Þjóðólfur - 29.10.1910, Blaðsíða 1

62. árg.
Reykjavík, Laugardaginn 29. Október 1910.
46.
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
| BOGI BRYNJÓLFSSON ♦
♦ yfirréttarmálafiutningsmaður J
♦ Austurstræti 3. ♦
♦ Tals. 140. Helma 1 1 — 12 og 4—5. ♦
Munið eftir
að styðja lilutaveltu Frí—
kirkjunnar á laugardags og
sunnudagskvöld.
Sjörn jónsson.
Brot úr stjórnmála- og menningarsögu
íslands.
ArII. Mannlýslngar.
Það er svo sem auðvitað, að Björn
Jónsson hefir oft, þótt orðvar maður þætti
hjá Dönum i forsetaförinni 1909 (sjá ísaf.
XXXVI, 20), sagt hitt og þetta á prenti
um þá menn, er barist hafa með honum
og móti. Og með því að B. J. hefir bar-
ist fyrir öllum stjórnmálastefnum, sem hér
hafa fram komið í stjórnarskrár- og sam-
bandsmálinu, nema einni, þá leiðirafþví,
að flestallir stjórnmálamenn hér hafa
stundum verið með honum og stundum
móti. Meðferð hans á þeim hefir því
verið allsundurleit. Stundum hafa því
sömu mennirnir verið ágætismenn, en
stundum verstu úrþvætti. Flokksfylgi B.
J. hefir verið svo mikið og einsýnt, að
stundum hefir hann enga galla séð á þeim,
en stundum hefir hann enga kosti séð 1
fari þeirra. Og þetta hefir verið fullkom-
in sannfæring hans.
Vér hljótum að sýna fram á þetta með
rökum úr ísafold. Verðum vér því að birta
nokkrar mannlýsingar Björns Jónssonar.
Þær munu nú sumar hverjar ekki þykja
sem fegurstar og hafa varðað við lög á
sínum tíma. En alt um það birtum vér sýnis-
horn þeirra, en tökum það auðvitað skýrt
fram, að birting slíkra sýnishorna er ekki í
því skyni gerð, að særa þá, er fyrir hörðum
dómum eða illmælum B. J. hafa orðið, held-
ur aðeins til þess að draga sem fullkomn-
asta og sannasta mynd upp at B. J. sálf-
um. Munu nú sýnd verða nokkur um-
mæli B. J. um ýmsa þekta menn.
1. Skúli Thoroddsen. Þau skifti, er vér
vitum til, að fyrst hafi orðið með þeim
Skúla, voru þau, er B. J. varði stjómina
fyrir það, að hún hafði synjað Skúla um leyfi
til setja á stofn prentsmiðju (sbr. Isaf.
XIII, 17) 19)- Isafold sýnist þó ekki troða ill-
sakir við Skúla að mun meðan bæði Björn
og Skúli voru fylgismenn Benediktskunn-
ar. En eftir að og um það leyti sem
Miðlunin komst á dagskrá, fer gamanið
að grána.
2. Febr. 1889 segir B. J. svo um Skúla:
„Það er hlálegur skaplöstur á hinni fjörugu,
ötulu og ótrauðu frelsishetju þeirra Isfirðing-
anna, »Þjóðviljanum, hvað hann er oft hex-fi-
Hsga rangs-leitin <>fi' óbil-
STJ arn«.
Og svo flytur ísaf. í sömu grein eftir-
íarandi lofromsu — „meini blandna" „þó“.
Það er spauglaust talað, að »Þjóðviljanum«
er ýmislegt dável gefið að öðru leyti (o: fyrir
utan rangs-leitnina og óbilgirnina). Hann
er eldí»-i-t ^krílblað. Hann
hefir yfir höfuð betra og drengilegra mark og
mið, en að koma sér bara vel við skrilinn.
