Þjóðólfur - 09.03.1910, Blaðsíða 3

ÞJ OÐOLFUR
eigi á frjálsura gjöfum, er hrer lætur úti
sem hann hefir lund til.
Að líkindum verður svona fast ársgjald
lagt á hvern fétaga hér á landi, ef frí-
kirkjan kemst einhvern tíma á hjá oss,
svo þessi nýbreytni laganna er beint spor
í þá áttina. Hið eina, er nú má flnna
að þessu, er þetta, að fríkirkjan er enn
eigi komin hjá oss, því eiginlega eiga
svona gjöld best við, þar sem einstak-
lingnum er eftir vild sinni alfrjálst að
vera með eða ekki með. Samt er nú
ríkisvaldinu aistaðar talið heimilt að leggja
gjöld á þegnana til viðhalds stofnunum,
er það telur þjóðþarfar, þrátt fyrir það
þótt allmarga megi finna meðal þegnanna,
er skoða þessar stofnanir óþarfar og láta
því féð með óljúfu geði. Þannig er hátt-
að með ýmislegt, er lýtur að fræðslumál-
um, landvörnum o. fl. Við slíka hluti
eiga trúmálin sammerkt; en af því
að trúin er flestum viðkvæmari en annað,
þá þola menn þetta valdboð ríkisins held-
ur ver í kirkjumálum en öðrum efnum.
En nú var sama valdboðið yfir mönnum
við gömlu gjöldin, svo í þessu efni er
hér um enga nýbreytni að tala, og þá
er heldur engin ástæða til óánægju með
breytinguna, heldur ber miklu fremur að
fagna því, að nú hefur þó verið tekin réttari
stefna.
Það er sök sér og kemur gjaldamál-
unum sem slíkum ékkert við, að sumir
menn séu óánægðir með, að ríkið sé að
skylda nokkurn mann til að styðja félög
sem hann sjálfur vill alls eigi styrkja. Sú
óánægja styðst við sömu rök, hvort sem
gjaldmátinn er forn eða nýr. Hvað snertir
prestana í köllum undir nýu lögunum um
laun sóknarpresta, má þeim standa nokk-
uð á sama hvor gjöldin eru, úr því að
borgunin er í báðum tilfellunum jafn
há; þó er þeim eflaust skemtilegra að
taka við borgun, er byggist á gjaldi, sem
lagt er á með sanngjörnu viti, heldur en
á gjaldi, er á hvíldi eftir ósanngjörnu
regluleysi. En bændur og húsráðendur
almennt hljóta að fagna umskiftunum, því
þeirra er mestur hagurinn. Hitt er eðli-
legt, að þeir, sem áður voru gjaldfrlir, en
nú kemur gjald á, verði fyrst í stað miður
ánægðir. En slíkt er alvanalegt, og má
eigi að því spyrja, þegar breytingin er
rjettlát.
Aftur er breytingin alls eigi réttlát í
garð þeirra presta, er þjóna köllum, sem
eru undir gömlu lögunum. Fyrst er það,
að hið forna gjaldfreisi presta er nú tekið
burt, og er það fyrir marga víst io—20
kr. virði. í öðru lagi eru þeir nú skyld-
aðir til, hvert sem þeim er ljúft eða leitt,
að láta sóknarnefndirnar innheimta gjöld-
in og verða að greiða þeim 6% fyrir,
en þetta munar ýmsa presta alt að 60
kr. á ári og suma meira. Að skerða
svona tekjur manna í gömlum embættum
er vanalega talið ranglæti, og væri víst
engum boðið nema prestum. Þetta er
©g ilt fyrir þá sök, að íslensk prestalaun
eru svo afarlág, að fjarstætt var að fara
að rýra þau svona alveg upp úr þurru.
í N. Kirkjublaði 1. tbl. 1910 er ofur-
lítil grein þar sem haldið er fram þeirri
skoðun, að það verði happ presta f köll-
unum undir gömlu lögunum, ef meira
heimtist inn með nefskattinum, en áður
galst, en hinir er minna fá en áður eigi
að fá uppbót úr prestalaunasjóði. Þessi
skoðun á lögunum er vfst bygð á al-
gerðum misskilningi. Að vísu er hann
afsakanlegur, því við fljótt tillit virðast
lögin vera svona. Þar segir í 12. gr., að
prestur er tæki laun eftir hinum eldri
'bgum skuli fá uppbót, svo að launin
Verði full eftir 5 ára meðaltali, en hins
er Þar eigi getið að verði gjsldið meira,
^u'> afgangurinn renna í prestalaunasjóð.
