Þjóðólfur - 08.10.1909, Síða 2

ÞJOÐOLFUR
166
vorum, eða Iáta Dani gera það? Hvort
Kklegra að efla stjórnmálaþroska vorn ?
Þó eg sé ekki allskostar sarnmála nafna
mínum, og fleira sé ærið athugavert i
grein hans, en það sem hér er drepið á,
þakka eg honum fyrir hana.
Hann hefur sett fram skoðun, sem all-
margir aðrir hafa, og hann hefur gert
það með þeirri einlægni og drengskap,
sem mikils er metandi. Eg hef reynt að
sýna fram á, að þessi skoðun sé hrófa-
tildur, í þeirri von, að það kunni ef til
til vill að skýra málið fyrir honum eða
öðrum.
Guðm. Hattnesson.
Bókmenntir.
Hulda s Kræði. Kostnaðar-
maður Sigurður Kristjáns-
son. Rvik 1909. 176 bls. 8vo.
Það er mikil Ijóðaöld 1 íslenzkum bók-
menntum nú á tímum. Hver ljóðabókin
rekur aðra, og sumar all-umfangsmiklar.
Hitt er annað mál, hvort gæðin samsvara
vöxtunum. Það er óhugsandi annað en
að í slíku ljóðaflóði fljóti margt léttmetið,
er gjarnan hefði mátt vera óprentað og
lítill gróði er í, lítill ávinningur fyrir bók-
menntir vorar. Og þetta má að nokkru
leyti segja um þessi nýútkomnu Ijóðmæli
skáldkonunnar Huldu (húsfrú Unnar Bene-
diktsdóttur á Halldórsstöðum). Það hafa
áðut birzt í blöðunum nokkurkvæði eptir
hana, er þóttu mjög laglega kveðin af
kvenmanni. En það verður eins og minna
úr þeim, er öll ljóðmæli höf. eru komin
saman í eina bók, vegna þess að þá ber
meira á því, hve einhæf þau eru, hve
Ilk innbyrðis, svo að lesturinn verður
nokkuð þreytandi á svo mörgum kvæðum,
sem flestöll eru kveðin út af sama yrkis-
efni: um sveitafegurð og sumarblfðu, vonir
og vorþrár, blóm og brekkur, sólaruppkomu
og sólarlag, »heiðbláar nætur og munar-
rjóð kveldc o. s. frv., o. s. frv. Þetta er að
vfsu allt hugðnæmt yrkisefni, en það
þarf mikla skátdlega snilld til að yrkja
fjöldamörg kvæði um sama efni f allstórri
bók, svo að næg tilbreyting verði, og hug-
myndirnar komi stöðugt fram í nýjum og
nýjum búningi, svo að lesandinn finni að
efnið sé ávallt tekið frá nýrri og nýrri
hlið, þótt hið sama sé. Auðsærra áhrifa
frá öðrum skáldum kennir hjá höf., sér-
staklega áhrifa frá Jónasi Hallgrfmssyni, er
stundum ber óvenjumikið á. Vér viljum taka
til dæmis kvæðið á bls. 25 : »Því gleymi eg
aldreic. Það er ekki að eins með sama
bragarhætti og hið fegursta ástakvæði
Jónasar »Ferðalok«, heldur og sami hugs-
unarþráðurinn og sömu hugmyndirnar
teknar upp, dálftið öðruvísi orðaðar, t. d. í 1.
vísu: »Þá var bjart yfir brún og hvammic,
sbr. »Hlógum við á heiði, himin glaðn-
aði, fagur á fjallabrúnc hjá Jónasi, enn-
fremur upphaf 2. vfsu: »Sit eg f lautu
| þar lékum við, áður | grunlaus um grát
og harmc, sbr. hjá Jónasi: »Grétu þá í
lautu | góðir blómálfar | skilnað okkar
skildu»,|og ennfremur í næstsíðustu vísu:
»Djúpar eru öldur | þær, er okkur^’milli |
breiða bláan faðmc.sbr. hjájónasi: »Háa
skilur hnetti, himingeimurc o. s. frv. Það
getur verið, að þetta séu ósjálfráð áhrif
hjá höf., en lfkingin er tvfmælalaus. Og
svona mætti rekja fleiri kvæði. En þótt
þau væru ekki annað en veikur endur-
hljómur af rödd Jónasar, þá væri höf. það
ærinn heiður, ef hann hefði getað stælt
fyrirmynd sína svo vel, cð það og það
kvæði gæti verið ort af Jónasi, ef menn
vissu ekki, hver höf. væri. En þau kvæði
munu reyndar vera harla fá í bókinni, er
segja mætti það um. En mörg þeirra
eru Iaglega ort, með hlýjum og þýðum
undirstraum tilfinninganna, látlaus og létt,
en ekki tilþrifamikil eða sérstaklega hug-
myndarík. Ef nefna ætti nokkur einstök
kvæði öðrum fremur, vildum vér benda
á »Heim« (bls. 86), »Kveðju« (bls. 92),
»Dalbúinn» (bls. 116) og »Dalaþrá« (bls.