(Er „skríll" hér =„alþýðan“?] Hann legg-
ur ekki saklausa menn í einelti bara til pess
að svala lúalegum náttúruhvötum. [Rangs-
leitni (= eftirsókn eftir röngu) er þá ekki
„lúaleg náttúruhvöt"]. Hann ofsækir þó
ekki bestu menn þjóðarinnar, og alt sem þeir
eru eitthvað við riðnir, bara til þess að gera
persónulegum fjandmönnum eða öfundarmönn-
um þeirra til geðs og greiða. Hann gerir sér
ekki far um að níða burtu úr þjóðinni það,
sem henni er vel gefið og kenna henni ef til
vill lesti og óknytti í staðinn. Hann er ekki
með frelsisgjálfur framan í alþýðu bara til að
ginna hana. Honum er sjálfsagt alvara með
frelsið. Hann hefir allgóða einurð við hvernjsem
i hlut á af þeim, sem völdin hafa eða mikil smega
sin — upp ;i ábyrgð prentar-
ans a,ö vísn! [Skúli átti nefnilega
engan son, er gæti borið ábyrgð á blaði
hans og tekið við málum út af meiðyrð-
um í því] —, en hefir ekki hitt lagið, að lát-
ast vera mesti bersöglis-garpur og öllum óháð-
ur, en varast samt að sitja eða standa öðru-
vísi en þeir vilja, sem sá hinn sami á eitt-
hvað undir, hvað litilfjörlegt sem það er, eða
hugsar sér að hafa eitthvað gott af, mikið
eða lítið. Hann umhverflr ekki sannleikanum
mót betri vitund til þess »að hafa eitthvað
upp úr því“. — Og »til þess að fá ser eitt-
hvað til ámælis víð sina kæru Reykvíkinga má
»Þjóðv.« til að hafa aðferð óblut-
vandra luálrólsmuiina#. (Isaf.
XVI, 10.
„Þjóðviljinn" umhverfir sannleikanum
því, eftir skoðun B. J., ekki til þess að
hafa neitt upp úr því (0: ekki fyrir pen-
inga), heldur til þess að geta sent öðrum
ónot, og ekki af „lúlegum eðlishvötum“,
heldur af „rangs-leitni".
Svo endar B. J. með þessari föðurlegu
klausu: Það er ekki von, að blaði, sem
leggur aðra eins háttsemi og þetta (vana
sinn, gangi vel að afla sér trausts og virðingar
vandaðra manna, þótt pað hafi annars sína
kosti« (ísaf. s.st.),
28. júní 1890, eftir að Sk. Th. hafði ver-
ið kjörinn alþingismaður fyrir Eyafjarðar-
sýslu, segir B. J.: »Nú á höfðingjaefni minni
hlutaliðsins (0: Benediktssinna), er almenn-
ingur hefir fyrir satt, að sé liinn. a.1-
ræmdi, ósýuilcjyi andi, er
svífur vlir grugjjugum vötn-
11111 — eða pollum, málgagns-
ins íslirsku (o: Þjóðv.), að halda inn-
reið sína á þing«. Hún segir um Skúla og
hans flokk, að minnihlutavaldið sé »ekki
til annars gert en að gera alþýðu sjónhverf-
ingu, eða þeim hluta alþýðunnar, sem til nokk-
urs er að sýna þess háttar, en það er ekki
betri hlutinn og mentaðri". (Isaf. s. st).
„Það er því „verri" hluti alþýðunnar og
ómentaðri, „skríllinn", sem þeim Skúla þýð-
ir nokkuð að eiga við. Þessvegna mundi
Þjóðv. nú vera orðinn „skrllblað" eftir
Isaf. skoðun.
Enn segir B. J.: »Framkoma hins nýja
þingmanns Eyfirðinga (0: Sk. Th.) á kjörfund-
inum sýnir uú mjög svo áþreifanlega, að hann
hefir vitað, að þar mundi slivalílriö ogj
i-cykj ai-mi-lc líii-iiti- léttvægir fundn-
ir. Hann varast þar allar trúöara-
brellurnar ísfirísku og kemur fram
eins og stiltur og alvarlegur embættismaður
. . . . Verið getur, að hann hugsi sér að
bregða aftur „þjóðvilja“-merkinu upp nú, þegar
hann er búinn að krækja i þingmennskuna...“.
