Þjóðólfur - 11.03.1910, Page 1

ÞJÓÐÓLFUR
árg.
Reykjavík, Föstudaginn 11. Mars 1910.
JV
62.
Síðasta ajrekið
i sjáljstæðismálinu.
Eftir
Gísla’Sveinsson.
III.
Er þá komið að því, sem einna lúa-
legast er í þessu nýasta fargani ráðgjaf-
ans í sjálfstaeðismálinu: loforðum hans til
Dana um starf »viðskiftaráðu-
nautsinsi.
Þar sem eg, svo sem mönnum mun
kunnugt, er ákveðinn skilnaðarmaður óg
hefi þá öruggu vissu, að skilnaður við
Dani er hin besta og asskilegasta lausn
hins svonefnda »sambandsmáls«, þótti
mér það gleðifrétt, er mér barst í fyrra,
að alþingi ætlaði að gera út e r i n d -
reka til annara þj ó ð a, eins kon-
ar »ráðunauta«, vísi til ræðismanna
(konsúla). Mér var ljóst, hversu mikil-
væga þýðingu slíkt gat haft fyrir allan
framgang sjálfstæðismálsins (skilnaðarmáls-
ins). Ef þvt hefði verið framfylgt rétti-
lega, var það meira en aðeins formleg
andmæli gegn því ástandi, að Danir ein-
>r hafi bæði tögl hagldir í áhugamálum
okkar og hagsmunum gagnvart umheim-
inum. I því hefði átt að geta verið bæði
blóð og mergur. Það hefði áreiðanlega
tekið af tvímælin um, hvað við vildum,
sem okkur er ekki heldur nein launung á
— og það hefði einnig getað orðið okk-
ur til bráðs hagnaðar. Það var að v i n n a
sj álfstæðisverk! Og vitanlega hefð-
um við átt að fara algerlega eftir því,
sem haganlegast hefði verið okkur og
til fyrirsjáanlega mestra nota 1 áhuga-
málum okkar — án þess að fara í smiðju
til Dana eða sækja auðmjúkast um leyfi
hjá þeim til þess, er við teljum þjóðar-
r é 11 okkar. Þar hetðum við óhræddir
getað látið »slag standa« og Danir hefðu
ekkert getað gert við því, nema ilskast
heima fyrir og átta sig svo eftir á.
En í staðinn fyrir að g e r a þetta
ósköp rólega og ákveðið, og lofa Dön-
um fyrst um sinn að gera sér þær hug-
myndir um það, er þeir girntust, þá er
það ráð tekið af hálfu stjórnarinnar heima,
að gera sem allra minst úr þessu, og hún
nærri því sver sig og sárt við leggur, að
hér komi ekki til mála, að þetta eigi
neitt skylt við konsúlahugmynd;
aðeins sé um mann að ræða, er fái styrk
til þess að kynna sér viðskiftamál lands-
ins við önnur lönd o. s. frv., óþarfa yfir-
lýsingar í vitlausa átt. Og þingið geng-
ur svo frá því, að einn maður er sendur
út, með það erindi frá stjórninni m. a.,
að tilkynna öðrum þjóðum, að við eig-
um menningu og séum ekki skrælingjar!
