Þjóðólfur - 23.03.1910, Page 2

5«
ÞJOÐOLFUR.
kost á að ganga fram nneð braut í Noregi,
s«m verið er að byggja, og einnig t. d.
á Jótlandi, kynna sér síðan vandlega
brautarstæðið hér — og bera svo saman.
Hann hefði og þurft að vinna um tíma
að grjóti í Noregi. — Þá er eg viss um,
að hann liti öðrum augum á þetta mál.
Yottorð.
Það, sem Norðmönnum þeim, er hér
unnu að símalagningunni 1906, brá mest
við, var, hve auðvelt væri að vinna jörð-
ina hér, og vandalítið að leggja símann,
móts við samskonar störf 1 Noregi, og
gat eg vel skilið það. Eg hafði þá tal
af mönnum á allri leiðinni milli Sf. og
Rvíkur, og var alls staðar sama viðkvæð-
ið: »Þetta er blátt áfram flatneskja og
mjúklendi (Prærielandskab)*. Þótti að
eins leiðast við hraunin, hvað lítið »hrykki
frá« við skotin, vegna þess hve hraun-
grjótið er holótt (bergið ósamfelt). Þeir
höfðu ekki gjört sér hugmynd um, að hér
væri svona miklu auðveldara að vinna
að jörðinni, en heima hjá sér. En hér
er það ekki svo óalment að finnast—eins
og V. G, — »alt verst sem næst er«.
Dagamunnr.
Þá er V. G. fer að reikna út »hvað
svo væri fengiðc, ef járnbraut kæmist að
Ölfusárbrú, byggir hann þann útreikning
fyrst og fremst á þvf, að þangað sé »ein
dagleið frá Rvlk, sé farið hægt með
hlaðna vagna eftir flutningsbrautinnic.
Við Ölfusárbrú eru 64 rastir (Km.) frá
Rvík. — Hingað eru 8 km., því nær
hallalaus, góður vegur. Eg hefi farið það
ótal sinnum með hlaðnar kerrur, og er 2
stundir með 600 pd. hlass, en 2,20 með
800 ‘8; en þann þunga (800 8) leggur V.
G. til grundvallar fyrir »hesthlassi*. Nú
er víða erfiðari og verri vegur á leiðinni
til Ölvbr., og dregur úr hestunum, er til
lengdar ekur. Svo þurfa þeir hvfld og
fóður á langri leið. Það er því nóg f
lagt að fara 64 km. á 20 stundum, og 4
stundir til hvíldar. Þetta verður að vísu
ekki nema einn almanaks-dagur, og mun
því V. G. telja þetta »blekkingalaus« rök,
þótt sumum þyki það máske nokkuð lang-
ur vinnudagur. En aftur verða dagarnir
ekki eins drjúgir fyrir austursveitamenn
að járnbrautarendanum við Ölvbr. Þá
eiga t. d. Áshreppingar »1—2 dagleiðirc að
heiman þangað. En milli Áshrepps og
Ölvbr. eru 1j km. eða rúml. 5 stunda
ferð með 800 ® hlass. — Þetta »bendirc
greinilega á »skuggamyndirc til að leiða
»almenningsálitið« »vilt vegar*.
Nú og þá.
Ekki skilst V. G. að verzlunarhættir og
ferðalög geti breytst neitt við það, að
járnbrautarsamband kæmist á við Rvík.
Að því er áður vikið. Hann virðist og
ekkert tillit taka til sfmasambands, né bú-
ast við aukning þess um austursveitir.
Eg mundi nú skoða þetta í þeirri ljós-
mynd, að bændur gætu mætt aðkeyftu
vörunum við brautarendann, um leið og
þeir færðu sfna vöru þangað, og sendu
hana án þess að fara sjálfir nema ein-
staka sinnum. Enda býst eg við, að vöru-
skemma kæmi fljótt upp við brautarend-
ann, hvar »f byggð« sem hann væri. En
mér þykir of skamt farið, ef ekki er að
Þjórsá eða Rangá; enda mundi fljótt
koma þörfin að bæta þeim spotta við,
þótt fyrsti áfanginn væri við Ölvb.
