðum 541,17 og 2000 kr. til vegar
fyrir austan sama sandgræðslusvæði 1909-
Til Lundúnafarar glímumanna 1908 2 þús.
Dr. Valtýr Guðmundsson
rækur af þingi.
Séra Birni vísað frá.
Þau tlðindi gerðust í sameinuðu þingi,
á þriðjudaginn 16. þ. m. að kosning dr.
Valtýs var ógild dæmd með 21 atkv.
gegn 17. Allur minni hlutinn (konung-
kjörnir og þjóðkjörnir) greiddu atkv. með
því að taka kosningu hans gilda, og með
þeim Kristján Jónsson og Ólafur Briem.
Meiri hluti nefndar þeirrar, er valin var
þingsetningardaginn til að íhuga kosningu
þessa, þeir Kristján Jónsson, Lárus H.
Bjarnason og Jón Magnússon, vildu taka
kosninguna gilda, en minni hlutinn (Bjarni
Jónsson og Skúli Thoroddsen) töldu hana
svo meingallaða, vegna missmíða á 2
kjörseðlum dr. Valtýs, er væru þannig
löguð, að kosningin gæti alls ekki orðið
samþykkt af þinginu. Og var sýnt fram
á, í hverju gallar þessir væru fólgnir.
Gerði formælandi minni hluta nefnd-
arinnar, Bjarni Jónsson, glögga grein fyrir
þessu, og virtist hann hafa fyllilega lög
að mæla, eptir því, hversu seðlarnir litu út,
margstrikaðir og krassaðir, svo að þeir
gátu hæglega verið þannig merktir til að
gerast þekkjanlegir.
Nokkrar umræður urðu um það á sama
þingfundi, hvort kosningu séra Björns skyldi
þá gilda taka, því að eptir þessu átti
hann að hafa einu atkvæði fleira en dr.
Valtýr. Virtist sumum ekki vera full laga-
heimild til að úrskurða kosningu hans
gilda, og varð það ofan á með miklum
meiri hluta atkvæða, að vísa málinu til
sömu nefndar, er haft hafði Valtýs-kosn-
inguna til meðferðar. Skiptist hún þá
aptur á sama hátt sem fyr, og vildi meiri
hlutinn alls ekki viðurkenna kosningu
Björns, en minni hlutinn taldi hann rétt
kjörinn þingmann, og urðu um þetta all-