a9 hefði þó verið eðlilegast að geta
þessa urn leid og hitt var sagt, enda er
eflaust að sú er tilætlun laganna með
tekjuafganginn. Þegar nú betur er að-
gætt, hefir löggjafinn litið svo á, sem
eigi þyrfti að taka þetta hér fram, og
virðist það rétt, því að í 2. gr. laganna
segir, að alt gjaldið skuli renna í presta-
launasjóð. Úr honum eru svo eiginlega
öllum prestum greidd launin, þótt meg-
inið af peningunum komist vitanlega al-
drei í hann, af því að prófastar ávfsa
því beint til prestanna. Þessi fyrirmæli
2. gr. útiloka því að fullu, að nokkur
prestur geti svona að ástæðulausu fengið
meiri laun en honum bera eftir meðal-
tali síðustu 5 ára. Enda kæmi skilning-
ur Kirkjublaðsins hart niður á landssjóðn-
um; því prestalaunasjóður verður að
bæta þeim til, er eitthvað vantar, en
hann fengi engan afganginn þar sem
tekjurnar reynast meiri; þá sjá allir að
hann verður ófær um að jafna hallann
og yrði hann þá að fá beina hjálp úr
landssjóði til þess. Slíkt nær engri átt;
það er nóg sem landssjóður verðúr að
hjálpa honum svona fyrst f stað, þótt
þessi óþarfi gangi undan.
Yfir höfuð eru lög þessi ljós og ótví-
ræð. Það er auðsætt að tilgangur þeirra
er sá, að umbreyta skattskyldunni hjá
gjaldþegnunum, en alls eigi að breyta
neitt launakjörum prestanna. Aftur um-
turna þau mjög tekjum kirknanna, því
með nýa skattinum hækka tekjur kirkna
sumstaðar feykilega, en lækka aftur atar-
mikið annarsstaðar. Það er því auðsætt
að kirkjugjöldin verða æði misjöfn í hin-
um ýmsu sóknum landsins. Það hefir
eigi þótt hægt að hafa þetta öðruvísi,
þó virðist svo sem sigla hefði mátt fram
hjá þessum boða með því að láta allar
kirkjutekjur ganga í almenna kirkjusjóð-
inn og greiða svo úr honum tekjur
hverrar kirkju eftir 10 ára meðaltalinu,
en það hefir mönnum fundist of um-
stangsmikið; það getur og verið að þetta
gjöri eigi mikið til. —
Stórbót fyrir sóknarbændur eru þau fyr-
irmæli þessara laga, að skylduvinnan við
kirkjubyggingar er nú fallin burtu. En
aftur er þetta eigi svo lítill bagi tyrir
kirkjurnar sjálfar eða umráðendur þeirra,
svo lengi sem einhverri útgjaldagrein er
eigi létt á í staðinn. Hér eru mikilsverð
hlunnindi tekin burt, er kirkjur hafa
lengi notið, en lögin taka enga kvöð í
burtu svo þessi áhallí geti jafnast, slík
aðferð er venjulega talin röng. Skatta-
nefndin sem bjó málið undir alþingi,
ætlaðist heldur&eigi til að kirkjurnar yrði
sviftar þessum réttindum nema með því
móti að leysa þær í staðinn undan mikil-
vægum kvöðum, nefnilega skyldunni að
greiða vísitasíulaun og hinni að borga
þóknun fyrir reikningsyfirskoðun. Þessi
fyrirmæli eru í frv. um aukatekjur presta,
en þingið gætti þess eigi að nauðsyn bar
til að samþykkja þau samhliða sókna-
tekjulögunum svo sem nefndin hefir ætl-
ast til. En af því að það var eigi gert,
verður ranglæti þetta að ríkja að minsta
kosti í 2 ár, og gæti vel hugsast að ein-
hver kirkjueigandinn færi á meðan í
skaðabótamál við landstjórnina fyrir þess-
ar aðgjörðir, einkum ef svo stæði á, að
hann yrði á þessum tíma að reisa kirkju.
Það má telja víst að slíkt mál yrði auð-
unnið, svo fjarstæðufull er þessi aðferð,
og undarlegt var það að stjórnin skyldi
eigi benda þinginu á þetta úr því að
það tók eigi eftir því. Hollast verður
stjórninni að veita öllum, er ætla nú að
byggja kirkjur, frest með það, þangað til
hún hefir fengið hin lögin samþykt,
þvi þaðan af getur vlst enginn neitt sagt
á móti þessu.
[Sveitabúi.