Flutningataxtanum skifti eg mér ekki
af. Það segir sig sjálft að hann getur
ekki orðið hærri fyrir menn, en hestflutn-
ingur (þó tími sparist), og að vörur má
hann ekki gera dýrari en þær eru í kaup-
túnunum við sjóinn (Eb. og Stk.). Verzl-
unin hiyti að færast að brautinni;
það sér hver maður að væri tilveruskil-
yrði fyrir hana; svoiað ekki er til neins,
að hampa flutningskostnaðargrýlunni fram-
an f nokkurn meðalgreindan mann, né
öðru af sama tagi.
Kunningi minn, V. G., verður nokkuð
»gamaldags« þegar hann er að reikna út
1 kostnaðinn við ferðina með 8 hestburði
á kerrum frara og aftur milli Ölvb. og
Rvíkur og fær út, að hann sé »kannske
i 1—2 kr.« fyrir hestagæslu og kaffi ; ann-
að ekki. Maðurinn, hestarnir (3—4),
vagnarnir 2 og hirðing þeirra, — þótt
þessir hlutir séu hvlldarlftið að starfi 2—3
(almanaks)daga — það eru ekki pening-
ar! Of mikill ellisvipur og »villu«-þoka
yfir þessari »skuggamynd« 1
Brngð og lykill.
Lýðblaðrara-bragð er að því, er V. G,
talar um skilningsskort »þeirra, er hafa
20 kr. f daglaunc, á kjörum bænda. Eins
og allir hljóti að vera svo gerðir, að
geta ekki skilið neitt, sem þeir hafa ekki
»upplifað« sjálfirl Og sumir þekkja af
eigin raun þröngan hag, þótt þeir ein-
hverntíma komist í betri kringumstæður.
En þarna mun nú vera lykillinn að
þeirri ráðgátu, hvers vegna V. G. er
svona skilningssljór f járnbrautarmálinu.
»Það er von, að þeir sem hafa« ... alið
aldur sinn við »strit og stríð« bændalífs-
ins uppi í há-sveitum á íslandi, og aldrei
hafa séð járnbrautir, né áhrif þau, sem
þær hafa á þjóðlífið, þar sem þeirra nýt-
ur,.,. »eigi erfitt með að skilja þetta«.
»Kapp er best með forsjá« er »motto«
hjá V. G. En eg vildi ráða honum til
að enda járnbrautarmáls-ritgjörð sína með
spakmælinu: »Hægra er að kenna heil-
ræðið, en halda það«.
Slæmur.
Svo hirði eg ekki að elta grein kunn-
ingja mfns, V. G. lengur. Hún er (og
væntanl. verður) öll af sama toga spunnin.
Ekki ætla eg heldur að fara að gylla
járnbrautina. En láta má eg f ljósí, að
eg hafi þá von, að hún gæti að liði
komið. Byggi eg þá von á líkum, dregn-
um af öðrum dæmum, sem áður er á minst,
og reynslu hjá öðrum þjóðum. Því eg
get ekki annað hugsað, en að í því til-
liti sé líkt efni í þjóð vorri og landi, og
að hvorttveggja geti tekið framförum, ef
framfara-meðulin fengist. Og sé
hér nokkurs staðar not fyrir járnbraut, eins
og sakir standa nú, þá er það þarna.
En það, sem eg aðallega vildi hafa
sagt, bæði h. heiðr. höf., V. G., og öðr-
um, er finna hjá sér köllun til að ræða
og rita um það, sem þá brestur öll skil-
yrði til að hafa vit á, er, að þeir gæti
hófs í mótmælum sfnum gegn slfkum
nýjungum. Þeir geta þar unnið verra
verk, en þeir vildu.
Allir þeir, sem af vanþekkingu hömuð-
ust móti sfmamálinu, bera nú kinnroða
fyrir það, enda þótt þeir eigi gætu valdið
drætti þess. Þeir gátu að eins spilt því
að nokkru (sveitaleið í Þingeyarsýslum
o. fl.).
V. G. er enn ungur maður, og gæti
vel lifað það, að sjá blessunarrík áhrif
»járnbrautar austur í Árnessýslu«, og ann
eg honum þess, að þurfa ekki að bera
blygðunarroða í elli sinni fyrir það, að
hafa »vilt almenningsálitið« íþvímáli,og
tafið fyrir framgangi þess með þvf að
auka á fáfræði almennings með vanþekk-
ingu sinni.
Grafarholti, ,8/3—’io.
Björn Bjarnarson.
Ritsmídi Mercuriusar í ísafold um
Skuldbindingaskrár Landsbankans verða
athuguð 1 næsta blaði.
