Þjóðólfur - 01.07.1910, Blaðsíða 1

62. árg
Reykjavík, Föstudaginn 1. Júlí 1910.
Jti 27.
Jarnajræíslumál.
Eftir séra Jóh. L. L. Jóhannesson.
$TÖr til Brynjólfs og Finns og sr. Ófeigs,
osr sto meira.
I.
Þeir tveir heiðnrsmenn, Brynjólfur á
Minna-Núpi (( 51. tbl. Þjóðólfs 1909) og
Finnur á Kjörseyri (í 1.—-2. tbl. Þjóðólfs
1910) hafa báðir fundið ástseðu til að
rlsa upp og andmæla ritgerð minni um
fræðslumál barna í 34.—40. tbl. Þjóðólfs
f. á. Af því að þetta mál er svo mikils-
vert, þá langar mig til að gera fáeinar
athugasemdir við greinar þessara manna,
en alls eigi af því, að mig langi svo
mjög til að eiga þar síðasta orðið.
Mergurinn málsins hjá Brynjólfi er eins
og áður það, að hann hyggur, a ð u n g -
lingaskólar með lýðháskóla-
sniðiogeins vetrar skólaskyldu
á árunum 16 — 20, verði vænlegri til
sannrar alþýðumentunar, heldur erbarna-
fræðslan, sem nú er, lögboðin. Hann
segir, að þá þyrfti eigi að heimta af ó-
fermdu fólki annað en kristindóminn og
það, sem nauðsynlegt er til inntöku í
unglingaskólana, og býst við að heimilin,
með aðstoð prestanna, geti veitt þá
fræðslu.
Móti þessu virðist mér það mæla, að
þessi undirbúningsfræðsla þyrfti að vera
í mörgu nærri því jafn mikil sem það, er
nú er heimtað af börnum, ef nemend-
urnir eiga að geta haft góð not af fræðsl-
unni í unglingaskóla. Einnig efast eg
um, að Iýðháskólar með öllu sínu fyrir-
lestraverki séu hentugir til að veita þessa
sömu fræðslu sem nú er lögskipuð. Þess
ber að gæta, að hinir svo nefndu lýð-
háskólar hafa, í höfuðatriðinu, eigi beint
það markmið að auka þekkinguna,
heldur miklu fremur hitt, að göfga hugs-
unarháttinn. Þar er styrkur þeirra og á
því byggist þeirra tilveruréttur, sem góð
uppbót á því, er hina skólana vantar.
Sú vöntun stafar af þeirri sök, að þar
sem leggja verður höfuðáhersluna á að
auðga vitið, þar reynist oft erfitt að full-
nægja hinu svo vel sem æskilegt er. Verk
lýðháskólanna verður þannig miklu frem-
ur að g 1 æ ð a en f r æ ð a, því þótt aukn-
ing á þekkingarforðanum sé vitanlega
ávalt nokkuð samferða hinu hjá þeim, þá
mun þó vakningin eiginlega vera það,
sem mest er hugsað um. Nú vita allir,
að þekkingin er mönnum óumflýanleg
nauðsyn í lífínu, og því má engan veginn
gera neitt það, er getur minkað hana
frá því, sem ætti að verða með góðri
barnafræðslu samkvæmt núgildandi lög-
um; en eg er hræddur um að svo yrði,
ef lýðháskólar ættu einir að annast um
hana. Eg segi að ekkert megi minka
fræðsluna, og eg geri ráð fyrir því, að
engum mentunarelskum manni sýnist þetta,
sem nú er heimtað við fullnaðarprófið,
vera ofmikill mentunarforði handa almúga-
wanni fyrir alla æfina, einkum þó þegar
þess er líka gætt, að sumt af þessu (svo sem
d. lestur, reikningur og skrift) eru í
sjálfu sér eigi mentun, heldur aðeins
mentunarskilyrði.
Gaman væri nú að fá að vita, h v a ð
þeir gera sig ánægða með að
ófermdu unglingarnir læri
minst, sem vilja draga að veita fólkinu
undirstöðufræðsluna þangað til á 16.—20.
ári. Eftir því svari hlýtur það nokkuð
að fara, hversu mikinn tíma fólkið þarf
að vera á unglingaskólunum þeirra. Eftir
minni hyggju þurfum við helst bæði góða
barnafræðslu og llka góða lýðháskóla. Sé
barnafræðslan góð, þá held eg að ung-
lingaskólar þeir, er stofnaðir kunna að
verða til áframhalds af henni og við-
halds, geti að skaðlausu haft lýðháskóla-
snið, og ef svo svo reyndist, þá væri það
ágætt. Að ætlast til þess af heimilunum,
að þau geti sama sem hjálparlaust veitt
nokkra verulega fræðslu fram yfir það,
að kenna börnunum að lesa og byrjun í
skrift, það virðist mér mjög ónærgætin
krafa. Lestrarkenslan er afarmikið verk.
