Þjóðólfur - 24.09.1909, Blaðsíða 2

156
ÞJOÐ OLFUR.
ts
Séra Jón hefur ritað óþyrmilega um
menn og málefni og lítt af sanngirni opt
og einatt, jafnvel um það, er ekkert hef-
ur snert verksvið hans, eða komið hon-
um að nokkru leyti við, enda orðið þá
opt fyrir hörðnm dómum og et til vill
ekki sem sanngjörnustum. En hvað sem
um hann má segja, þá verður því ekki neit-
að, að allmikið er í manninn spunnið, og
að ekki hefur það verið heiglum hent að
standa í því stímabraki, er hann hefur
orðið að standa í.
Um nýju guðtræðisstefnuna, »vantrúna«
hér heima, sem hann svo kallar, ritar
hann allóvægilega, og hlífir þar lítt sín-
um gömlu vinum, er honum þykir hafa
svikist undan merkjum, og séu komnir
inn í ssteingráa heljarþoku«, inn í svarta
myrkur, er hann kveðst aldrei fara inn
í, hvort sem þokulýðurinn lasti sig eða
lofi. Kirkjufélagið þeirra þar vestra verði
að hafa hug til að láta aldrei af neinum
þoka sér í þá átt, hvort sem því sé klapp-
að á öxlina með fleðulátum og fagurgala
eða þvf sé hótað ölllu illu, og á það sig-
að Cerberus sjálfum og öllum sporhundum
myrkraríkisins. Svo mörg eru þau orð
og virðast þau vera nokkurnveginn á-
kveðin, óþarft að hafa þau öllu gleggri.
Niðurlagskafli þessarar »Sjálfsvarnar«
höf. er svo vel ritaður og hugðnæmlega,
að vér birtum hann hér f heild sinni:
„Fyrir ofann bæinn að Þingmúla, þar sem
eg átti heima níu árin næstu áður en eg fór
í skóla, er einkennilegt fjall og allhátt, sem
bærinn er kenndur við. Fjalli því að fram-
anverðu, þeim megin, er út í dalinn veit,
má vel líkja við lfkneski það hið risavaxna
frá fjarlægri fornöld, sem rís upp á sand-
sléttu í Egyptalandi norðanverðu og nefnist
Sfinx. I líkneski því birtist ógurlega stórt
höfuð af ljóni, sem liggur fram á hramm-
inn; en það dýrshöfuð minnir einnig á
ferlegt mannsandlit- Svona er sú stand-
mynd af Sfinx, sem forn-egypzku konung-
arnir létu hlaða upp í nánd^við Níl sér til
ævarandi frægðar. Og eins, eða nauðalík-
ur því forn-egypzka líkneski, er Þingmúlinn
að framan -—- í mínum augum að minnsta
kosti bæði fyr og síðar, Að eins einusinni
var eg sá maður, meðan eg var unglingur,
að komast upp á Múlann, og mundi eg á-
vallt síðan eptir útsýni því hinu mikla og
fagra, sem eg hafði þaðan yfir mestallt I
Fljótsdalshérað og allt út á Héraðsflóa.
Seinast, er eg fyrir tíu árum heimsótti ís-
land og ferðaðist um Skriðdal, tók eg mig
til, ásamt Friðriki fóstursyni mínum, og
klifraði upp á Múlann, en konan mín beið
á meðan með hinum, sem í föruneyti okk-
ar voru, í túninu hjá bænum hið neðra.
Lítt var eg þá frár á fæti í samanburði við
hinn unga mann, er með mér var á þessari
uppstigning. Næsta mjög mæddist eg þeg-
ar undir eins, meðan stóð á göngunni upp
eptir hinum bratta melhrygg, sem myndar
nefið á andlitinu framan í fjallinu. En er
komið var upp í kleyfina eða vikið á milli
augnabrúnanna, varð gangan miklu torsótt-
ari; og áður en við höfðum klifrast eins
hátt upp og ! ennið mitt — því þar er
snarbratti, nálega þverhnípi — lá mér við
að gefast upp og hníga niður. Þó unnust
mér kraptar til að yfirstlga alla örðugleika
fjallfarar þessarar, og komast alla leið upp
á Múla-koll. Þá létti mér um hjarta. Og
fagnandi og sigrihrósandi nam eg um hríð
staðar við vörðuna á fjallbrúninni — þar er
nón frá bænum fyrir neðan — og naut hins
víðtæka útsýnis yfir héraðið og til fjallanna
misháu og margbreytilegu allt í kring. —
Viðlíka fjallför hefur öll æfi mín verið, frá
því fyrst, er eg í æsku lagði á stað út í
heiminn frá bænum þarna undir Múlanum.