Stjórnarskrá - þingræði
og
valðrán.
I stjórnarskrá vorri, eins og f stjórnar-
skrám almennt nú á tímum, er valdinu
þrískift, í löggjafarvald, framkvældarvald
og dómsvald.
Löggjafarvaldtd er hjá konungi og .41-
pingi í sameiningu.
Framkvæmdarvaldiö er hjá konungi ein-
um, en hann lætur ráðherra (og aðra em-
bættismenn) framkvæma það fyrir sína
hönd.
Dómsvaldid er hjá dómendum.
Þingræði er sú regla, að konungur taki
sér þann einn mann fyrir ráðherra, sem
hefur traust og fylgi meiri hluta löggjafar-
þingsins, og haldi honum að eins svo
lengi, sem hann nýtur þessa trausts og
stjórnar í samræmi við vilja þingsins.
Verksvið Alþingis er þannig aðallega
löggjafarvaldið, en því er jafnframt í sjálfri
stjórnarskránni veitt mjög víðtækt eftir-
litsvald og rannsóknarvald (21. gr. stj.skr.),
og þar af leiðandi kosningarvald (c: vald
til að skipa menn til starfa — 26. gr.),
og úrskurðarvald á landsreikningunum
(sem það framkvæmir í lagaformi).
Með ýmsum öðrum lögum er þinginu
ennfremur veitt eftirlitsvald og kosningar-
vald (skipunarvald til starfa), og má þar
minna á vald þingsins til að skipa(kjósa)
gœslustjóra fyrir Landsbankann og annan
endurskoðunannann við bankann. (Svipað
er með menn í bankaráð ísl.banka o. s.
frv.). Eins kýs þayjirskoðunarmenn lands-
reikninganna.
Alt þetta eftirlitsvald (og valdið til að
kjósa menn til að framkvœma pað) er
þinginu veitt til þess, að það geti, sjálf-
stætt og stjórninni óhdð, haft eftirlit með
því, að lögum sé fylgt, og með landstjórn-
inni sjdlfrt, hversu hún fari með vald sitt,
og ýmist til að líta eftir, hversu beitt sé
valdi því, sem þingið hefur veitt ein-
hverri stofnun (Isl.banki), eða stofnun, sem
er landsins eign, þótt sjálfstæð sé að ýmsu
leyti (Landsbankinn). Landsbankanum er
aðallega (og nú nær eingöngu) stjórnað
af framkvæmdarstjóra (nú framkvæmda-
stjórum), sem landstjórnin skipar.
Þvf kýs Alpingi gæslustjóra, sem hafa
skulu eftirlit með starfsmanni (starfsmönn-
um) landstjórnarinnar og með afskiftum
ráðherra, sjd/fs af bankanum, og skýra
pinginu, sem hefur kosið pd, frá því sem
þeim þykir tilefni til.
Það er auðsætt at þessu, að til er ætl-
ast, að löggjafarwaldinu sé hér trygt eftir-
lit með framkvæmdarvaldinu og starfs-
mönnum þess.
Sé pessu valdi kipt úr höndurn pingstns
og landstjórnin hrifsi pað til sín, pd er
ptngið par með rænt valdi sínu, og alt eft-
irlit að engu gert.
Því að ekki bætir úr því sá skrípaleik-
ur, að landstjórnin fari sjálf að hafa eitir-
lit með sjálfri sér!!!
Hvað er nú það sem ráðherra hefir að
hafst gagnvart Alpingi í framkomu sinni
í vetur í bankamálinu?
Hann hefir, eigi að eins dn allrar /aga-
heimildar og að fornspnrðu pinginu, held-
ur pvert ofan í skýr og ótvíræð dkvœðt
laganrta (frá sfðasta þingi, er hann sjálfur
hefir undirskrifað) svift Alþingi eftirlits-
mönnum þess vid Landsbankann — gœslu-
stjórununi.
Með þessu hefur ráðherra brotið eina
helstu frumreglu stjórnarskrdrinnar, hann
hefur brotið gildandi lög (nýju bankalögin)
og hann hefur brottð pingrœðisrcgluna,
með því að brjóta á bak aftur vilja og
kosningu Alþingls, — hrækt framan í
þingið.
