Þjóðólfur - 03.12.1909, Blaðsíða 2

ÞJOÐOLFUK.
rgs
lltils nýtir í mannfélaginu, og enda mis-
endismenn, en orðnir svo »slappir« á
efri árum, að þeir geta ekki neitt aðhafst.
í þessum síðasta kafla eru fáein skop-
kvæði og ádeilukvæðt. Eitt þeirra, »Úsig-
urinn«, er svo látandi:
Hann lofaði fögru, sem enginn gat ent
Er atkvæði var hann að sníkja
En slunginn er þjóðviljinn, slysið er hent
Hann slapp ekki á þing til að svíkja.
En láðu ei forlög, sem fella hvern mann
Hann fékkst við sinn andstæðing rama
Sem bæði var lagnari og Iýgnari en hann
Og lofaði alveg því sama.
Þettierekki svo »ókynduglega« kveðið. 1
öðru kvæði, »Prófasturinn«, er ein vísan
þannig:
En hold hans og andi komst aldrei í sátt
— Og augljós og glögg voru merkin
Þau ráfuðu sífelt í öfuga átt
Um æfi hans: kenning og verkin.
Það er blær Bólu-Hjálmars á hending-
um þessum. En Stephan G. Stephans-
son er ekki jafn grimmúðugur sem hann,
ekki jafn hamramur í kvæðskap sínum.
En að orðgnótt og hugarflugi svipar þeim
saman. Og meðal lslenzkra alþýðuskálda
bera þeir tvsir ægishjálm yfir alla aðra.
En svo berþess að gæta, að Stephan hef-
ur miklu meiri mentun hlotið, orðið
meðal annars fyrir áhrifum af enskum
hugsjónaheimi, og hefði eflaust ekki orð-
ið hér heima það skáld, sem hann nú
er.
Vér höfum leitast við í þessu yfir-
liti að benda á sumt hið einkennilegasta
og fegursta í kvæðum St., en margs er
vitanlega ógetið, er eins hefði mátt nefna.
Það er að eins gripið hingað og þangað
niður í þetta auðuga nægtabúr. En óneit-
anlega er ýmislegt léttmeti innan um f
þessum mikla kvæðabálki, eins og eðlilegt
er. Til að skrifa ítarlegan, sálfræðilegan
ritdóm um kvæði þessi, þyrfti langan
tíma og langt mál. Þau koma svo víða
við. En þetta, sem hér hefur verið talið,
hyggjum vér þó betra en ekki, til að
vekja eptirtekt íslendinga hér heima á
hinni fágætu og einkennilegu skáldgáfu
þessa djúphyggna og dula fsleczka bónda
vestur undir Klettafjöllum. Hann er þjóð-
flokki sínum til sóma.
£anísbankajargan,9.
Það er eflaust ekki ofmælt, þótt öllum
alvörugefnum og gætnum mönnum of-
Bjóði allur sá ófagnaður og æsinga-ærsl,
er skolað hafa burt með sér allri rólegri
lhugun og skynsamlegri skoðun svo fjölda-
margra manna í þessum bæ, síðan ráð-
stöfun stjórnarinnar um Landsbankann
22. þ. m., er getið var um ísíðasta blaði,
varð heyrum kunn. Slík óskapalæti hafa
ekki þekkzt hér áður, því að ritsfma-
farganið 1905 var jafnvel hreint barna-
gaman í samanburði við þessi ósköp, sem
eru sorglegur vottur þess, hve skammt
vér erum á leið komnir að gæta hófs og
stillingar í málum, sem bráðnauðsynlegt
er að gera sér glöggva og skýra grein
fyrir með greind og gætni, ofsa- og æs-
ingalaust. Vér eigum auðsjáanlega eptir
að nema mikið í þeim efnum. Við-
burðir sfðustu daga gefa mönnum ekki
háar hugmyndir um þroska hinnar íslenzku
þjóðar, því miður. Látum svo vera, að
ráðstafanir stjórnarinnar hafi verið óþarf-
lega harkalegar og misráðnar, sem ekki
er unnt að kveða upp nokkurn dóm um
að svo stöddu, þá hefði það verið óífkt
skynsamlegra fyrir mótstöðumennina, að
taka það mál fyrir með festu og alvöru,
æsingalaust og skysnamlegr, Þeir heíðu
vafalaust komizt miklu lengra með því,
en hamförum þeim, er nú hafa átt sér
stað og fyr eða síðar hljóta að opna augu
margra góðra manna fyrir því, að þeir
hefðu átt að fara öðruvísi að, ekki ráðherr-
ans vegna, því að vér mundum ekki mæla
hann undan réttmætum aðfinnslum, heldur
landsbankans vegna, stofnunarinnar, sem
þjóðin á og hefur tekið ástfóstri við að
maklegleikum. Hversu illa, sem mönnum
var við ráðherrann, áttu menn ekki að láta
það hatur bitna á stofnuninni. En það
hefur verið gert. I stað þess að hjálpá
til og styðja að því, að stofnunin gæti
staðizt þessa eldraun, sem hún hefur kom-
ist 1 um sinn, og sjá h e n n i borgið fram-
! vegis, hefur verið unnið að þvf, að gera
i henni sem mestan hnekki og svipta hana
trausti landsmanna út af þessum ráðstöf-
unum stjórnarinnar, því að hvað sem
öðru líður, þá er það skylda allra góðra
drengja, að firra landsbankann vandræð-
um, svo sem frekast er unnt, og það er
vonandi, að það takist, þrátt fyrir allt.
