Þjóðólfur - 18.11.1910, Blaðsíða 2

192
f’JOÐOLKUR.
sidaskiftin. Vér getum fundið innileikann
i trúarljóðum hans, sem sjaldnast er um
talað, en kirkjuleg getur minning vor ekki
orðið.
Vér, sem lúterskt nafn berum, hljótum
að hafa flestallir samhug með siðbótar-
hreifingunni fögru og björtu, svo sem hún
hófst ( Wittenberg, með trelsisdagrenn-
ingunni og sjálfsforræðinu andlega fyrir
hvern einstakan mann. Og vér, sem heit-
ast unnum henni einmitt slíkri, finnum
sárt til þess, hvernig hugsjónirnar velkt-
ust í vondri veröld. Og allir hljótum vér
íslendingar að harma það, hvernig hinu
andlega máli var hér þröngvað inn með
veraldlegu valdi utan að komandi og hve
margt ilt gekk 1 spor siðaskiftanna.
Og ættum vér að fara i mannjöfnuð,
sem hér skal alls eigi gert, mundi oss
reynast, að flytjendur hins nýa siðar bera
síst af verjendum hins gamla siðar (dreng-
skap og dygðum. Það er bara hann Odd-
ur Gottskálksson, sem manni er vel við
af siðbótarmönnunum. Auðvitað verða
menn að dæma alla menn ( Ijósi aldar-
farsins, og þá voru vondir tlmar, eða eins
og Jón Arason kvað:
Drepinn kalla’ eg drengskap,
dygð er rekin í óbygð.
Þjóðleg er hún oss, minning Jóns Ara-
sonar.
Hann er íslensk þjóðhetji, og vér ber-
um höfuðið hærra sem ídendingar hans
vegna.
Hann mænir svo hátt upp úr. Hann
er svo stórfeldur í yfirburðum sfnum.
Hann er listamaður ( Ijóði, sem lifir á
tungu þjóðarinnar, rétt eins og bestu skáld
vorra eigin t(ma. Hann er þessi frábæri
gleðimaður með gamanyrðið altaf á vör-
unum. Þetta risnullf á Hólum er eitthvað
svo glæsilegt, íþróttir íjör og hreysti.
Hvað það má gera úr sögunni hans fyrir
börn! Smáæfintýrin frá bernsku hans eru
svo skemtileg. Litli kotungssveinninn frá
Grýtu verður konungur yfir öllu íslandi.
Og seinasti kaflinn, sem er sú eiginlega
saga Jóns Arasonar; hvað hann verður
spennandi. Þau læra fljótt vísurnar hans,
börnin; og þó enn betur það, sem Matt-
hías lætur Jón biskup kveða. Það var
hergönguhljóðfall, sem dundi við í bekkn-
um, þegar hópurinn fór með orðin:
Rfðum við á alþing enn
— alþing enn,
fjögur hundruð fræknir menn
— fiæknir menn.
Fremstir eru Ari og Björn
— Ari og Björn,
fylgir grár og gamall örn
— gamall örn.
Hann á einmitt enn svo mikið erindi
til hinnar (slensku þjóðar, hann Jón Aras-
son. Börnin skilja hann, og þá skilur
þjóðin hann, Og var hann svo vondur
eða góður maður? Börnin spurðu mig
aldrei um það. Þjóðin spyr heldur ekki
um það. Hann er söguhetjan eins og
hann er, vondur og góður. Nú heyrir
eigi til að minna á skuggahliðarnar. Eitt
er víst, hann var stórum elskaður lffs og
liðinn. Eitthvað töluvert gott hlaut að
vera ( honum.
Þau bergmáluðu altafhjá (slensku þjóð-
inni, orðin sem nafni hans og niðji kvað
öldinni sfðar:
Blessaður veri hann biskup Jón
bæði lífs og dauður.
Hvað svona minningarhátfð hefði verið
óhugsanleg 1750, og líka 1850, og enda
núna aldamótaárið; hefði þá verið tekið
aldarmissirið. Jón Arason á sérstaklega
erindi til vor, þegar vér finnum til þess
skýrar en endranær, að vér erum ogvilj-
ura vera íslendingar. Hann er fyrstur
landa til að finna skýrt og glögt (slenska
þjóðernið ( andstæði við útlent þjóðerni
og útlent vald. Og það var lika skiljan-
legt, eins og á stóð.