Nú á dögum er ekki á bæura, víðast
hvar, fleira fastafólk, en rétt verður kom-
ist af með minst til gegninga og þjón-
ustubragða. og sumstaðar ekki það, held-
ur verður að taka hjálparfólk um sama
tíma, ef það þá fæst, til þessara verka,
og stundum til að kenna börnunum að
lesa, ef þau eru mörg, þótt foreldrin hafi
nóga kunnáttu til þess sjálf.
Heimili, sem tæplega hefur fólk til dag-
legra nauðsynjaverka, getur eigi hæglega
veitt mörgum börnum fræðslu, þótt allir
þess fáu heimamenn væru útskrifaðir af
alþýðuskóla og vel að sér. Svo talið
um það, að erfiðleikarnir verði eigi nema
fyrst í stað, og alt lagist þegar heimilin
hafa mörgum á að skipa, er gengið hafa
á unglingaskðlana, finst mér því nokkuð
út í loftið hjá Brynjólfi vini mínum. Úr
aðstoð prestanna vil eg enn á ný gera
fremur lítið. Eg býst ekki við að þeir
hafi á hendi, svo að nokkru um muni, aðra
kenslu heldur en kristindómsfræðsluna,
einkum undir ferminguna. Vel veit eg
það, að þeir höfðu áður aðaleftirlitið með
alþýðufræðslunni og , leystu það verk,
margir hverjir, mjög vel og samvisku-
samlega af hendi; og eg efast stórum
um, að fræðslunefndirnar núna geri það
jafnvel eða betur; en sjálfa kensluna höfðu
prestar eigi að neinu ráði á hendi, nema
fræðsluna f trúarbrögðunum. Það hefði
og verið torvelt fyrir þá, að stunda sjálfir
kenslu á mörgum börnum út um alla bæi, og
ennþá törveldara hlyti það þó að verða
nú, með slíkri tilsögn í mörgum náms-
fræðum, þar sem þing og stjórn er altaf
að fækka presturo.
Ekki treysti eg mér til að sanna með
rökum, að barnafræðslan, sem nú er
heimtuð, sé einhlýt til alþýðumentunar,
enda hefi eg hvergi haldið því fram. En
hinu hefi eg viljað halda fram, að hún
dugi betur til að veita allra nauðsyn-
legustu fræðsluna, heldur en aðrar að-
ferðir, er komið hafa til tals. Brynjólfur
getur heldur trauðla sannað, að það fyrir-
knmulag, er hann heldur fram, sé ein-
hlýtt í þessu efni. Hér er um þann hlut
að ræða, er reynslan ein getur fært sönnur
fyrir; þetta hefir hann og sjálfur séð eftir
á, og því kemur hann með uppástunguna
um að veita einhverju héraði undanþágu
frá barnafræðslulögunum, en láta það
menta fólk sitt í unglingaskólum og sjá
svo hvort betur dugi. Mér skilst að
fullnaðarprófskröfurnar ættu að vera hinar
sömu eða líkar, svo þá þykir honum eigi
of margt eða of mikið heimtað, fremur
en mér; deilan er aðeins um hvaða ald-
ur sé hentugastur til að fá fræðsluna.
Framkvæmd á þessari tillögu, um 30 ára
skeið, væri ágæt til að fá áreiðanlegt
reynslusvar. En samt vantar mig að vita,
hversu marga unglingaskóla Brynjólfur
býst við að hann þurfi, t. d. f Árnessýslu,
þessu til framkvæmdar, og hverju afhinu
núheimtaða ófermdu unglingarnir eiga að
sleppa. Kostnaðarins vegna þurfa menn
að hugleiða það vandlega. Báðir erum
við vfst samdóraa um það, að eigi þurfi
síður að hugsa um mentun hugsunar-
háttarins en þekkingargáfurnar.
Helsti kjarninn í grein Finns virðist
mér vera það, að hann villalls
eigi hafa hei m a vist arskó 1 a o g
heldur eindregið með heimilis-
fræðslunni. I ritgerð minni nefndi
eg víst hvergi fasta heimavistarskóla,
heldur gerði svona upp til sveita helst
ráð fyrir farskólum, en efnið hjá mér
var alls ekki að tala um slíkt. Það var
aldrei ætlun mín, að halda fram neinu
vissu skólafyrirkomulagi, heldur vil eg
láta hvert fræðsluhérað í því efni haga
sér eftir því sem hentugast þykir. Megin-
efnið hjá mér var, að halda fram nauð-
syn skólafræðslu í einhverri mynd, af því
að eg álít heimatilsögnina allsendis ónóga,
um annað var eg eiginlega eigi að tala,
og svo það, að mentunarkiöfurnar væru
hreint ekki of harðar. Deilan milli okkar
Finns getur þvf eigi verið af því, að
okkur hafi borið á milli með heimavistar-
skólana, því þar hefi eg ekkert sagt,
heldur stafar hún af hinu ólíka áliti
okkar á gæðum heimilafræðslunnar. Grein
Finns gengur og öll í þá átt, að rífa
niður það, sem eg hefi sagt um galla
þeirrar fræðslu.
Skylduverk.