Opt hefur mér legið við að gefast upp, því
torgeng hefur Ieiðin verið jafnaðarlega —
mátturinn lítiil, margt, sem þreytu hefur
valdið, einna helzt nú í seinni tíð, er sumir
brugðust á svo hörmulegan hátt, sem lengi
höfðu svo vel og rösklega verið með. En
hvað um það — samfara þeirri reynslu
kom vaxandi hvöt til að treysta guði meir
en áður. Upp á Múlann tel eg mig nú
kominn, og hér stend eg kyr fyrir náð
drottins. Á þessari fjallstöð vona eg að
mér auðnist að berast fyrir það, sem eptir
er æfinnar, þakklátur fyrir útsýnið þaðan
og stuðninginn meir en mannlega á hinni
erfiðu för þangað upp. Og eg vil segja
eins og Njáll, er hann allra seinast hafði
búið um sig í hvílu sinni að Bergþórshvoli
undir uxahúðinni: „Ek ætla héðan hvergi
at hrærast, hvort sem mér angrar reykr eða
bruni"".
Aðrar ritgerðir í »Áramótum« eru:
Gildi heilagrar ritningar eptir
séra Kristinn K. Ólafsson. Hættan
m e s t a eptir séra N. Stgr. Þorláksson
og loks afarlöng skýrsla um síðasta árs-
þing kirkjufélagsins, er svo sögulegt hef-
ur orðið og rækilega var getið um hér
f blaðinu fyrir skömmu. — Ritgerðir þeirra
séra Kristins og séra Steingríms, höfum
vér satt að segja ekki enzt til að lesa.
frxðslumál barna.
Eptir séra Jóhannes L. L. Jóhannsson.
V.
(Síðasti kafli).
Eigi getur mér virst annað en breyting-
in í prófreglum stjórnarinnar, um að taka
upp ný tölugildi fyrir einkunnirnar, sé
fremur til ógagns. Hugsunin hefur eflaust
verið að gera þetta allt einfaldara, en það
er alls eigi svo. Tugabrotin eru eigi svo
flókinn reikningur, að nokkurt vandhæfi
sé að nota þau, en breytingin skapar
misskilning og óánægju hjá fólki út af
einkunnagjöfunum. Verst er þó og raun-
ar alveg óhafandi, að sleppa öllum brot-
um, sem eru eða minna en fylla upp
þau er stærri eru, því með þessu geta
börn, sem sýna mjög ólíka frammistöðu,
fengið alveg sömu aðaleinkunn. Þetta
heitir að breyta til að vinna sér úrhendis,
og gera mönnum rangt til. Auðvitað er
það eitt rétt að halda brotunum, og væri
ótrúlegt, ef allír sem vilja, mættu ekki hafa
aðaleinkunnirnar þannig.
Eptir þeirri reynslu, sem enn er fengin
með fræðslulögin, má segja það, að hér
um slóðir eru menn almennt vel ánægðir
með árangur þann, sem af þeim varð síð-
asta vetur, því hann var yfirleitt mjög
góður. Það væri og undarlegt fólk í land-
inu, ef það vildi nú ekkert hafa með þessi
lög, en hafa þó á þingmálafundum um
gervallt landið á undanförnum áratugum
heimtað, og það með réttu, að alþýðu-
menntunin væri aukin sem mest og bezt.
Það veitir heldur eigi af, að hún batni;
því þótt einstöku alþýðumenn í öllum
héruðum landsins séu til, sem eru hreint
ágætlega að sér, og það svo, að margir
lærðu mennirnir standa sumum þeirra
eigi á sporði, þá dugar eigi að horfa á
þá eina, því allur fjöldinn er illa upp-
fræddur og kann því eigi að nota vel
krapta sína né neyta réttinda sinna í góðu
lagi. Allir þeir, sem standa á móti því,
að alþýðumenntunin sé knúð áfram með
viturlegum lögum, eru annaðhvort vitandi
eða óvitandi að stuðla að því, að almúg-
inn komizt aldrei úr kútnum, heldur geti
embættismennirnir og auðmennirnir, höfð-
ingjarnir í landinu, teymt hann í van-
þekkingarblindni, svo sem fyrrum, hvert
sem vill, og haft állt ráð hans í hendi sér.