En hann hefir gert meira. Hann hefir
tekið sér í hönd það vald, sem hann hafði
rænt frá þinginu, og skipað sjdlfur alveg
ólöglega gæslustjóra I
Og hann hefur gert enn meira. Eftir
að háyfirdómari Kristján Jónsson hefir
fengið úrskurð dómara („fógeta konungs")
fyrir því, að hann sem löglega kosinn
gæslustjóri af Alpingis hdlfu eigi aðgang
að því að rœkja störf sin og skyldur i
bankanum, óhlýðnast ráðherra dómsvald-
inu, brýtur einnig pað á bak aftur og virð-
ir það að vettugi, en heldur áfram viku
eftir viku, mánuð eftir mánuð, að skipa
nýa, ólóglega gæslustjóra, og misbeitir valdi
sínu yfir framkvæmdastjórum bankans til
að banna þeim að hlýða úrskurði dómar-
ans, banna þeim að viðurkenna Kr. J.
sem gæslustjóra.
Það veit þó ráðherra, sem hvert „barn
í lögum" veit, að slíkir dóms-úrskurðir
„fógeta konungs" eru það rétthærri en
aðrir dómar, sem áfrýja roá, að fógeta-
úrskurðum ber að hlýða skilytðisiaust, þótt
áfrýað sé, uns peim er hrundið með ceðra
dótni.
Að hlýða ekki, það er uppreisn gegn
lögum og landsrétti.
Það er fallegt — eða hitt þó heldur! —
að sjá þann mann, sem á að gæta lands
laga og réttar og ganga sjálfur á undan
öðrum í löghlýðni, gera sig sekan um
slíkt — kenna jmönnum með eftirdæmi
sínu að virða að vettugi, fyrirlíta, lögin,
og skapa þannig óstjórn i landinu.
Hann rænir hjer valdi dómstólanna og
hrifsar það sér í hönd.
Og A attunda púsund króna hefur hann
borgað fyrir bankarannsókn sína (og það
verður væntanlega meira fé enn, sem í þá
hít fer), og þetta fé hefir bankinn verið
látinn borga sumt, en mikinn part af því
landssjóður. — Ekki hafði þó ráðherra
látið eins eyris fjárveitingar til þessa af
alþingi, þó að það væri saman komið og
ætti setu meðan hann skipaði rannsóknar-
nefnd þessa.
Eins og ráðherra þessi hefir í öðrura
efnum brotið fyrirmæli fjárlaganna, eins
hefir hann hér greitt fé í heimildarleysi.
Hann hefir í þessu máli brotið frum-
reglur sljórnarskrárinnar, brotið lög tands-
ins, þar á meðal fjárlögin, soift alpingi
eflirlilsrélli sínum, brotið á bak aftur og
einskisvirt dómsvaldið, og öllu þessu valdi
hefir hann rcent sér í hönd.
Þessu verður ekki með rökum á móti
mælt. Þetta er óhrekjandi.
Hvað á nú að gera, til að varðveita rétt
alþingis og þjóðarinnar og halda uppi
lögum landsins?
Hvað á að gera til að brjóta á bak
aftur þetta rússneska einveldi?
Hér er ekki um neitt flokksmál að ræða.
Öllum landsmönnum, sem opin hafa aug-
un og fullan skilning á, hvað hér er að
gerast og hvað hér er í liúfi, hlgtur að
vera jafnhugað um það, að varðveita rétt
alþingis og frelsi þjóðarinnar gegn al-
ræðisvaldi og ólögum.
Það verða stundum gloppur 1 lögum
þjóðanna. Þannig er sagt um Sólon, er
er hann samdi Aþeningum lög, að hann
hafi gleymt að ákveða nokkra sérstaka
refsingu fyrir móðurmorð. Þegar hann
var spurður að, hvernig á þessu stæði,
svaraði hann, að sér kæmi ekki til hugar
að nokkur maður drýgði svo svívirðilegan
glæp.
Eitthvað líkt yrði um svör hjá oss ís-
lendingum, ef spurt yrði, því vér hefð-
um enga ráðstöfun gert í stjórnarlögum
vorum, til að gera þjóðinni auðið að taka
í taumana, ef vjer fengjum einhvern tfma
ráðherra, sem eftir hætti manna í þjóðveld-
um Mið-Ameríku færi að gera sjálfan sig að
alræðismanni og taka sér einum löggjafar-
vald, fjávreitingarvald, eftirlitsvald með