Meðal »höfuðskemmtana fyrir fólkið«
síðustu dagana má telja mótmælafundinn
á Lækjartorgi á sunnudaginn var, þar sem
Knud Zimsen verkfræðingur hélt refsi-
ræðu yfir atferli ráðherra og las að síð-
I ustu upp áskorun um það meðal annars,
I að ráðherra legði niður embætti. Við
þessa athöfn mun hafa verið statt um
5000 manns, flest fyrir forvitnis sakir, til
þess að sjá hverju fram færi. Að lokinni
tölu Knúts gekk allur mannfjöldinn suður
að bústað ráðherra í Tjarnargötu, og átti
Jón alþm. f Múla að flytja þar ráðherra
þessa áskorun. En úr því varð samt ekki,
og segir Jón í skýrslu í »Reykjavík«, að
sér hafi verið varnað þess, en »ísafold«
segir allt öðruvísi frá. Þarna suðurfrá
var hrópað á víxl, heilla- og óheillaóskir
til ráðherra, og gátu þeir, sem fjarri
stóðu, tæplega greint á hvoru meira
! bar. Ráðherra hélt ræðu þar á svöl-
í unum og taldi þar frávikning bankastjórn-
arinnar réttmæta m. m., en vegna ókyrrðar
i var ræðan flutt með hvíldum. Þakkaði
hann að síðustu mannsöfnuðinum fyrir
sunnudagsheimsóknina og taldi þetta hyll-
ingarför. Er það almælt nálega alstaðar,
að för þessi hafi mjög mistekizt fyrir
þeim, sem til hennar stofnuðu, að htin
j hefði verið betur ófarin, alla forustu vant-
| að og allt farið út um þúfur, enda er það
j undarlegt, að sömu mennirnir, sem mest
j löstuðu »bændafundinn« 1905 og gerðu
! gys að honum, skyldu nú verða til þess
að gefa út aðra útgáfu af honum, ekki
j að eins óendurbætta, heldur stórum lé-
j legri og formlausari. Mun það mest hafa
komið af þv/, að höfuðforsprakkarnir
drógu sig f hlé, er til framkvæmdanna
kom, en otuðu öðrum fram, er enga þekk-
J ingu höfðu á að stjórna sllkum mótmæla-
i fundi, svo að nokkur mynd væri á. Þetta
! viðurkenna flestir, jafnt stjórnarandstæð-
J ingar sem stjórnarmenn, að samkoma
þessi, eins og henni var háttað, hafi verið
mesta aflagi, og ráðherra mikiu fremur
; til styrktar en hnekkis, enda fer svo opt-
J ast um flesta slfka æsingafundi og of-
: stækissamblástur. Har.n genr venjulegast
; míkið ógagn, en ekkert gagn, þeim sem
fyrir honum gangast. Hvernig var með
! »bændafundinn« ? Og var hann þó hátíð
hjá þessu í framkvæmd og forystu að
minnsta kosti. Og samt varð hann til
athlægis.
