Þjóðólfur - 23.09.1910, Side 1

62. árg.
Reykjavík, Föstudaginn 23. September 1910.
J* 41.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
X BOGI BRYNJÓLFSSON ♦
X yfirréttarmálafiutninflsmaður ♦
X Austurstræti 3. X
X Tals. 140. Helma 11-12 og 4-5. ♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Saga „franska bankans".
(Framh.).
Vér höfuni áður drepið á að nokkru i
afstöðu hr. Björns Jónssonar við »Franska
bankann« í öndverðu. Áður en hr. Bril-
louin sigldi fyrst í Nóvember f. á., gaf
hr. B. J. út svohljóðandi yfirlýsingu:
/ sambandi við stofnun Samvinnu-
banka ísl. fasteigna finnur rúðlierra ís-
lands áslœða til að lýsa þvi yfir, að
hann telur bankaslofnan þessa slórnauð-
sgnlega fyrir hina íslensku þjóð og eitl
af aðalskiiyrðunum fyrir verulegum fram-
förum landsins, að hann álilur að stojn-
að sé til fyrirtækis þcssa að öllu leyti á
skynsamlegan hátt, sérstaklega að fyrir-
lækið sé bygt á Irygguni grundvelli, þar
sem tryggingarnar eiga einungis að vera
fasteignir hmdsins og ábyrgðir opin-
berra stofnana, að hann ber fult traust
til þeirra manna, er stofnendurnir hafa
selt lil að sljórna bankanum, og að
landsstjórnin muni þií styðja /yrirtœkið
eftir föngum og löggjafarvaldið muni
einnig greiða fyrir því á allan hátt.
Reykjavík 't. Nóvember 1909.
Björn Jónssoim.
Mega góðir menn hér at sjá, að hr.
!B. J. var heldur en ekki stimamjúkur við
þá félaga. Hafði hann nú bæði gefið
konsúlnum og sFranska bankanum«
»verndarbréf«. Og þegar hr. E. H. sigldi
24- Des. f. á., þá fékk hann og »verndar-
bréf« hja ráðherra, eins og vér höfum
áður getið. Er »verndarbréf« hr. E. H.
.á danska tungu skráð og hljóðar svo sem
íhér greinir;
»/ Anledning af hr. E. Iljörleifsson’s
Rejse til Udlandet, hvor han skal virke
for Fremskaffelsen af Kreditlilbuð lii
Opretielsen af en Hypotekbank her i
Reykjavik, finder jcg mig foranledigt til
den Udtalelse, al jeg anser hr. /í. Iljör-
teifsson í alle Maader overventlig paa-
lidelig og solid Mand og al Man derfor
Irygt kan stole paa de Oplysninger han
■vil give vedrörende nævnte liankstiftelse,
hvilket Anliggende jeg anser for en af
de vigiigste Relingelser for Landcts Frcm-
skridt og Nationens Udvikling.
I Tilfœlde af at dcr sknlde blivc op-
retlet en Hypotekbank her i lteykjavik
anscr jeg det som fuldstœndig sikkert, at
baade Itegering og Alting vil vœre villig
til Udnœvnelsen af hvilken som helst
Bankkontrol, der vilde blive opstillet af
Hensyn lil Bankkreditorerner Önske«.
Á íslenskit hljóðar þetta svo:
»Út af ferð hr. H. Hjörleifssonar til
állanda, þar sem hann á að vinna að
álvegnn lánstilboðs lil slofnunar Fasl-
eignavcðsbanka hér í Reykjavík, lœt eg
eigi nndir höfuð leggjast að lýsa yfir
því, að eg lel lir. E. Hjörleifsson í hvi-
velna framíirskarandi áreiðanlegan og
ábyggilegan mann, og að það sé því
óhœtt að reiða sig á þœr upplýsingar
sem hann gefur nm greinda bankasto/n-
un, en það mál tel eg eitt helsta skilyrði
fyrir framförum landsins og þroska þjóð-
arinnar.
Ef Fasteignaveðbanki yrði stofnaður
hér í Reykjavík, tel eg það /ullkomlega
víst, að bœði landsstjórn og alþingi verði
Ijúfl að skipa fyrir nm hvert það eftirlit með
bankanum sem krafist kynni að verða
vegna óska lánardrotna hans«.
Hr. J. P. Brillouin hafði auðvitað átt
við ýmsa örðugleika að stríða, áður en
hann fékk lánstilboð það, sem áður er
birt (í 37. tbl.). Samkvæmt bæði bréfum
hans og hr. E. H. til félagsins, voru það
einkum þessi þrjú atriði, sem spiltu fyrir
málinu og Frökkum þóttu ískyggileg.
1. Landsbankarannsóknin og frávikning banka-
stjórnarinnar.