Rockefeller, auðmaðurinn mikli
og steinolíukongurinn heimskunni,
hefir gefið nleigu sína til alþjóð-
legra góðgerðarsemi, uppeldismála,
vísinda og varnar gegn sjúkdóm-
um.
Norðmýlingar og aukaþing.
Fulltrúafundur Norðmglinga var
ilta sóttur sakir ótíðar.
Jón alþingismaður á Hvanná og
9 fulltrúar mættu.
Aukaþings krafist með 7 atlmœð-
um gegn 2 (Borgfirðingum).
íslenzkar sagnir.
Sagnir úr Austfjörðum.
Eptir Pétur Sveinsson í Hamarsseli.
(Niðurl.). 1.
Frá séra Yigfúsi Ormssyni á Valþjófsstað.
„Eg leyfi yður það eigi“, segir Gutt-
ormur, „og læt þá afl ráða okkar í
millum", gengur að hestunum, sem bú-
ið var að láta upp á, og hendir
ofan af þeim böggunum. Prestur skipar
piltum sfnum að láta upp aptur. Þá gengur
Guttormur að og sker á hvern sila. Þá
var presti sagt það og var þá hætt við að
láta upp. Svo jöguðust þeir og skömmuð-
ust feðgar og hótuðu hvor öðrum lögsókn
og skildu svo ósáttir og líkaði báðum illa.
Nú sendi Guttormur stúdent mann upp að
Valþjófsstað til prófasts séra Stefáns og
klausturhaldara. Bergvins Þcrbergssonar og
bað þá að koma út eptir til sín og tala á
millum þeirra feðga, og það gerðu þeir,
og komust á sættir, sem betur fór, á millum
þeirra feðganna. En seint um sumarið
lagðist séra Vigfús prestur í slagi máttlaus
alveg í rúmið, og vorið eptir flutti Gutt-
ormur stúdent aptur á Arnheiðarstaði og
tók við öllu búinu, sem hann stundaði
með sóma og prýði öðrum til fyrirmyndar
í öllu, jarðabótum og byggingum, kartöflu-
rækt og svo mörgu, sem kunnugt er. Hann
byrjaði fyrstur manna á bindindi, þó það
sofnaði nú út af aptur, eins og við var að
búast; þó hafði það góð áhrif í Fljótsdal
um nokkurn tíma. Séra Vigfús lá nokkur
ár í rúminu svona máttlaus. Hann dó
sumarið 1841, að mig minnir. Hann
lét Þorstein sál. snikkara smíða kistuna
utan um sig eg held einum 20 árum áður
en hann dó. Hún stóð mörg ár á bitunum
1 gömlu kirkjunni á Valþjófsstað, þar til
prófastur séra Stefán byggði þar nýja timb-
urkirkju. Þá var vlst líkkistan flutt út í
Arnheiðarstaði. Eitthvað var víst lítið haft
við útför Vigfúsar prests. Eg var þá kom
inn að Bessastöðum og sá, þegar líkfylgdin
kom að utan, og voiu það fáir menn, sem
henni fylgdu, og var víst jarðsettur sem
hver annar óbreyttur almúgainaður, sungið
yfir honum ræðulaust, held eg mér sé ó-
hætt að segja, og ekki get eg munað til
þess, að eg heyiði það, að nokkur ræða
hefði verið haldin yfir honum. Svo var það
víst lítið komið í móð þá að gera ræður
eptir dauða menn, og það var ekki fyr en
á síðustu árum prófasts, að eg heyrði hann
halda líkræður, sem hann var þá beðinn
um af aðstandendum þess látna. Séra Vig-
fús var þó sá maður, sem minnast hefði
mátt með ræðu, því hann var í mörgu
sómi sveitar sinnar. Séra Vigfús var hár
maður, nær 3 álnum, heldur grannur.
Guttormur stúdent var búinn að gipta
flest börn sln, áður en hann dó. Vigfús
sonur hans kvæntist jómfrú Margréti Þor-
kelsdóttur prests að Stöð í Stöðvarfirði.