Slíkt starf er vont og illa situr þá á öll-
um góðum íslendingum, en samt eigi sízt
á bændum og prestum að vinna þau saur-
verkin. Allir þeir, sem vilja koma fræðslu-
lögunum fyrir kattarnef, ættu og tafarlaust
að krefjast þess, að kennaraskólinn væri
afnuminn aptur, því ef barnafræðslan á
engin önnur að vera, en áður var, þá þarf
enga barnakennara, það er auðsætt. Með
þessu yrðu mennirnir samkvæmir sjálfum
sér. En sem betur fer, munu þeir sigra 1
máli þessu, er hugsa á aðra leið.
Það sem skólamálum vorum stendur nú
mest fyrir þrifum til sveita, er vöntun á
góðum húsakynnum fyrir skólana. En
þeim húsum á landsjóður að koma upp
smámsaman, helzt alveg einn eða þá þann-
ig, að hann greiddi 3/4 af byggingarkostn-
aðinum, en hreppurinn V-t- Minna má ekki
heimta af landsjóði. Fjárupphæðin stæði
þá þeim sveitum til boða, er þiggja vilja.
Líkt þessu mun fyrirkomulagið vera hjá
bræðrum vorum Færeyingum. Húsin ættu
að vera reist úr steini og vönduð sem
bezt. Hér að auki ætti það að vera föst
regla, að landsjóður greiddi kennaralaunin
að 2/3 hlutum, því barnafræðslan er al-
mennt þjóðmál, miklu fremur en sérstakt
sveitamál, og alþýðan, sem mest borgar
í landsjóðinn, má sízt spara við sig að
veita fé úr honum til menningar börnum
sínum.
„£ögréttn“ Dulan
hefur nú orðið að kyngja öllu bitlinga-
brigslinu, bæði um mig og suma aðra minni
hluta menn. En vitanlega gerir hún það
með illu geði og leitast þvl við að klóra
yfir fyrri ósannindin með — nýjum ósann-
indum. En þar tekst jafn-ófimlega og
álappalega sem áður. Getuna vantar, en
viljann ekki.
Fyrst segir dula þessi, að eg hafi feng-
ið endurskoðunarstarfið við landsreikning-
ana, af því að eg hafi »farið yfir í meiri
hlutann«. Þetta hefði dulan ekki átt að
segja, því að það gefur mér tækifæri til
að hnekkja vísvitandi rangfærslum á sann-
leikanum. Þá er eg tók afstöðu mína
gagnvart sambandslagafrumvarpinu í maí
1908, og andmæltj því, var sannarlega
ekki fyrirsjáanlegt, að andmælendur þess
mundu verða í meiri hluta við kosning-
arnar, nei, þvert á móti, líkurnar voru
miklu fremur þeim megin, að hinn þá-
verandi meiri hluta þingflokkur, stjórnar-
flokkurinn, er nær einróma aðhylltist
frumvarpið, mundi verða í meiri hluta,
sérstaklega, þá er tveir þingmenn úr
minnihlutaflokknum í millilandanefndinni
voru með. Að hins vegar fór, og að sú
stefna, er eg studdi, varð í miklum meiri
hluta við kosningarnar, var að minnsta
kosti ekki fyrirsjáanlegt í maímánuði (sbr.
spádóm »Lögréttu« daginn fyrir kosning-
arnar um glæsilegan kosningasigur!). Það
er sitt hvað, að styðja að því, að meiri
hluti myndist, vera með í því að skapa
meiri hluta úr minni hluta, eins og eg
gerði 1908, en að ganga inn í fullmynd-
aðan meirihlutaflokk, þá er sigur er feng-
inn, eins og sumir nánustu húsbændur
»Lögréttu«-dulunnar gerðu 1903, þá er
þeir struku úr m i n n i h 1 u t an um
yfir íHeimastjórnarflokkinn, er
hann var kominn í meiri hluta
og þurfti ekki á liðsinni þeirra pilta að
halda, enda þeir barizt áður gegn honum
af alefli, en tróðu sér nú inn í flokkinn
f óþökk allra einlægra flokksmanna, er
borið höfðu hita og þunga dagsins og
sigurinn var að þakka, en ekki þeim að-
skotadýrum, er þá fóru að viðra sig upp
við stjórnina af skiljanlegum ástæðum.
Þetta ætti »Lögréttu«-dulunni að vera
kunnugt, og má hún vita, að eg hef aldr-
ei gengið 1 nokkurn pólitiskan meirihluta,
eptir að hann hefur verið orðinn meiri
hluti, en haldið jafnan stefnu þeirri, er
eg hef talið réttasta og hingað til hefur
reynzt sigursæl.