I Isaf. XVII, 52 vonar B. J. nú, að
Sk. Th. komi í Miðlunarflokkinn, því að
hann segir að það sé »lítil uppbygging i
þvi að sjá menn, sem hafa hæfileika til að
geta orðið að Iiði i þingmannssæti, eyða þar
aldri slnum með þvi að snúast »þversum« við
hverju því, er þeir hafa ekki komið upp með
sjálfir og leika frelsislietjai’ með
því að þruma endalaust um hin og þessi rétt-
indi svo og svo heilög og háleit, eu sinua
l>eim hvergi nema í inunniu-
11111«
Þetta skilja allir, að er sneið til Skúla.
Eftir því telur B. J. honum ekki lengur
vera alvöru með frelsistalinu.
3 Sept. 1890 segir B. J. að það sje „al-
kunnugt slægðarbragð .sumra manna og sumra
blaða, að bera á aðra ýmsa klæki og óknytti,
sem þau vita sig sjálf sek í, til að reyna að
snúa athygllnu frá sinum ávirðingum. Fað er
áþreifanlega sama bragð, sem „Þjóðviljinn" hefir
hér í frammi". Segir Björn, að Þjóðv. verði
skammgóður vermir að rógi sínum, „eins
og óbnyttamönnum verður
tföum aö klækjnm sínunif.
Isaf. XVII, 71 *
Ekki er nú verið að draga af því!
15. Okt. 1890 segir B. J. svo um Sk. Th. og
sr. Sigurð Stefánsson 1 grein með yfirskrift:
»Fálieyrt lióðiiii” ín-llívii((: »Þjóð-
vill««-fóstnarnir ísfirsku, sem hafa fiækst út i
að burðast með prentholu og blaðsnepilsómynd,
er hvorki getur dafnað nje drepist, hafa nú
fyrir skemstu flekað nokkra samhéraðs-
menn sina út i það fáheyrða heimskuflan, að
reyna að svifta helstu blöð landsins öllu fylgi
og trausti almennings með anlalegum
rógi, meö Ju-ii-i-i skynskiIt -
ingsímyndun, aö áminst ó-
burðarafstyrmi þeirra gæt í
lieldur hangið á horriminni
iuísissii-i lengur, ef almennilegum blöð-
um væri bolað frá«. Isaf. XVII, 83. [Ekki
ólíkt því og þegar annar maður drap sam-
keppnis-blaðstofnun eina, sagði kaupendur
annars andstöðublaðs síns miklu færri en
þeir voru, og höfðaði flest meiðyrðamálin
gegn andstöðublöðum sínum til þess að
drepa þau, eins og hann sjálfur sagði eða
lét segja]. Slept er hér verstu ákvæðis-
orðunum í þessaii grein Isaf. Þau þykja
varla hæf til að „ganga á þrykk út“ aftur.
í fréttabréfi einu birtir B. J. þessa klausu
um Þjóðviljann: „Það er eins og menn hafi
þá skoðun alment, 11Ö (Þjóöviljiaa »ó
svo aaö-viröilegít blaö, fult af
rosta og skömmum, að það borgi sig mjög illa
að kaupa hann“. Isaf. XVII, 102.
Það er munur á Isafold. Þar var nú
ekki „rostinn" og ekki „skammirnar".
24. Jan. 1891 er blaði Sk. Th. gefinn eftir-
farandi loflegur vitnisburður í grein
með yflrskrift: »IN 3i-i-i-í greninu«.
»JE*efsí»i naínfrægi »aepill er
livarvetna 1 y-i-ii-litinn sem
»humbug« af stærstu tagí. . .
. . . I*nö ev eigji lieldav viö
aö búast, aö slíkt l>laö, sem
er jitf 11 uppfult með ósann-
imlí, hroka og persóuulegum
meiðyrðum t íl æðri sem
lægri, geti fundið eftirsókn og velvild
landsmanna. Að svona drengir (o: Sk.
Sk. og Sig. Stef.) þykist og vilji berjast fyrir
frelsí* og farsæld þjóðar sinnar, er hræðileg
tilhugsun". Isaf. XVIII, 7.