Hann var sá eini af sonum hans, sem
honum var Ilkastur, vel greindur og mesta
búmannsefni, og eignaðist ágæta konu; hún
lifir enn (1894). Vigfús varð ékki gamall, dó
milli 30—40 ára. Börn þeirra eru: 1. Guttorm-
ur búfræðingur og alþingismaður, 2. Einar
prestur á Desjarmýri í Borgarfirði, 3. Sölvi
hreppstjóri á Arnheiðarstöðum, 4. Halldóra
prestsekkja fyrir norðan. Einar Guttorms-
son stúdents k væntist Sigríði Þorsteinsdóttur
hreppstjóra og dbrm. í Brekkugerði. Sig-
urður Guttormsson bókbindarikvæntist Guð-
ríði Eiríksdóttur frá Skriðuklaustri og Þóru
Arnadóttur Stefánsdóttur; þau bjuggu í
Kolstaðagerði. Stefán Guttormsson kvæntist
Jóhönnu Pétursdóttur ísfjörð frá Eskifjarð-
arseli; þau skildu eptir 2—3 ár. Jón Gutt-
ormsson fór ógiptur til Amerlku. Guðlaug
giptist séra Siggeiri Palssyni presti á
Skeggjastöðum á Langanesströndum. Berg-
ljót Guttormsdóttir giptist bóndamanni
norður í Þingeyjarsýslu. Halldór búfræð-
ingur, sem Guttormur stúdent átti með
seinni konu sinni Kristínu Jónsdóttur,
hefur ekki gipzt. Guttormur stúdent lifði
ekki nema rúm 2 ár með seinni konu
sinni; hann dó nálægt fimmtugsaldri úr
lungnabólgu.
Þessar sagnir um séra Vigfús prest og
fólk hans hef eg eptir föður mínum og
fóstra og sumt eptir Daníel Þorsteinssyni,
sem lengi var vinnumaður hjá Guttormi
og hann gipti dóttur slna Önnu, sem hann
átti áður en hann giptist fyrra sinn, og
sumu man eg vel eptir sjálfur, til að mynda
börnum Guttorms, sem uxu upp mér sam-
tíða.
Eptirmæli.
Kristján kaupfjelagsstjóri Jóhann-
esson er fæddur 8. apríl 1866 að Skógs-
nesi í Flóa. Ólst hann upp hjá foreldr-
um sínum Jóhannesi bónda Stefánssyni
(sem er enn á lifi) og Kristfnu Pálsdóttur
(dáin fyrir fám árnm) uns hann skömmu
eftir fermingaraldur réðst sem vinnumað-
ur til verslunarstjóra P. Nielsens á Eyrar-
bakka, sem lét hann meðfram gegna búð-
arstörfum. Þá hafði hann engrar ment-
unar notið, nema hins fyrirskipaða kver-
þulu-lærdóms og lítilsháttar undirvísan í
skrift og reikningi. En skírleikur hans og
reglusemi kom snemma í ljós og ávann
sér brátt hylli og traust yfirmanna sinna.
Hann fékk á næstu missirum fasta stöðu
við Lefoliis verslun og var þar bókari í
fjölda mörg ár, uns hann árið 1904 ásamt
fleirum, stofnaði kaupfélagið „Hekla“, sem
hann veitti forstöðu með elju og atorku
til dauðadags.
I stjórn Sparisjóðs Arnesssýslu var hann
kosinn 1893 og gegndi þeim starfa með
sérstakri framsýni samfleitt þar til síðari
part sumars síðastl. ár, að hann kendi van-
heilsu, er þá leiddi hann í rúmið og nú 8.
febrúar til bana (mænusjúkdómur).
Hann kvæntist 1894 Elínu Sigurðardótt-
ur á Eyrarbakka, sem lifir mann sinn á-
samt 3 mannvænlegum börnum þeirra.
Hið fjórða barn þeirra, Kristín, lá á
Landakotsspítala frá því snemma í sum-
ar í berklaveiici og andaðist þar 15. febr.
þ. á. Hún var einstaklega efnileg og skýr.
Kristján sál. var góðum gáfum gæddur,
sérlega dagfarsgóður og heimilisfaðir hinn
besti. Hann var tryggur vinum sínum,
ráðhollur og hreinskiftinn. Hann var
bindindisvinnr og öflugur stuðningsmaður
G.-t.reglunnar á marga lund, umboðs-
maður st. „Eyrarrósin nr. 7“ í fjöldamörg
ár og sat á 2 stórstúkuþingum.
í sýslunefnd Arnéssýslu átti hann sæti
hin síðustu ár fyrir Eyrarbakkahrepp.
Andlegir hæfileikar Kristjáns sál. voru
vfðtækir, þó var honum ekkert í gleggra
ljósi en allskonar fjármál; þar stóð hann
flestum framar, bæði leikmönnum og
lærðum.
Enska máltækið „selfmade man“ átti vel
heima um Kr. Jóhannesson, og á Eyrar-
bakki um sárt að binda við fráfall slíks
sæmdarmanns. * *