Slíkt átti vitaskuld alls ekki að vera
erindi hans; okkur ber sdtn sé, svo
sena gefur að skilja, að ganga út frá^því
sein gefnU( að öðrum þjóðum sé og verði
Það Ijöst, að við erum menningar-
Þjóð. gn meg þv^ var svo sem aj]g
ekki skotið fyrir, að hlutaðeigandi
maður hefði i viðlögum gert erlendum
ý menningu okkar kunna — með fyrir-
estrum og leiðréttingum. Hann mátti
a e>ns ekki vera sendur út til slíkrar
tilkynningar, það var okkur blátt áfram
ekki sæmilegt. Nei, hann átti hreint og
beint að hafa hagsmunamál okkar erlend-
is með höndum, eftir því sem við hefði
mátt koma — vísir til konsúls, þótt einn
væri og við fengjum ekki að hafa hann
undir slfku nafui í bráð. Eg get ekki
héldur, frá íslensku sjónarmiði, séð neitt
á móti þeirri — þegjandi — tilætlan, að
hann tali okkar sjálfstæðismáli, ef eg
mætti svo að orði komast, á skynsam-
legan hátt með öðrum þjóðum, þegar
færi gefst, enda þótt eg hyggi, að til þess
sé önnur aðferð betri, er eg ekki hirði,
að greina nánar frá hér. Það mun líka
ekki auðhlaupið á mann, er hvorttveggja
getur af höndum gert svo vel sé.
En þó að nú fráganginum á »við-
skiftaráðanautnum« væri að ýmsu leyti
ábótavant og .hvorki þing né stjórn hafi
gert það, er f þessu efni hefði átt að
gera, var hann samt, eins og hann var
úr garði gerður, ekki ólíklegur til að geta
komið að nokkru haldi. Kemur það auð-
vitað, eins og alla jafna vill verða, ekki
hvað minst undir persónunni, og mun eg
ekki eiga neitt við, að rekja út í æsar,
hverju viðskiftaráðun. núverandi hafi
áorkað — um það verður ekki dæmt að
fullu enn. Og ekki efast eg um, að
hann hafi góðan vilja á, að vinna gagn
landi sínu. — Það, sem hér kemur til
greina, eru stjórnmálaummæli hans er-
lendis, því að út úr þeim hafa spunnist
þessi ssíðustu daga« atvik, sá danski þyt-
ur, er ráðherra Islendinga skelfur fyrir.
Viðskiftaráðunauturinn, Bjarni Jónsson,
hafði á ferð sinni í Noregi talað nokk-
uð um ísl. pólitík og leyft blaðamönnum
að hafa orð eftir sér um »sambandsmál-
ið«, hvað við vildum í því o. s. frv. Ef
sannleikurinn skal sagður, voru orð hans
þar ekki að neinu leyti sérlega eftir-
tektarverð; hann talaði, látlaust eins og
vera bar, í þá átt, að ósk okkar væri, að
fá sem best samband við Dani, svo við
gætum verið öruggir, og vildi meiri hl. á
þingi persónusamband. Vonuðum við,
að Danir mundu reynast þar vel, svo
mentuð þjóð sem þeir væru, og sýna
oklyir alla sanngirni og uppfylla réttmæt-
ar kröfur okkar. Væri gott að vita, ef
Norðmenn bæru samhygð með því áhuga-
máli okkar o. s. frv. almenn frásögn á
líka leið. Þar var í sjálfu sér ekki auka-
tekið orð, sem jafnvel Danir, með sínum
danska hugsunarhætti, gætu hneykslast
á; hann ræddi ekki um »skilnað«, sem
sumir hefðu þó getað búist við, svo að
ástæðan fyrir Dani, til þess að þjótaupp
á nef sér, var sannarlega engin. Hann
talaði þeim ekki neitt til miska í sjálfu
sér. En þó ærðust ýmsir liér meðal
þeirra út af aðförum þessa »hættulega
manns«, er þeir (með vanalegu stjórn-
málaviti) nefndu svo. — Þá fór viðskifta-
ráðunauturinn að skrifa í dönsk blöð, en
það hefði hann öllum að skaðlausu get-
að leitt hjá sér; þó ekki væri nema sök-
um þess, að enda þótt hann væri send-
ur til »útlanda«, þá var hann þó ekki
sendur hingað til Danmerkur. Hér hafði
hann alls ekkert að gera — eins og stjórn-
arsambandinu er háttað, er það ráðherr-
ann einn, sem Dönum á að mæta f y r i r
landsins hönd, sem fulltrúi þess.