Síðan Þjóðólfur kom út síðast, hefur
rignt niður á víxl eins og skæðadrífu sím-
skeytum frá »ísafold« annars vegar og
»Lögréttu« og »Reykjavík hins vegar um
það, hvort varasjóður landsbankans sé
að mestu eða miklu leyti veðsettur »Land-
mandsbanken« 1 Höfn. Bankastjórarnir
fráförnu hafa neitað því skýrt og skorin-
ort, að svo væri-, en slðasta skeyti frá
Gliickstad, aðalforstjóra »Landmandsbank-
ans«, er yfirlýsing til stjórnarskrifstofunn-
ar íslenzku i Kaupmannahöfn.símuð hing-
að 1 fyrrakveld, að í »Landmandsbanken«
séu til tryggingar fyrir viðskiptum bank-
anna verðbréf landsbankans, er nemi að
nafnverði 816 þúsund krónum. En svo
rífast blöðin um þetta fram og aptur, og
hve mikið af þessum verðbréfum geti tal-
ist eða eigi að teljast til varasjóðs er ó-
upplýst. Það er allt órannsakað og þetta
varasjóðsmál allt á því stigi enn, að ekk-
ert verður fullyrt með verulegum rökum,
hvernig því í raun og veru er háttað.
Og þessvegna verður að bíða átekta og
sjá, hvernig fram úr þessu ræðst. Að
kveða nú þegar upp áfellisdóm yfir stjórn-
inni eða fráförnu bankastjórninni út af
þessu máli, sem mun vera aðalsakarefnið
gegn bankastjórninni er að svo stöddu
of snemmt. Þar koma auk þess ýms at-
riði til greina bæði til afsökunar og áfell-
is, mismunandi skilningur lögfræðinga
á bankalögunum o. s. frv., að það verð-
ur ekki nú séð, hvernig því máli lýkur.
Að minnsta kosti kemur Þjóðólfi ekki til
hugar að hreykja sér f dómarasess
um það að svo vöxnu máli, eða eins og
það liggur enn fyrir. — Nú kvað og vera
von á einum eða jafnvel tveimur sendi-
mönnum frá »Landmandsbanken« til að
athuga hag landsbankans, og hefir Gliick-
stad spurzt fyrir um, hvort stjórnin hefði
nokkuð á móti því, og hefir hún kveðið
nei við. Sú leyfisveiting er að vísu af-
sakanleg og sjálfsagt alveg rétt frá
stjórnarinnar sjónarmiði, eins og horfurn-
ar eru nú. Þá verður þetta þó rækilega
rannsakað af þaulæfðum, bankafróðum
mönnum. En satt að segja er það harla
óviðkunnanlegt og leiðinlegt fyrir oss að
láta danska menn rannsaka hag þessarar
peningastofnunar landsins. Það erhálfgert
óbragð að því. Það verður ekki varið.
Meðal annars, sem minnihlutablöðin
hafa vítt, er það, að þingmenn meiri
hlutans skuli ekki nú þegar hafa tekið
ákveðna afstöðu í þessu máli oglýstvan-
trausti sínu á ráðherranum. En þessi á-
sökun til þingmanna meiri hlutans er á
alls engu viti byggð. Eins og mál-
ið nú horfir við væri það óvit af þing-
mönnum þess flokks að binda nú þegar
fyrir fram atkvæði sín í ákveðna stefnu,
því að það eru þeir sem síðar eiga á
hinu eina lögmæta dómþingi — alþingi
— að fella úrskurð um gerðir stjórnar-
innar, eins og þær liggja þá fyrir í fullu
Ijósi, og það eru þeir, sem þá bera á-
byrgðina á því, að sá úrskurður verði
réttur, og geti staðizt fyrir öðrum dóm-
stóli — dómstóli þjóðarinnar, sem þingið
hlýtur jafnan að taka tillit til, enda þótt
sá dómur geti afvegaleiðst í bili. Meiri-
hluta þingmönnum er víst fullljós sú á-
byrgð, er þeir koma til að hafa 1 máli
þessu, en þeim er einnig fullljóst, að það
nær ekki nokkurri átt, að þeir gerist
nú eggjunarfífl minni hlutans og láti
hann spana sig út í æsingar, er fulltrúar
þjóðarinnar mega ekki og eiga ekki að
láta fá vald yfir sér í svona löguðu máli,
sem ekki verður dæmt um og ekki má
dæma um fyr en allt er fullkomlega rann-
sakað og öll málsatriði fullkunn á rétt-
um vettvang, sem er alþingi. Fari minni
hlutinn eða þingmenn þess flokks nú
þegar að beita undirróðri og æsingum
gegn þingmönnum meiri hlutans algerlega
að ástæðulausu fyrir það eitt, að þeir vilja
ekki nú þegar fylgjast með honum í
fargani þessu, þá gerir það að eins illt
eitt og getur orðið til stórrar bölvunar á
ýmsa lund. Minni hlutinn ætti því að
hugsa sig tvisvar um, áður en hann gríp-
ur til slíkra örþrifráða,
€rlen9 siraskeyti
til Pjóðólfs.