[ísafold flutti nýlega (15. f. m.) grein
eftir A. J. Johnson, sem er f Amerlku, og
var hún svar gegn grein, er hr. Sig.
Júl. Jóhannesson hefir ritað í
»Heimskringluc. — Með því að stjórnar-
menn nota þettaskrif A.J. Johnson ósleiti-
lega, — meðal annars hafa látið sérprenta
það —, virðist ekki vera úr vegi, að birta
hér grein hr. Sigurðar, svo menn geti
dæmt í milli þeirra og séð, hver fer með
réttara mál, hver sé prúðari í rithætti
sínum og hver hafi meiri dómgreind í
því, er þeir rita umj.
Það er skylduverk hvers manns, að
þegja ekki lengur en góðu hófi gegnir
um ýms þau mál, er almenning varðar.
Þögnin er talin gullvæg, — og hún er
það undir ýmsum kringumstæðum; en
hún getur orðið að skæðustu ósannindum
á vissum tímum og við viss tækifæri:
»Ef eg þegi, þá lýg eg«, sagði Washing-
ton forðum, og það var þá gullvægur
sannleikur, — það er oft gullvægur sann-
leikur.
Eg er einn þeirra mörgu, er um langan
tíma hafa þegjandi hlustað á allan þann
gauragang, sem fram hefir komið austan
hafs og vestan f sambandi við stjórnar-
baráttu íslendinga heima. Vestur-íslensku
blöðin — sem annars geta sjaldan verið
sammála um nokkurn skapaðan hlut eða
óskapaðan — tóku saman höndum, sór-
ust f fóstbræðralag — eftir því sem best
varð séð — fyrir rúmu ári síðan til þess
að níða sárstakan flokk manna heima á
Islandi. Þá var barist þar um völd og
líklega stefnu, — barist af alefli á báðar
hliðar. Skylda vestur-íslensku blaðanna
var að gefa íslendingum hér rétta, ó h 1 u t -
dræga hugmynd um það, hvernig í öllu
lá; þau áttu að birta á víxl greinar úr
blöðum beggja flokkanna heima, til þess
að almenningur gæti séð sóknir og varnir,
kærur og svör, og gæti sjálfur dæmt um
málstað hvors flokks fyrir sig. Hugsið
ykkur mann svo þröngsýnan, að hann
læsi annaðhvort Heimskringlu eða Lög-
berg. Mundi hann fá rétta hugmynd um
stjórnarfar hér ? Mundi hann ekki halda,
að allir íhaldsmenn væru þjófar og bófar,
ef hann læsi einungis Lögberg? Og
mundi hann ekki hugsa það sama um
hinn flokkinn, ef hann læsi einungis
Heimskringlu ? — Og hugsið ykkurmann
svo þröngsýnan, að hann læsi einungis
annaðhvort Sameininguna eða Breiðablik
nú á dögum. Mundi hann ekki fá þá
hugmynd, að sannleikurinn væri allur öðru
megin og lýgin öll hinu megin? Vissu-
lega væri ekkert Kklegra.
Það fór fjarri því, að blöðin hér flyttu
óhlutdrægar frásagnir um baráttuna
heima. Verstu ákærur og skammagreinar
mótstjórnarblaðanna voru bírtar hver á
fætur annari, en svörin við þeim aldrei
birt — eða örsjaldan. — Með öðrum
orðum, blöðin hér vestra komu fram eins
og einhliða, keyptur eða leigður laga-
flækjumaður, sem reynir af ýtrasta megni
að sverta annan málspartinn, en fegra
hinn, án tillits til þess, hvor hafi rétt
fyrir sér og hvor rangt. — Vilji menn
efast um þetta, þá vísa eg þeim á Lög-
berg, Heimskringlu og Baldur, á meðan
baráttan stóð yfir heima.
Sanngirni er það umfram alt, sem
þjóðirnar verða að krefjast af blaðamönn-
um sfnum. Drengskapnr f bardaga-
aðferð þeirra á að vera þeim heilög
skylda; en drengskapar hefir eigi
ávalt verið gætt í afskiftum vestur-fslensku
blaðanna af austur-fslenskum stjórnmálum
f seinni tíð.
Margir menn, sem hafa haft viðbjóð á
þessari aðferð, hafa gert sig seka um þá
yfirsjón, að þegja við öllu, og eg fyrir
mitt leyti er einn þeirra mauna. En grein
sú, er birtist í Lögbergi 3. Mars eftir
hr. Baldur Sveinsson með fyrirsögninni
»Drengskaparheitiðc, knýr mig — og ef
til vill marga fleiri í þessari bygð og
annarstaðar til þess, að taka penna í
hönd og reyna að sýna það, sem hér er
um að ræða, á sanngjarnari hátt en gert
hefir verið í vestur-ísl. blöðunum, — á
sanngjarnari hátt frá okkar sjónarmiði að
minsta kosti.
Mér þykir fyrir því, að verða að eiga
orðastað við kunningja minn og skóla-
bróður, hr. B. S., og mér þykir sérstak-
lega fyrir því, að fornvinur minn, hr.
Benedikt Sveinsson bróðir hans, skuli