164). í »DaIbúanum« lætur skáldið dal-
búann segja meðal annars:
„Aldrei skal eg önnur velja
óðul en þau sem gafstu, móðir!
Veit eg að lífs míns vonarrætur
verða trautt um hafið fluttar.
Fegurst er í heimahögum
hreinast lopt og fæst af meinum.
Friður og ást er fegri auður
en fullar hendur af rændu gulli".
Þessi vísa einkennir að nokkru skáld-
skap »Huldu«, þar sem hann er beztur.
Það er falslaus ættjarðarást og heimkynnis-
tryggð, er kemur fram í öllum ljóðum
hennar. Ungu fólki, bæði körlum og
konum, munu verða þau kær, því að þau
eru sungin út úr hjörtum hugsandi, við-
kvæmra og þunglyndra unglinga, er alast
upp f fámenni í einkennilegri náttúrufeg-
urð, einir með sfnar hugsanir og æskunnar
vonir og þrár. Á smalaþúfunni flýgur
margt gegnum höfuð gáfaðs unglings, er
enginn veit um og enginn þekkir. Margir
slíkra unglinga af báðum kynjum
munu hafa skemmtun og unun af
kvæðum »Huldu«, en hætt við, að full-
orðna fólkinu, roskna fólkinu, finnist
minna til um þau. Það er óhætt að láta
kvæði þessi í unglinga hendur, ekki spilla
þau neinum. Það er hreinn og saklaus
blær yfir þeim. Og þótt harpan hennar
»Huldu« sé ekki sterk eða hljómmikil,
hafi ekki háa né þunga tóna, þá eru
strengirnir svo varlega, svo þýðlega stilltir,
og spilað á þá svo hljótt, svo hlýtt, svo
viðkvæmt, að menn afsaka, þótt sterku
tónarnir, stormhvininn og stórsnilldina
vanti.
Það er vonandi, að »litla ljóðasvalan«,
sem »Hulda« kallar skáldgáfuna sína, deyi
ekki, en dafni heldur og þroskist með
vaxandi reynslu og auknum árafjölda höf.
Þessi fáu orð hafa að minnsta kosti ekki
verið rituð til að »brjóta vængi« hennar.
Peary og- Cook.
Vörn fyrir Peary.
I flestum blöðum nru kveðnir upp
harðir áfellisdómar yfir Peary og allri að-
ferð hans gagnvart keppinaut sínum Cook.
Þykir honum farast ógöfugmannlega og
ofsalega, er lftt sæmi jafn-mætum manni.
Fáir hafa því orðið til að taka svari hans
og afsaka hann, og samúð manna því
snúist miklu fremur að Cook, er komið
hefur mjög hóglega og kurteislega fram.
í »Politiken« 19. f. m. hefur norski rithöf-
undurinn Thomas Krag fært fram varnir
fyrir aðferð Pearys, og tökum við hér á
eptir ágrip af aðalástæðum hans, með
þvl að höf. leitast við að skilja m a n u -
i n n Peary og gera sér grein fyrir atferli
hans.
Cook er Aladín. Að vísu var ávöxtur
sá, er féll í skaut þessa ameríska vísinda-
manns sannarlega fullu verði keyptur.
Cook hefur þolað margar þrautir, áður
en hann náði takmarki sfnu. Og an
mikilla hygginda og mikils undirbúnings
hefði hann aldrei náð því. Og vilji hans
hefur verið stæltur sem stál. En ham-
ingjan hefur fylgt honum.