Þessir „drengir" urðu samt nógu góðir,
þegar þeir urðu valtýskir.
Alkunn er afstaða Isaf. til Sk. Th. i
„Skúla-málunum"- Á þingi 1893 var sett
nefnd til að rannsaka þessi mál. Þetta
kallar B. J. »vindhögg«, og fer út af þessu,
meðal annars, svofeldum orðum um Sk.
Th.: »Enginn sem þekkir liiaa tauin-
lausa liégjóiaassilíap og metn-
aðargirnl »píslarvottsins« íís-
firslta (p: Sk. Th.) mun koma á óvart, að
hann hafi langað að koma píslarvætti slnu á
dagskrá alþingis«. Segir Isaf., að hann hafi
viljað fá þingið til að »gera einhvern voða-
legan hvell út af málinu hans, út af þvi, að
landstjórnin skyldi fara að gerast svo bíræfin,
að fara að sinna kærum út af embættisfærslu
haus, jjjóödýrliagjsias og
Jij óóhetj 111111:11-, sem eigí kann að
hræðastl, láta halda rannsókn út af þeim og
loks láta dóm ganga í málinu, rétt eins og í hlut
ætti óvalinn afbrotsmaður«.
I Isaf. XXI, 26 kallar B. J. Skúla »hina
miklu, goðmögnuðu eik«, er Isfirðingar hafa
lengi blótað«. Isaf. (1895) XXII, 19 segir,
að það megi »aldrei segjust og aldrei
vitnast, að hann (o: Sk. Th.) sé annað en
alveg lýtalaus isflrsk þjóðhetja, málprúð, lát-
prúð, i einu orði dýrðleg þjóðhetra«. B. J.
kallar Skúla »isfirsku »maktina«« (Isaf. XXII,
39) »þjóðmála-höfuðskepnnna isfirsku« (Isaf.
XXII, 55) o. s. frv.
I Isafold XXII, 66 er farið mörgum orð-
um um bætur þær, sem kom til mála á
alþingi að veita Skúla fyrir málaferla-
hrakninga hans. Segir þar, að einn þing-
manna (o: Sk. Th.) „langi til að sópa upp í
vasa sinn allvænni fúlgu úr fjárhirslu landsins".
Um afsetningu Sk. Th. fer Isaf. s. st. svo-
feldum orðum:
»Það hefir verið miklu ryki þyrlað upp út af
afsetningu þessa manns i vor . . . . og mikið
bjastrað við, af honum og öðrum, að gera hann
að píslarvotti fyrir það í augum þjóðarinnar.
Má vera. að það hafi og tekist að nokkru leytí,
svona í svip......En það má mikið vera, ef
eigi verður talsvert öðruvisi litið á það mál,
þegar frá liður og almenningi gefst tóm til að
þurka framan úr sér þjóðvillurykið. Það má
mikið vera, að almenningur átti sig ekki á
þvi, að það á alls ekkert skylt við sann-
au þjóðhetjuskap, þjóðhollustu, frelsisást og
framfarahug . . . . að vera si og æ með ó-
vandaðan munnsöfnuð, hranalegar illgirnis-
dylgjur og ýmislegar tilefnislausar æsingar
gegn sinum yfirmönnum, án annars sýnilegs til-
gangs en að svala geði sinu, hégómagirnd
og alþýðudaðursfýsn. En það er um þennan
mann að segja, aö s-iíi tími mmi
koma, og þaö íiöur- limgt mii
líöiii-, uö menn furða sig ekki
á, nð linnii var settur ul,
lieldav á j»ví, aö það var
eltlti gert iniltla fyr«, sbr. og
Isaf. XXII, 69, 70, 71, 72, 73, 74. 75- Isaf.
gekk jafnvel svo langt, að hún ýtti undir
stjórnina til að synja fjárlögunum frá 1895
staðfestingar vegna fjárveitingarinnar til
Sk. Th., sjá t. d. Isaf. XXII, 75.
Hvað ætli B. ] hefði sagt, ef minni-