Að sjálfsögðu geta og aðrir haft áhrif
hér, í ræðum og ritum, en sem umboðs-
maður þjóðarinnar getur einungis ráð-
herrann komið fram gegn Dönum eins og
sá er vald hefir, og kemur ekki þessu
við, að borið getur það til, að hann sé
persónulega ekki fær um það. En sum-
um skildist svo sem viðskiftaráðanautn-
um findist, að hann ætti einnig ssem
slíkurs að láta til sín taka hér, til þess
bæði að verja ráðherrann og sjálfan sig.
Alþingi hafði þó víst ekki gert hann út
til þess. Og hann virtist helst vilja láta
það heita svo, að íslandsráðherra bæri
enga ábyrgð á sendingu sinni — hann,
viðskiftaráðunauturinn, bæri sjálfur á-
byrgð á sér. Það var nú hreinn mis-
skilningur. Því að sé um ábyrgð að
ræða, er það vitanlega landstjórnin ís-
lenska, sem hana hefir. Að því leyti er
það rétt, að Danir, úr því þeir vildu vera
að rekast í þessu, sneru sér þá leið, en
ættu ekkert við viðskiftaráðunautinn.
Og Danir sneru sér til íslandsráðgjaf-
ans og kvörtuðu undan hinu meinlausa
landsmálatali viðskiftaráðun. Bjarna Jóns-
sonar í Noregi. Gefur þá að líta hina
glæsilegu sjón íslenskum augum: boð og
bann annarsvegar, hlýðni og auðmjúka
undirgefni hlnsvegar!
Eins og forsætisráðherra skýrði frá í
þjóðþinginu nefndan dag, hafði utanríkis-
ráðherra Dana, Scavenius, ritað ísl.
stjórninni bréf þ. io. Nóvbr. f. á., þar
sem hann ávítar »stjórnmálatal« við-
skiftaráðunautsins, eins og það kemur
fram í úrklippum úr norskum blöðum, er
hann og sendi. Skorar hann á Islands-
ráðh. að sjá um, að slíkt og þvllíkt komi
fyrir aftur, og brýnir fyrir honum, að það
sé ' utanríkisstjórnin danska, er ábyrgð
beri á okkur út á við og eigi hún því
heimtingu á, að fá opinbera tilkynning
um, hvert sé erindi viðskiftaráðunautsins;
sé það lfka heppilegt til þess að koma 1
veg fyrir allan misskilning, í Danmörku
og erlendis, um tilgang þessarar útsend-
ingar! — Þessum »tilmælum« svarar B.
J. ráðh. með bréfi dags. 17. Des. f. á.,
er orðrétt þýtt hljóðar svo:
»Um leið og fylgiskjöl þau þrjú, er
»fylgdu bréfi hins konungl. ráðaneytis
»frá 10. f. m. viðvíkjandi hinum ís-
slenska viðskiítaráðunaut erlendis, end-
»ursendast, sendum vér yður
»þýðingu á bráðabyrgðar-er-
»indisbréfi hans og látum hér
»með ekki hjá líða að taka fram, að
»fyrir hörmulegar gleymsku-
»sakir hefirþað ekkifyrver-
»ið látið u t a n r í k i s s t j 6 rn inni
»í t é.
»Svo sem erindisbréfið skýrlega ber
»með sér, á viðskiftaráðunauturinn a 11 s
sekkert að fjalla um pólitík
»og verðum vér því að telja það
»mjög miður farið (i höj Grad
»beklage), ef hann, sem stjórnarráðið
»efast um, hefir viðhaft s 1 f k p ó 1 i-
»t i s k u m m æ 1 i um’'sambandið milli
»Danmerkur og íslands sem þau, er
»er standa f hingaðsendum blaðaúr-
»klippum; höfum vér fyrirþví,
sgert ráðstöfun til þess, að
»það komi ekki oftar fyrir,
1 1.