í sambandi við 26 ára óviðjafnanlega
erfiðleika Pearýs, virðist afrek Cooks
fremur líkjast glæsilegri atrennu, er í ein-
um rykk nær markinu. Peary er afar-
mikill kjarkmaður og þrek hans óbilugt,
en fyrst og fremst er hann maður með
viljakrapti, maðurmeð ákveðið mark
fyrir augum, er aldrei veitir honum hvíld,
eyðir afli hans, og sogar til sín æsku
hans og beztu þroskaár. Hann er mað-
ur, er samkvæmt læðingu og uppeldi gat
notið þæginda menningarinnar, en hann
þvingar sjálfan sig til að fara á mis við
allt, er öðrum virðist skemtilegt og eptir-
sóknarvert í lífinu. I staðinn fyrir ánægju
og skemmtanir annara manna á hann að-
eins eitt: takmark sitt. Dögum, mánuð-
um og árum saman reikar hann um þar
norðurfrá, sífelt heillaður af þessu eina,
er gerir hann útlaga og einmana. Fylgd-
armenn hans eru sjaldnast þeir sömu.
En sjálfur er hann þar stöðugt á vakki,
strangur gagnvart sjálfum sér og járn-
harður f kröfum sfnum við aðra, óður
og uppvægur við alla, er leitast við að
ná markinu hans. Hann gerir hverja
tilraunina á fætur annari. Og líf hans
er að sfðustu orðið hvíldarlaus ganga yfir
auðnir og ísbreiður að markinu. Hann
er sem eirðarlaus útlagi með ákafri
framsóknarþrá og stálvilja.
Eptir því sem árin líða verður hann
undarlegri og undarlegri, og hann fer að
athuga, þá er aldurinn færist yfir hann,
hvað hann hefur lagt f sölurnar fyrir
þetta eina markmið lífs sfns. Hann hef-
ur farið á mis við ýmiskonar haroingju,
er mönnum annars fellur í skaut. Æfidagar
hans hafa verið sorglega snauðir af gæð-
um þessa jarðlffs. Hefur hann dregið
sjálfan sig á tálar? Hefur hann lagt of-
mikið í sölurnar fyrir þetta takmark sitt.
Gott og vel, hvort sem svo hefur verið
eða ekki, þá er þrautin þó loksins unn-
in, hann hefur náð markinu, og sú á-
nægja og sá heiður vetður ekki af hon-
um tekinn. Og vei þeim, er nálgast þetta
takmark, er hann hefur keypt dýru verði
með æfiþrautum sfnum.
Og nú festist einmitt þessi hugsun hjá
honum, að hann og enginn annar eigi
þessa fláka, fsflákana þar norður frá. Því
að hvað voru göngur annara manna þar ?
Að eins kippkorn í samanburði við hinar
stöðugu, löngu ferðir hans. Og ætti nokk-
uð að geta borgað honum þrautir og
tómleika lffsins, þá var það sigurinn, sig-
urinn óskiptur og affallalaus. Hann vill
ekki vera annar í röðinni, hann vill ekki
einu sinni lofa nokkrum öðrum að skipa
fyrsta sætið með sér. Hann vill vera
hinn einasti og fyrsti, er komizt hefur á
norðurheimskautið.
Og loksins! Eptir 26 ára baráttu hefur
hann náð markinu. Heilsa hans er farin,
hann hefur misst tær og fingur og verið að
bana kominn af kolbrandi. En hann
náði markinu ei að sfður. Það var 6.
apríl 1909. Það hefði verið einkennilegt
að sjá þennan heljarmann á þeirri stund.
Ef til vill hefur honum verið orðið svo
kalt um hjartaræturnar, að engra geðs-
hræringa hefur orðið vart í svip hans.
Svo sneri hann heimleiðis til að skýra
heiminum frá sigri sfnum. Og þá dynur
yfir hann þetta reiðarslag, að annar yngri
keppinautur hefði unnið sigurinn á undan
honum, hrifsað frægðina frá honum. En
hann trúði því ekki, gat ekki trúað því,
að maður, sem litlar sögur höfðu farið af,
hefði svona fremur undirbúningslítið og
svo að segja í einni svipan, skálmað til
pólsins, allan þann óraveg, er Peary hafði
þurft meira en 20 ár og margendurbætt-
an undirbúning til að komast yfir. Þetta
gat ekki verið satt, hlaut að vera hauga-
lygi. Enginn annar en hann sjálfur (Peary)
hefði til pólsins komist, og hann skyldi
sannarlega negla þennan Cook fastan, og
sýna fram á, að hann hefði aldrei þessa
þraut unnið. Honum skyldi ekki verða
kápanúr því klæðinu, þessum pilti, að stela
sæmdinni frá sér (Peary). Á þessa leið
hefur Peary hugsað, er hann frétti sögu
Cooks. Og það er sannarlega eðlilegt, að
hann hugsaði svo. Cook varð það ein-
mitttil hnekkis, að hann hafði alltofhægt
um sig, er hann lagði af stað til heim-
skautsins. Hann hefði átt að gera meira
veður af för sinni. En nú fór hann í
kyrþey, kom aptur ofurrólega, og kvaðst
hafa komizt alla leið. Hefði hann látið
meira yfir sér, áður en hann fór, hefði
honum eflaust verið betur trúað. Svo er
heiminum háttað. En Cook er yfirlætis-
laus og blátt áfram, og þar snýr hann á
Peary í almenningsálitinu. Og þó má
afsaka Peary, því að hann er afareinkenni-
legur maður, og menn verða að gæta
þess, hversu jafn stórhuga manni sem
honum hefur sviðið sárt að sjá æfimark
sitt sem sigursveig við annars manns
fætur. Það mundi margur óska, að Peary
hefði fyrstur manna til pólsins komizt,
því að hann hefði átt það skilið. Hann
hafði lagt svo mikið í sölurnar.