Þótti Frökkum sem flestum öðrum ó-
kunnugum mönnum, allar þær aðfarir
heldur vofeiflegar og éngu líkara, en að
bankinn og landið væru að fara eða væri
farið á höfuðið. Þar sem ráðherra vissi
22. Nóv. s.l., að verið var með málaleit-
anir um lán til Islands í útlöndum, mála-
leitanir, sem hann sjálfur hafði munnlega
og skriflega heitið fullu fylgi sínu, þá er
því undarlegra, að hann skyldi nálægt
hálfum mánuði eftir útgáfu »verndarbréfa«
sinna og meðmælabréfa, bera þau vopn
á Landsbankann, sem hann hefði átt að
geta séð, að kynnu að verða stórhættuleg
þessum málaleitunum, og lánstrausti lands-
ins yfir höfuð.
2. Hr. Bjarni Jónsson frá Vogi viðskifta-
ráðunautur.
Norskt blað flutti í Janúarmánuði þ.
á. ágrip af tölu einni, er viðskiftaráðunaut-
urinn hafði flutt í Kristjaníu. Þar átti
hann að hafa sagt svo: síslendingar
vilja ekki a ð ú 11 e n d i n g a r t a k i
sérbólfestuáíslandi, .... ef
til vi 11 yrðu þó Norðmenn und-
anskildir«. Auðvitað eru F'rakkar
eins og aðrar þjóðir, að þeir vilja ekki
leggja fé sitt til þeirra landa, sem vilja
alveg útbyrgja þá. Vér viljum auðvitað
ekkert fullyrða um það, hvort fyrnefnt
norskt blað hefur hermt orð viðskifta-
ráðunautsins rétt, enda stendur það á
engu, því að frásögn blaðsins spilti fyrir
framgangi málsins. Þess skal aðeins
getið, að ekki er það kunnugt, að hr.
Bjarni Jónsson hafi mótmælt frásögn
blaðsins eða leiðrétt hana í nokkrum
greinum. Þó þykir oss ótrúlegt, að hann
hafi talað svo óvarleg orð, sem eftir
honum eru höfð.
3. Lög um aðflutningsbann áfengis.
Frakkland er, eins og kunnugt er, afar-
mikið vínyrkjuland. Bann gegn innflutn-
ingi áfengis telja F'rakkar stórhnekki þess-
um mikilsverða atvinnuvegi sínum. Að
vísu skiftir þá, að því er til fjárhags-
ins tekur, alls engu, hvort slíkt bann
kemst á á landi hér eða eigi. En þeir
hugsa á þá leið, að þeir megi hvergi
veita frakknesku fé til þeirra landa, er
reyna á nokkurn hátt að setja slagbrand
fyrir frjálsa atvinnuvegi og verslun þeirra.
Þetta telja þeir meginreglu, er þeim sé
skylt að fylgja í hvívetna. Og þar sem
nú Island var riðið á vaðið og hafði lög-
tekið algert aðflutningsbann áfengis, þá
var auðvitað, að Frökkum mundi falla
þungt, að brjóta áður sagða meginreglu
sína án þess að nokkur kæmi á móti. Einnig
virtist þeim sem stórþurður mundi verða
á tekjum landsjóðs, þegar vínfangatollur-
inn hyrfi. Varð þeim þá spurn, hvaðan
landsjóði ætti að koma tekjur í það
skarð. Varð vorum mönnum heldur
ógreitt um svör, nema hvað hr. Ind-
riði á að hafa sagt Brillouin, að
»finansministeren« (fjármálaráðgjafinn, þ.e.
hann sjálfur) yrði að sjá fyrir því. Vitum
vér eigi aðra lausn á því máli. A hinn
bóginn mátti færa F'rökkum heim sann-
inn um það, að ísland væri lítt skuldugt,
og að lfklegt væri, að mörgum atvinnu-
málum landsins mætti hrinda í stórum
betra horf en nú eru þau í, ef eigi skyrti
til fé og framtakssemi.
Þar sem nú fé var ófáanlegt nema
handa Landsbankanum til bráðabirgða og
landinu’á síðan, þá varð auðvitað eigi um
stofnun Fasteignaveðbanka að ræða þá
þegar, með því skipulagi að öllu leyti,
sem hugsað hafði verið til. Nú gat að-
eins verið um samkomulag við Lands-
bankann að ræða. Um það í fyrsta
lagí, hvort hann vildi taka fyrnefnt
bráðabirgðarlán, og í ö ð r u 1 a g i, hvort
hann vildi semja um samnotkun þess fjár
við F'ranska bankann. Forstjórar Lands-
bankans, þeir hr. Björn Kristjánsson og
Björn Sigurðsson, voru lengi hinir þverustu
um fyrra atriðið. Þóttust jafnvel aðra stund-
ina hafa gnægðir fjár 1 banka sínum.
Ráðherra lést vera því mjög hlyntur, að
bankinn tæki þessu lánstilboði, og mun
vera ástæðulaust að efast um, að hann
hafi verið sömu skoðunar í Marsmánuði
síðastl., sem hann lét uppi í skjölum
þeim, sem að framan eru birt.
Forstjórar Landsbankans kváðust jafn-
vel stundum jatnvel ekkert lánstilboð haía
fengið og höfðu yfirleitt öll þau undan-
brögð í frammi og vlfilengjur, er þeim
voru föng á. Aftur á móti reyndust gæslu-
stjórarnir, þeir hr. Jón Gunnarsson og
og Oddur Gíslason, miklu vitugri á alt
málið í heild sinni, samningafúsari og
betri viðureigna í hvívetna. Var nú oft
og lengi þingað um málið fram og aftur,
ýmist hjá ráðherra eða í Landsbankanum.