Kaupm.höfn 1. des.
J. C. Christensen og Sigurd Berg
eiga að mæta fyrir ríkisrétti innan skamms,
og sitja í honum dómarar úr hæstarétti
og jafnmargir kjörnir menn úr lands-
þinginu. Akveðið er að G. M. Rée hæsta-
réttarmálfærslumaður (sá er flutti Skúla-
málið forðum) sæki mál þetta gegn þeim
Christensen og Berg.
Bökmenntafélagið.
Dr. Þorvaldur Thoroddsen hefur verið
endurkosinn forseti bókmenntafélagsdeild-
arinnar < Höfn. G/sli Sveinsson stud.
jur. fékk jafnmörg atkvæði. Lögmæti for-
setakosningarinnar hefur vetið mótmælt,
með þv/ að tekið hafi verið á móti einu at-
kvæði eptir að atkvæðagreðslu var lokið,
en öðru neitað, er eins stóð á um. Þeir
sem mótfallnir eru heimflutningi Hafnar-
deildarinnar, hafa þv/ sigrað / þetta sinn
með naumindum.
Khöfn 2. des.
Frá brezka þinginu.
Tillaga Landsdowne lávarðar (um að
látá nýjar kosningar fara fram áður en
/járlögin væru samþykkt, sbr. skeyti / s/ð-
asta blaði) hefur verið samþykkt með
350 atkv. gegn 75. Blöð frjálslynda
flokksins nefna þessa ákvörðun: sjálfsmorð
efri málstofunnar (lávarðadeildarinnar).
Un alþýðumenntun.
Vinur minn, sr. Jóhannes L. Jóhanes-
son, heiur fyllzt helgri vandlætingu út af
greinum okkar, sem ekki höfum trú á
þvf, að bamafræðslulögin nýju dugi til
alþýðumenntunar. Telur hann það van-
þakklæti við mag. Guðmund Finnboga-
son — eins og hann hafi gefið lögin.
Mér fyrir mitt leyti þætti það nú mjög
illt, ef grein m/n um þetta efni (/ „N.
Kbl.\ 9. tbl. þ. á.) hefði orðið G. F. til
skapraunar. En um það er eg ekki
hræddur. Eg veit með vissu, að sönn al-
þýðumenntun er honum svo mikið áhuga-
mál, að honum er gleðiefni að sjá hverja
þá bendingu eða tillögu, sem hefur þann
tilgang, að færa það mál / framfaraáttina,
— þó ekki sé nema til að ræða það frá
fleiri hliðum. Eg skal nú taka það fram,
að mér gekk það eitt til að rita grein
m/na, að eg vildi benda á mikilvæga hlið
málsins, sem eg gat ekki séð, að gaumur
hefði verið gefinn. Eg hélt nfl., og held
enn, að vænlegra sé til alþýðumenntunar
að kenna proskuðum unglingum en <5-
proskuðum börnum. Hefi þvf ætlað, og
ætla enn, að eina ráðið sé að stofna ung-
lingaskóla mcð Itjðháskóla-sniði og skóla-
skgldu, er mennti bœði pekkingtina og
hugsunarháltinn. Og eg hef talið, og tel
líklegt, að væri vel á haldið, mætti gera
þetta fyrir það fé, sem nú er ætlað til
barnafræðslu. Þá þyrfti ekki að heimta
af ófermdum börnum annað en kristin-
dómsþekkingu og svo mikið annað, sem
nauðsynlegt væri til inntöku á unglinga-
skóla. Og þá kennslu ættu heimilin að
geta veitt með aðstoð prestanna. — Eg
leyfi mér að treysta þeirn til þess, þó J.
L. J. taki hart á þvf, — Það yrði heldur
ekki erfitt nema t’yrst / stað, eða þangað
til heimilin hefði fleirum og fleirum á að
skipa, þeim er á unglingaskóla hefði
gengið.
Þetta setti eg fram sem bendingar og
bað menn að athuga þær vandlega.