Þjóðólfur - 03.09.1909, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 3. september 1909.
JV 37.
frælslumál barna.
Eptir séra Jóhannes L. L. Jóhannsson.
m.
Það er nú rétt að athuga, hvað helzt
hefur verið að fræðslulögunum fundið.
Fyrst mun vera það, að þau fyrirskipa
skólaskyldu. En það er nú höíuðkostur
laganna, ásamt því, að öll kennsla sé
ókeypis. Þetta tvennt, með skólaskylduna
og fríkennsluna, er rösklegasta sporið í
siðmenningaráttina, sem Islendingar hafa
stigið í margar aldir, og það væri beint
spor burt frá vegi menningarþjóðanna og
í áttina til menningarleysis, að afnema
skólaskylduna aptur. Og svo nær nú þessi
skólaskylda, sem um er kvartað.eigi lengra
en það, að barnið á að njóta skólakennslu
í 2 mánuði á ári, minnst í 4 vetur. Það
verður þá sama sem skólaganga um eitt
ár með 8 mánaða námsskeiði, og minna
er nú varla hægt að heimta; minna má
þetta alls eigi vera, og að bjóða íslenzk-
um æskulýð minna* gengi glæpi næst, og
væri þvi ofmikið lítillæti fyrir hönd barn-
anna. Heldur mætti finna að því, að
þessi lögboðni tími væri of stuttur; en í
farskólum upp til sveita hjá góðum kenn-
urum hygg eg, að komast megi af með
hann fyrst um sinn. Mér hefur nefnilega
virzt, að börn hjá góðum farkennara af-
Ijúki nærfellt eins miklu námi, eins og
börn í sjótúnum, þar sem barnaskólar eru
í betra lagi, afljúka með 5 mánaða náms-
tíma (skólafríin eigi talin með). Þetta
hefur sínar eðlilegu orsakir. Framfarirnar
við námið verða ávallt miklu meira sein-
fara, þar sem fjöldi barna er saman í
kennslustoíu,. heldur en þar sem þau eru
sárfá; því bæði er það, að við fjöldann
verður mismunurinn meiri á þeim, er
langt og skammt eru komnir, svo að hinir
gáfaðri nemendur tefjast nokkuð af hin-
um lakari. og svo er hitt, að minna gagn
verður að kennaranum íyrir hvern ein-
stakan nemanda í stórum hóp, en smáum.
Það er t. d. stór munur á, hvort maður
hefur 32 nemendur í tíma, eðaeiginema
.8, svo sem iðulegast er í farskólum. Sam-
kvæmt þessu væru heimaskólar vitanlega
beztir, en það er alveg ómögulegt að fá
svo marga hæfa kennara, sem heimili eru
i landinu, og svo yrði það óviðráðanlega
dýrt fyrir hverja fjölskyldu, að taka sér
húskennnara fyrir sín börn ein. Þó eigi
sé miðað nema við Reykjavík eina, yrði
það ókleift, og því hafa menn alstaðar f
heimi fundið bezt, að sameina sig í þessu
■og stofna almenna skóla. En hvað sem
nú þessu líður, þá er skólaskyldan sið-
menningarnauðsyn, og vér verðum eflaust
síðar þeir menn, að setja markið hærra
heldur en þessa tvo mánuði, sem nú þykja
sumum oflangur tími.
Annað, sem að lögunum er fundið,
mun það vera, að þekkingarkröfur séu
ofmiklar. En það er eigi gott að vita,
hvað þeir menn eiginlega vilja, er slíkt
tala. í skript og kristindómi er heimt-
að alveg hið sama, sem áður var lög-
boðið, og 1 reikningi hér um bil hið
sama. I landafræði er heimtað miklu
minna, en venja hefur verið hér vestra
um nokkur ár að kenna, og sömuleiðis 1
náttúruvlsindum og mannkynssögu. Þetta
er stór galli á lögunum, að þau skuli
færa markið niður, frá því sem duglegir
farkennarar og ræktarsamir foreldrar hafa
sett það. Og ofan á þessa ómynd lag-
anna bætist svo misréttið. Ef t. d. börn
mín væru fædd suður á Akranesi eða
annarstaðar, þar sem góður barnaskóli er,
þá er sjálfsagt að veita þeim fræðslu í
sögu, landafræði og náttúruvísindum og
allt, sem í skólanum er kennt. En afþví
þau eru fædd hér vestur í Dðlum, þá er
engin skylda að kenna þeim þetta. Börn-
in eiga sem sé að gjalda þess, hvar þau
eru fædd. Það er óhæfa, kröfurnar eiga
að vera alstaðar hinar sömu. Og það er
undarlegt lítillæti hja þeim sveitamönn-
um, sem gera sig ánægða með þetta fyrir
hönd barna sinna, öldungis eins og börn
þeirra væru óæðri verur heldur en kaup-
túnabörnin. Samt eru nú sumir svo, og
þykir þetta of mikið allt saman. Hér
vesturfrá ber samt eigi á neinni veru-
legri óánægju með fræðslulögin, sem
kemur af því, að víða hér var kennt ná-