Og vfsast verður nú sagt, að þessi
minning Jóns Arasonar sé til að blása
npp þjóðargorgeir, samf-ra óvild eða kala
til þeirrar þjóðar, sem vér eigum mest
saman við að sælda, og komst hér fyrst
að fé og völdum við fall Jóns Arasonar.
En ósatt mal væri það með öllu. Og
ekki veit eg annað óviturlegra eða skað-
samlegra en að vekja upp hinn vonda
draug þjóðarhatursins. Reiðilaust Iftum
vér nú á hina löngu liðnu viðburði.
Hefndir komu og fram á þeim manni,
sem einn bar ábyrgð þessa voðaverks.
En það er annað, sem vér viljum á lofti
halda við þessa minning Jóns Arasonar
og sona hans, og það er það, að vér
sjálfir viljum hafa sögudóm á vorum
miklu mönnum, og mótmælum þvf, að
aðrir séu að dæma þá fyrir oss. Dæmi
þeir sína eigin menn! Vér erum leiðir
á þvf að sjá því alt af haldið fram (
dönskum ritum, að Jón Arason hafi látið
líf sitt sem uppreistarmaður, hafi unnið
sér óhelgi. Hann sem einmitt var að
verja lög og rétt í landi, svo sem þá
hafði sögulega skipast. Auðvitað var
hann um leið að verja sitt eigið vald.
Einhver fyrsta danska bókin sem eg las
héf »Ove Malling: Store og gode Handl-
inger«. Þar las eg til frægðar og ágætis
um Davlð bónda, sem tók þann illa upp-
reisnarmann John Arnesen og lét hann
fá makleg maiagjöld. Þetta alt eftir göml-
um og góðum krönfkum. Og sama er
kent áfram. Sama eða svipað að hugsun
t. d. hjá hinum lærða og mæta manni
dr. Kaalund í höfuðriti Norðurlanda í
mannfræðum.
Fremur fáskrúðug er minning vor nú.
Á 400 ára hátfðinni um miðja öldina hafa
íslenskir listamenn vakið upp minning
Jóns Arasonar og sona hans litfáða, og
greypta, og í sönglist óðs og tóna, sem
gerir þá aldarminning margfalt tilkomu-
meiri en þessa nú.
En gull þurfum vér að grafa upp úr
söguminningum vorum sem mest og tfð-
ast, oss til nytja. Og það finnum vér, að
vér erum svo miklu auðugri fyrir það að
hafa átt Jón Arason og syni hans — slfkir
sem þeir voru — með kostum sfnum og
löstum. ,
Vtð hér inni erum langaflest afkvæmi
Jóns Arasonar. Blóðið segir til. Ljúft er
oss að signa þetta full honum og sonum
hans tilloflegrar rninningar.
Nýar bækur.
Björn austrœni: Milli fjalls
og fjöru. Sögur úr íslensku
sveitalífi. Rv. iqio. (Bóka-
verslun Guðm. Gamalíelss.).
Það hefir oft verið talað um það, að
lítil væri viðbót sú, er vér íslendingar
fcngjum árlega af skáldsögum. En nú
hin síðari ár hefir samt talsvert bætst við.
Friðrik nokkur Jónatansson, ættaður úr
Flateyjardal í Suður-Þingeyarsýslu, kom
með „Svein og Guðlaugu”; Sveinn Gunn-
arsson á Mælifellsá kom með »Sögu
Karls, hins sanna Islendingse; Jóhannes
Friðlaugsson kennari í Aðaldal kom með
smásögu, er hann „lét á þrykk út ganga";
Ásmundur Víkingur með „Orgelið" o. s.
frv., er oflangt vrði upp að telja. Og nú
bætist ein við hópinn; það eru sögur
Björns austræna, þykk bók, 208 bls., og
því stærst af þessum bókum.
Björn austræni sómir sér vel í hópmeð
ofangreindum höf., hver sagan, ef sögur
skal kalla, er annari verri og veigaminni.