Kvennaskóll Reykjavlkur.
hinn nýi, er stendur austanvert við
Tjörnina, fyrir sunnan Frfkirkjuna, var
settur í gær á hádegi af forstöðukonu
skólans, frk. Ingibjörgu H. Bjarnason, að
viðstöddum allmörgum borgurum þessa
bæjar, körlum og konum. Hófst athöfn-
in með því að forstöðukonan afhjúpaði
mynd af frú Þóru Melsted, stofnanda
kvennaskólans og forstöðukonu hans um
langt skeið, er þar var nærstödd. Fór
frk. Bjarnason nokkrum lofsamlegum
orðum um hina gömlu forstöðukonu, sem
nú er nær 86 ára gömul og furðu ern.
Gat hún þess, hve skólinn ætti henni
mikið að þakka og hve annt hún hefði
jafnan látið sér um menntun íslenzkra
kvenna. Að því búnu lýsti hún þessu
nýja kvennaskólahúsi, sem Steingrímur
Guðmundsson snikkari er eigandi að og
hefur byggt með ærnum kostnnði og ekk-
ert til sparað, til þess að það yrði sem
bezt úr garði gert, en leigir það þó skól-
anum með afarvægum kjörum, fyrir 2,300
kr. á ári. Er húsið allt rúmlega 30 álna
langt og 18 álnir á breidd, byggt úr
vandaðri steinsteypu upp á 4 hæðir, að
kjallara meðtöldum. Pláss er fyrir 30
heimavistir, með uppbúnum rúmum, all-
vönduðum. í húsinu er eldhús, búr,
geymsluherbergi o. s. frv. — Alls hafa
rúmlega 100 stúlkur sótt um skólann og
verður hann stærsti og vandaðasti kvenna-
skóli landsins. Sérstök hússtjórnardeild
er við skólann og veitir henni forstöðu
frk. Ragnhildur Pétursdóttir (frá Engey). —
Síðast sneri aðalforstöðukonan, frk. Bjarna-
son, máli sfnu til námsstúlknanna, og
fórst það mjög vel og lipurlega. Var
ræða hennar yfirleitt hin bezta, enda er
hún hæfileikakona og skólanum eflaust vel
borgið undir stjóm hennar. Hefur hún
lbúð í skólahúsinu, og sömuleiðis for-
stöðukona hússtjórnardeildarinnar. Að
lokum skoðuðu menn skólahúsið hátt og
lágt og leizt öllum afbragðsvel á það.
Virðist þar öllu þægilega og haglega fyr-
ir komið og hin ákjósanlegasta vistarvera
fyrir námsstúlkumar. Miðstöðvarhiti og
vatnsleiðsla er í húsinu. — Eðlilegt er,
að fjárhagur skólans sé allþröngurí fyrstu,
þótt hann hafi nú styrk nokkurn frá þing-
inu, en sennilegt, að sá styrkur verði held-
ur aukinn sfðar, þá er skólinn er kom-
inn á fastan fót í þessu nýja húsnæði
sínu og aðsóknin að honum eykst, sem
eflaust má gera ráð fyrir.
Úr þJóOklrkjunnl
hefur Gaulverjabæjarsöfnuður sigt sig,
eins og getið hefur verið um áður hér f
blaðinu, og ráðið sér prest séra Runólf
Runólfsson, er fyrir skömmu kom hingað
frá Vesturheimi.