Þess þóttust menn snemma kenna, að
ýmsir menn, og einkum hr. Sveinn Björns-
son, sonur ráðherra, mundu leggja þungt
til málanna. Bjuggu þessir menn til ýms-
ar grýlur til tafar málinu. Er oss nú full-
kunnugt orðið, hvað framferðum sumra
) þessara manna olli. Enn má geta þess,
I að ekkert var til sparað, að sverta þá
j suma og rægja, er að þessum málum
j stóðu. Minnumst vér meðal annars ým-
j issa hviksagna, er hr. Jón Ólafsson alþm.
J skrá'setti og birti í blaðinu »Reykjavík« 23.
Mars, er hann kvaðst hafa heyrt um bæinn,
sjálfsagt mestmegnis af munni uppgjafa-
vatnskerlinga, kaffikerlinga og annara
viðlíka sögusmettna. Einnig minnumst við
þess, að einn mikilsvirtur og ríkur banka-
maður og stjórnmálahöfðingi hældist um
það á opinberum mannfundi í Vetur, að
sFranski bankinn« væri nú dauður. í
blaðinu »I,ögrétta« 28. Jan. 1910 stóð og
grein um »Franska bankanns, og stóð
þaðan eigi alllítill gustur, enda þóttust
margir vita, hvaðan hann blési.
Loks sá bankastjórnin sitt hið vænsta,
að veita ádrátt um, að taka við ofan-
greindu lánstilboði til bráðabirgða.
Þá var síðara atriðið um samnotkun
þess fjár milli Landsbankans og »Franska
bankans«. Settu þeir Birnir tveir í önd-
verðu fulla synjun fyrir alt slíkt samfélag.
Til þess eins, að gjalda télögum beinan
kostnað af útvegum tilboðsins, kölluðust
þeir eigi alls ófúsir, en tóku þó og Utt
af um þetta, og eigi stórmannlega. Þóttu
sumir menn kenna þess á þeim herrum,
forstjórum Landsbankans, að þeir þættust
sjálfir alls ómáttugir til meiri háttar skifta
við íslenska stórbanka, en auðvitað létu
bankastjórar slíkt ekki uppi í o r ð u m
sínum. Gekk nú í þessu þófi nær því
mánaðar tíma. F'anst það á, að ýmissar
bragða mundi leitað til þess, að losa fé-
laga »Franska bankans« við málið. Voru
jafnvel gerðir menn til hr. Brillouins, eftir
þvf sem heyrst hefir síðan, með' þeim
ummælum, að hann sleppi kröfunni um
íhlutan þeirra og stofnun sérstaks banka.
Eigi skulum vér þó fullyrða neitt um það,
hvort ráðherra hefir átt þátt í þeim sendi-
ferðum.
En hvort sem að málum þessum setið
lengur eða skemur, urðu þær lyktir á að
þessu sinni, að 6. Apríl 1910 var gerður
samningur sá milli Landsbankans annars
vegar og »Franska bankans« hins vegar,
er nú skal greina:
y>Samningur
milli Landsbanka fslands og »Sifs«.
1. gr. Sljórn »Si/s« sé skipuð af trún-
aðarmanni Rouviers, einum manni frá
Landsbankamim oy einum manni úr
»Sif«, oy samþykki landstjórnin hina
tvo síðaslnefndu.
2. gr. Breyting á reglugerð »Sifs« má
gera eftir kröfu Landsbankans og í sam-
ráði við »Sif.«.
3. gr. Landsbankinn og »Sif« slyðja
að þvi í sameiningu, að landslán vcrði
tekið og lög til þess sctl á nœsta þingi.
'1. gr. Landsbankinn og »Si/« bera að
hálfu allan kostnað við »Sif« frá upp-
hafi og hálfl ár eftir að landslán er tek-
ið, þó ekki lengur en 1S mánuði frá því
að »Sif«bankinn teknr lil slarfa. Afatl-
inn koslnaður má þó ekki nema meiru en
10 — tiu — þásnndum jeróna.
5. gr. »Si/« gefur Landsbankanuni
eftir kaup á veðdeitdarbréfum landsjóðs.
<>. gr. Landsbankinn kaupir af «Sif«
5°l« Kassaobligalionir þess banka að */*
htula þeirrar upphœðar, er hann fœr
netto hjá Ronvier, oy setur »Sif« Lands-
bankanum að handveði jafnmikla upp-
hœð í veðskutdabréfum sínum, sem kassa-
obligationanum nemur að minsta kosti
lil tryggingar þvi, að Landsbankinn liði
ekki neill tjón af kanpum kassaoblika-
tionanna.
7. gr. »Sif« veiiir aðeins lán gegn 1.
veðrélli i fasleignam eða 2. vcðrétli nwst
á eftir veðdeild Landsbankans, nema sam-
komulag verði milli »Sifs« og Landsbank-