Flestar eru sögur þessar eingöngu lýs-
ingar á ýmsu milli himins og jarðar, lands-
lagi, sjó, sauðfénaði, sálarlffi o. s. frr., en
allar þessar lýsingar eiga sammerkt ( þv(,
að vera illa gerðar.
Fyrsta sagan, „Æska og elli", er 7 bls.
Efnið í henni er, að karli nokkrum er
strftt á jólanóttina, og sá, er strfðir hon-
um, dettur fram af kletti og skaðmeiðir
sig. Þessi saga er ekki annað en mælgi
— óþarfa mælgi og slæmar lýsingar. Sfð-
asta sagan í bókinni, „Raunir" á víst að
vera aðalsagan, en hún er ekki lýsing á
(slensku sveitalffi, heldur, ef nokkuð er,
lýsing á andlega og likamlega sjúkri
stúlku, leiðinlega sögð, og alstaðar notuð
10 orð, þar sem eitt mundi nægja.
S»ársta sagan er máske „Met og mann-
orð, en hún er svo teigð og illa sögð á
alla lund, að flestum mun leiðast hún, t.
d. snertir fyrsti kaflinn ekkert söguna,
kemur ekki við söguefnið.
Ein sagan nefnist „Stormur". Efnið er
lánað — en breytt þó nokkuð — frá Ein-
ari Hjörleifssyni. — En sá munnr! Lesið
„Brúna" f Eimreiðinni og svo þessa sögu-
nefnu, þar sem karlinn sannfærist um nyt-
semi sundfélaga og búnaðarfélaga af því
hann fellur í á og er nærri dauður, er
aðalsöguhetjan, fr'amfaramaðurinn og and-
stæðingur hans, bjargar honum með snndi.
Ef höf. vildi framvegis sleppa miklu af
þessu orðagjálfri sínu og langlokum, má
vel vera, að hann gcti samið góðar sög-
ur, þvf í sögum þessum kennir mikillar
mannúðar og góðra tilfinninga.
Bókin kostar 1 kr. 75 au. og þær fær
enginn endurgreiddar, er bókina kaupir,
hvorki af ánægju yfir lestrinum eða á
annan veg.
Topelius Zacharias: Bók nátt-
úrunnar. Dýraríkið. Þýtt og
lagað hefir handa íslenskum
börntim Fr.Friðriksson. Bóka
verslun Guðm. Gamalíelsson.
Rv. iqio. 8vo.
Bók þessi er 1. hefti 1. bindis í nýu
bókasafni, er hr. Guðm. Gamalíelsson ætl-
ar að fara að gefa út. Nefnist bókasafn
þetta „Bókasafn æskunnar" og á það að
flytja skemti- og fræðibækur, sérstaklega
ætlaðar æskulýð íslands. Fyrst um sinn
eiga að koma út af þvf 1—2 hefti á ári,
og verður næsta bindið úrval af barna-
sögum Topeliusar.
Bók náttúrunnar er ágætisbók handa
börnum, bæði fróðleg og skemtileg, og
hlýtur hvert barn að hafa ánægju aflestri
hennar. Hún er beinlfnis sjálfkjörin til
þess að vera áframhald af stafrófskverinu,
því lesbókin mun vera fullþung til þess,
en Bók náttúrunnar fullnægir þar öllum
skilyrðum. Hún er létt og látlaust rituð,
og setningar stuttar og Ijósar, sem er
nauðsynlegt, þegar fyrir börn er ritað.
Og bókin hefir þann mikla kost til að
bera, að börnunum htýtur að þykja
skemtilegt að lessa hana, og vilja lesa
meira. Hún eflir og glæðir þvf þekking-
arþrána hjá barninu, í stað þess að eyði-
leggja hana, eins og sumar bækur gera,
auk þess, er hún flytur barninu margs-
konar fróðleik um dýralífið, svo hún er
ágæt sem kenslubók, börnin læra þar án
þess að vita af því.
Bók þessi hefir áður komið út bæði hjá
Finnum og Svlum og unnið sér að verð-
leikum einskært lof og hylli.