»og beri það við, mun han«
»samkv. 6. gr. erindisbréfsins tafar-
»laust verða kvaddur heim«.*)
Svo mörg eru þau orð— og ráðherr-
arnir dönsku flýttu sér, sem von var, að
fastskorða það, að »bróðir« þeirra, ís-
landsráðherrann, hefði með þessu skrifi
fyllilega viðurkent hina dönsku
skoðun og væri þeim alger-
lega sammála um þetta atriði.
Eg fæ nú ekki betur séð, en að B.
J., efhann hefir ekki verið búinn að
dæma sjálfan sig f sjálfstæðismálinu, hafi
með þessu stjórnarbréfi gert það nokk-
urn veginn til fulls — frá sjónarmiði
þeirra manna, er álíta takmark þess máls
vera annað en það, að hlúa að sam-
bandinu við Dani. Átti viðskiftaráðu-
nauturinn ekki að vera verk, er sýndi
hugann á að 1 o s a s t, eitt af hnífsbrögð-
um sjálfstæðismanna á stjórnarhaftið
danska ? Og hvað gerir svo ráðgjafinn ?
í staðinn fyrir að bera við að beita egg-
inni, strýkur hann hnapphelduna með —
bakkanum. Hann hefur með »stjórnar-
ráðstöfun« sinni í raunogveru lýst
yfir því, að hinn »sjálfstæði« íslenski
ráðunautur sé undirgefinn dönsku vald-
sviði. Danir athuga og dæma — fslenska
stjórnin heyrir og hlfðir 1
í bréfi ráðgjafans segir svo fyrst, að
gleymst hafi að tilkynna utanríkisstjórn-
inni dönsku á opinberan hátt erindisbréf
viðskiftaráðunautsins. Þetta munu vera
hrein ósannindi. Tilætlunin var, og átti
að vera, að færast þetta í fang einir, í
trássi við Dani. Og B. J. hefði
hér átt að svara á þann veg, að fslenska
stjórnin hefði ekki fundið ástæðu til þess
að birta þeim erindisbréfið sérstaklega,
þar eð hún teldi þetta íslenskt mál ein-
vörðungu; en úr þvf utanríkisráðh. ósk-
aði eftir að fá að sjá skjalið, stæði það
til boða, því að ekki væri það launung-
armál. í þessu átti engin afsökun
að koma fram, öðru nær.
Þar sem B. J. hefir tekið svo þokka-
lega af skarið, sem hann gerir í bréfinu,
um stjórnmálastarf viðskiftaráðun., ernæst
að ætla, að hann megi nú ekki framar
tala um ísl. pólitík erlendis. Reyndar
mundu flestir hafa talið það vatalftið mál,
að þegar honum var ætlað, svo sem tek-
ið hefir verið fram, að tala um ísl. menn-
ingarmál, hlyti hann óhjákvæmilega að
koma við í fsl. stjórnmálum, sem eru einn
aðalþáttur íslenskrar menningar. En þeg-
ar landstjórnin hefir skýrt starf hans á
þessa leið, numið brott alla »pólitfk« (sem
þó meðal annars víst átti að liggja á bak
við), verður því ekki neitað, að erindi
hans fer nokkuð að þynnast, — er og er
tekið tillit til fullyrðingar fyrver. forsætis-
ráðh. Neergaards um, að B. J. hafi líka
sagt honum, að viðskiftaráðun. »ætti
að sjálfsögðu ekkiaðgefasig
að neinu því, er tilheyrði verk-
sviði hinna dönsku verslunar-
ræðismanna að því er Island
snertir«! Sannleikurinn er þó, að þ a ð
átti einmitt að vera aðalstarf hans, með
lagi að svæla undan þeim áhrifin á fslensk
viðskiftamál erlendis, er samkvæmt danskri
skoðun öll eiga heima hjá þeim, sem
*) Leturbreyt. gerð af greinarhöf.