lega allt það, sem þau heimta, og í sumu
meira til, og því gera þau hérna mjög litla
breytingu. Hvað þetta, er nú var nefnt,
snertir, þurfa þó kröfurnar beinleiðis að
hækka en eigi lækka. En svo koma kröfurnar
með móðurmálið (Iestur, málfræði, rétt-
ritua, ritgerðir, kvæðanám, bókmennta-
saga), þær þykja langt of háar, og þær
hafa líka í sannleika stórum hækkað. En
hver sál, sem einhver ærlegur dropi af
íslenzku blóði er í, ætti eflaust að telja
þetta hreinan kjörgrip í lögunum, er sízt
má missast. Islendingar eru nú að berj-
ast fyrir sjálfstæði sínu gagnvart útlendu
valdi, þess vegna ríður oss lífið á, að
hlynna að öllu, sem þjóðlegt er, eink-
um hjá æskulýðnum, svo sönn ætt-
jarðarást geti dafnað í sálum hans. Hér
má engin tilslökun eiga sér stað, hún er
svik við ættjörð og afkomendur. Svo
sem sönn menntun er eini ugglausi grund-
völlurinn fyrir efnalegri velmegun hverrar
þjóðar, svo er hún eigi síður máttarstólpi
ættjarðarástarinnar með hverri þjóð. Þetta
kemur af því, að andinn stjórnar líkam-
anum við störf hans, og því er ræktun
andans mest um verð; en sá andi einn,
sem fræddur hefur verið, kann að meta
og elska helgidóma fósturlandsins og
ættþjóðar.
hafa gengið óvenjulega stirðlega, og hefur
sundrungin í landvarnarmálinu valdið því.
I þjóðþinginu eru nú 7 flokkar, og þurfa
að minnsta kosti 3 þeirra að slá sér sam-
an til þess að mynda meiri hluta, en
skoðanir þeirra í landvarnarmálinu hafa
verið svo skiptar, að lítt þótti hugsanlegt,
að það mundi takast. Hægrimenn og
hinir frjálslyndari íhaldsmenn álíta nú-
verandi landvarnir Dana ónýtar og einskis
virði, og telja það llfsskilyrði, að víg-
girðingarnar umhverfis Kaupmannahöfn
verði auknar og bættar að miklum
mun, bæði sjávarmeginn og landmeg-
inn. Jafnaðarmenn og gerbreytinga-
menn (radikaie) álíta aptur á móti,
að stór hætta stafi af því fyrir landið,
að höfuðborgin sé víggirt, og vilja því
láta leggja víggirðingarnar niður. Um-
bótaflokkurinn, sem fylgir J. C. Christen-
sen, vill leggja niður víggirðingarnar land-
meginn, en auka þær og bæta sjávarmeginn.
Það vilja einnig miðlunarmenn, með Neer-
gaard í broddi fylkingar, en 1 stað land-
virkjanna, sem niður verði lögð, vilja þeir
byggja nýja röð af virkjum, en minni
miklu og færri, heldur en hægrimenn
telja nauðsynlegt. Þeim hefur einnig
fylgt nokkur hluti af umbótaflokknum.
Hefur Neergaard gert hverja atrennuna á
fætur annari til þess að fá J. C. Christen-
sen til að slaka eitthvað ofurlítið til og
ganga í bandalag við sig, en hann hefur
setið fastur við sinn keip og ekki viljað
þoka minnstu vitund. Varð það til þess,
að umbótaflokkurinn klofnaði. 11 þing-
menn úr honum, sem fylgdu Neergaard,
sögðu sig úr honum, og mynduðu sér-
stakan flokk, svo að Christensen hafði
ekki eptir nema 27. En hann var jafn-
ósveigjanlegur fyrir það. Þá gafst Neer-
gaard alveg upp og sagði af sér. Virtist
þá sem ókleyft mundi að stofna nýtt
ráðaneyti, er fengið gæti meiri hluta þings-
ins með sér í landvarnarmálinu. Mogens
Friis greifi, foringi hinna frjálslyndári
íhaldsmanna, gerði tilraun til þess, en
gafst upp þegar á fyrsta degi, með þvl
að hann sá þess engan kost, að koma
fram sínum skoðunum í landvarnarmálinu.
Virtust þá ekki nema tveir kostir fyrir
nýtt ráðaneyti, annaðhvort að taka málið
alveg út af dagskrá og láta það bíða
betri tíma, eða þá leysa upp þingið og
bera málið enn á ný undir þjóðina með
nýjum kosningum, en það þótti öllum
flokkunum áhætta mikil. Um þetta leyti
sat Richelieu aðmíráll opt á ráðstefnu
með konungi. Richelie þessi var langa
hríð í Síam; var hann manna mest met-
inn af Sfamskeisara, og átti allmikinn
þátt í stjórn landsins um tíma. Segja
sum blöðin, að hann mundi hafa í hyggju
að skera hnútinn, 1 stað þess að leysa
hann, eða með öðrnm orðum, rjúfa stjórn-
arlögin. Auðvitað mótmælti hann þessu
síðar, og kvaðst einungis hafa ætlað að
reyna að mynda ráðaneyti á fullkomlega
löglegan hátt, og verður að taka það
trúanlegt.