Önnur fjarstæða dulunnar er, að eg
hafl »með dæmafáu kappi«(!) sókst eptir
forsetastöðunni, náttúrlega vegna þingtíð-
inda-bitlingsins(l). Eg get alveg leitt hjá
mér að mótmæla þessu bulli, því að það
er bláber ósannindi, eins og margir gætu
borið vitni um og flestir munu trúa, er
mig þekkja. Það er svo fjarri mínuskap-
ferli að trana roér fram eða sækjast fast
eptir vegtyllum o. fl., hef heldur látið stjaka
mér frá, en stjakað öðrum, og segi eg það
ekki mér til hróss.
Síðasta »uppfundning« dulunnar eru
peysulegar eptirtölur um fjárupphæð þá,
er eg (og hinir forsetarnir) hafi fengið á-
vísaða 1 ferðakostnað til Hafnar á kon-
ungsfund í marz og apríl. Því ekki þaðl
Lúsablesaskapurinn væri ekki fullkominn
hjá »Lögr.», ef þetta gleymdist! Allir
forsetarnir fengu ávísaða hjá stjórnarráð-
inu jafna upphæð til fararinnar hver um
sig, og er það ekkert leyndarmál.
Hygg eg, að enginn sannsýnn maður
geti talið þá upphæð of háa, síður en
svo. F.g tala ekki um smásálir þær, er meta
sæmd og virðingu landsins naumast nokk-
urs virði, og miða allt við þann húsgangs-
hugsunarhátt, sem allt of mikið er af hér
á landi, og orðið hefur oss til tjóns og
vansa á marga lund. Annars er mér
öldungis sama um, hvað Lögréttudulan
þvælir um þetta. Skrifum hennar er svo
háttað, að þeim er f rauninni gert of-
hátt undir höfði, að hrekja þau með skýr-
um rökum og réttum. Þegjandi fyrirlitning
væri í raun réttri það svar, sem hæfði öðr_
um eins lúsablesa og þeim, er leynir sér
í Lögréttudulunni.
H. P.
Mannalát vestan hafs.
Gísli Ó 1 a f s s o n fyrrum fóðursali í
Winnipeg andaðist þar 9. f. m. Hann var
fæddur i.júní 1855 í Landamótsseli í Ljósa-
vatnsskarði, og voru foreldrar hans: Olaf-
ur Ólafsson og Rannveig Sveinbjarnardótt-
ir. Hann var um hríð verkstjóri hjá
Benedikt sýslumanni Sveinssyni á Héðins-
höfða, var síðan við nám í Möðruvalla-
skóla 1881—1882. Var síðan með Hall-
dóri búfræðing Hjálmarssyni að leiðbeina
bændum í Þingeyjarsýslu í búnaði og
dvaldi 1 Skotlandi eitt ár til að kynnast
þar búnaði. Flutti vestur 1886 og 1889
byrjaði hann mjöl- og fóðurtegundaverzl-
un í Winnipeg og rak hana í stórum stíl;
var fyrsti íslendingur, er bygði stórhýsi
í verzlunarparti Winnipegborgar, er virt
var á 270 þús. krónur. Kona hans var
(19. maí 1890) Elín Sigríður Jónsdóttir
snikkara frá Hornbrekku í Ólafsfirði Jóns-
sonar, og áttu þau eina dóttur barna.
Hann var „skarpgáfaður maður, prýðisvel
lesinn og sérlega fróður um allt, er laut
að framkvæmda- og starfslífi umheimsins
og tilhögun þess. Hann var sérlega við-
mótsþýður og framkoman öll var ljúf-
mannleg, svo að allir sem eitt sinn kyntust
honum, virtu hann og unnu" segir Hkr..
12. f. m., er hún skýrir frá andláti hans.
Finnur Benediktsson bónda á
Marðareyri, Jónssonar og Petrínu Eyjólfs-
dóttur prests á Eyri í Skutulsfirði Kol-
beinssonar, andaðist á Gimli 8. júlí sfð-
astliðinn, 76 ára að aldri (f. 15. marz 1833)..
Hann nam járnsmíoi á unga aldri, og
1861 kvongaðist hann Sigríði Jónsdóttur,
fósturdóttur Ásgeirs Einarssonar, síðar
alþm. á Þingeyrum og eignuðust þau 5
börn, dóu 3 þeirra ung en 2 lifa: Bene-
dikt vélfræðingur í Kristjaníu og Guð-
laug ógipt á Gimli. Hann bjó í Kálfanesi
1861—1883, flutti þaðan til Álptafjarðar
við ísafjörð og var þar 2 ár, en sfðan til
ísafjarðar og rak þar járnsmíði en flutti
vestur 1903.
Helgi Tómassonúr Þingeyjarþingi
dó 27. júlí, á Reynistað í Mikleyjarbygð-