En þegar allt virtist komið 1 óefm, þá
tókst maður, sem kominn er á áttræðis-
aldur og ekki hefur komið nærri danskri
pólitík 20 ár, á hendur að koma á sam-
bræðslu milli flokkanna í landvarnarmál-
inu og mynda nýtt ráðaneyti, og þetta
tókst honum fyr en menn varði. Maður-
inn var Holstein-Ledreborg greifi. og var
skýrt frá honum nánar í 35. tbl. Þjóðólfs,
þegar símfréttin kom um myndun ráða-
neytisins.
Málalok þessi þóttu því kynlegri, sem
það hafði fáum dögum áður verið haft
eptir honum, að landvarnarmálið væri
komið í þá flækju, að úr henni yrði ekki
greitt. Honum tókst samt að greiða úr
henni, fyrst um sinn að minnsta kosti,
því að hann fékk sætt þá Christensen
og Neergaard og tók þá báða upp í ráða-
neyti sitt. Sætt þeirra var á þann veg,
að landvirkin við Kaupmannahöfn skyldu
standa rúm 12 ár, eða til 1. apríl 1922,
en síðan skyldu þau rifin niður. Þó var
það beinlínis tekið fram, að stjórn og
og þingi skyldi frjálst að breyta þeirri á-
kvörðun innan þess tíma, og mun það
verða að skilja svo, að þeir sem þátt
tóku í sætt þessari, munu ekki telja sig
skylda til að framfylgja þessu ákvæði, ef
víggirðingin skyldi síðar fá meiri vind f
seglin. Það má því heita, að þetta sé
fremur frestun á úrslitum málsins, heldur
en nokkur endanleg úrslit. Auk fylgj-
enda Neergaards og Christensens ætla
menn, að meiri hluti hægrimanna muni
veita þvl liðsinni sitt, að landvarnarlög
verði samin á grundvelli sættar þessarar.
Hvernig ráðaneytið er skipað, hefur
áður verið skýrt frá. Er það að eins
I lítið breytt, frá því sem áður var. Að
eins tveir ráðherrar úr eldra ráðaneytiuu
hafa orðið að þoka alveg í burtu: Brun
fjármálaráðherra og Jensen-Sönderup sam-
göngumálaráðherra. Hafði Brun getið
sér lttinn orðstfr í ráðherrasessi, og furð-
aði því engan á, þó að hann færi frá
við fyrsta tækifæri. Hitt vakti meiri at-
hygli, að Jensen-Sönderup skyldi fara frá
og Thomas Larsen, sem var framsögu-
maður umbótaflokksins í umræðunum um
Alberti, tekinn í hans stað. Þykjast menn
hér kenna reiði Christensens, og segja
; blöðin, að þetta sé pólitisk hefnd, því að
I Jensen-Sönderup var sá atkvæðamesti af
1 þeim ráðherrum úr umbótaflokknum, sem
j snerú baki við Christensen og aðhylltust
stefnu Neergaards í landvarnarmálinu.
Annars eru dómarnir misjafnir um
þetta nýja ráðaneyti, og sumir ekki sem
vingjarnlegastir. Einna verst hefur það
mælzt fyrir, að Christensen skuli aptur
vera seztur í ráðherrasæti, áður en mál
Albertis er útkljáð og áður en það hefur
verið rannsakað fyrir landsdómi, hvort
Christensen sé þar laus við alla ábyrgð.
»Östsjællands Folkeblad«, sem til skamms
tíma hefur talizt til umbótaflokksins, segir,
að enginn gruni að vísu Christensen um
að hafa vitað um svik Albertis, »en«,
bætir blaðið við, »ef hann hefur ekkert
grunað, hvernig ástatt var, þá hlýtur hann
að minnsta kosti að vera svo auðtrúa, að
ráðherrasessinn er ekki sæti fyrir hann«.
Hægrimannablaðið »Aarhus Stiftstidende«
er einna tannhvassast. Þar stendur daginn,
sem ráðaneytið var skipað: »Þá varð
loksins úr því, sem áður var óhugsanlegt,
að menn dirfast að gera landinu þásmán,
þá svívirðu, að gera J. C. Christensen að
ráðherra, jafnvel landvarnarráðherra. í
gær höfðu menn það í flimtingum, að í
dag ætti að láta Alberti lausan, svo að
hann gæti tekið sæti í nýja ráðaneytinu.
En að J. C. Christensen skuli í dag vera
einn af þeim, sem sitja í ráði konungs,
það er ekki öllu ófyndnara. En danska
þjóðin deyr víst af þeim hlátri, sem þessi
fyndni vekur. Að minnsta kosti deyr
virðing þjóðarinnar fyrir sjálfri sér, og
þjóðarheiður vor, ef J. C. Christensen
verður vært í þessari stöðu«.
Þessi ummæli, jafn ósvífin sem þau
eru, sýna ljósast, hversu hægri mönnum
svíða þessi málalok, og hversu fjandsam-