Þýðandinn hefir breytt bókinni nokkuð
( þýðingunni og tekið upp í hana nokk-
ur íslensk kvæði um dýrin t. d. eftir Pál
Ólafsson, Steingrím Thorsteinsson o. fl.
Bók þessi ætti að vera á hverju heimili
þar sem börn eru; af því getur aldrei
leitt annað en gott, og það mun ekkert
foreldri sjá eftir þeim kaupum.
Verði framhaldið af „Bókasafni æskunn-
af“ eltir þessu, þá mun það miklum vin-
sældum fagna. En þvi viljum vér beina
til útg., að selja barnabækurnar innbundn-
ar. Það er miklu haganlegra fyrir kaup-
endurna, þvf óinnbundnar bækur þýðir
lítið að fá börnum; þær fara fljótlega í
sundir-
Sigurbjörn Sveinsson: Engil-
börnin. Með myndum eftir
Jóhannes S. Kjarval. Rv. 1910.
Laglegt barnaæfintýri, er lýsir ferð lítils
drengs til ókunna landsins, en þangað
fylgja honum þrjú engilbörn, Trú, Von og
Elska.
í bókinni eru sjö myndir eftir Jóhannes
Kjarval, en betri mættu þær vera. Ann-
ars er sjaldgæft, að sjá bækurmeð ístensk-
um myndum. Vonandi fer það vaxandi.
Ókunnugleihi Arnesinga.
Af því það er kent nú í seinni tfð, að
við eigum að bera hvers annars byrði,
detta mér ( hug ástæður hjónanna f Stýfl-
isdal í Þingvallasveit, Jóns Asmundsson-
ar og Bóthildar ísleifsdóttir, sem hafa
legið ( alt sumar mjög þungt haldin og
þar af leiðandi ekki getað veitt heimili
sínu forstöðu, sem þau hefðu þó haft
mikla þörf fyrir efnanna vegna, og þar
við bætist, að þau mistu tvo sína bestu
bjargargripi í haust; en eg hef ekki heyrt
ennþá, að þeim hafi að neinu leyti verið
bættur sá skaði, sem þau höfðu þó átt
skilið fyrir sinn mikla dugnað og framúr-
skarandi gestrisni við alla nær og fjær.
Ef margir legðust á eitt, ætti það ekki
að verða tilfinnanlegt að bæta þeim þó
ekki væri nema eitt gripsverð, og vildi eg
óska, að Árnessýslubúar létu til sín taka
í þessu efni, og ætti vel við, að það væri
gert ( minningu þess, hversu mörgum
sauðkindum hann hefir forðað frá dýibiti
í sýslu sinni, og má vera, að slíkt hefði
getað náð yfir næstliggjandi sýslur, svo
sem Gullbringusýslu og Borgarfjarðar-
sýslu. — Jón Ásmundsson hefir legið á
grenjum í 43 ár og drepið 400 fullorðn-
ar tóur og hátt á þriðja þúsund yrðlinga.
Allir, sem hafa verið í sveit, vita, hvað
það er slæm vinna að liggja á grenjum,
og allir, sem þekkja til Jóns Ásmunds-
sonar, vita, hversu hann hefir rækt það
starf flestum betur, og verið lfklega flest-
um hepnari; en borgunin er rojög lftil
fyrir slfkan starfa, sem flestum mun vera
kunnugt um, og heíði hann þó þurft að
fa það vel borgað, því hann hefir haft
atóra fjölskyldu fram að færa.
Það væri mannlegt af Árnessýslubú-
um, að þeir létu til s(n taka ( þessu efni,
og bæru nú hver annars byrði í anda og
sannleika og án mikils dráttar.
Kunnugur.
Hvað er að frétta?
Brunl. 10. þ. m. brann bræðsluskýli
í Viðey, eign P. J. Thorsteinsson & Co.
Skaðinn talinn 150—200 kr.
Norskt sildveiOasklp sökk ný-
lega á Siglufirð'- Menn björguðust.
Páll Zóphóniasson kennari flutti
fyrirlestur á Hvanneyri 7. þ. m. um Jón
biskup Arason.
A Hvanneyraskólanum eru í
vetur 26 nemendur.
LeikfélagiO byrjaði að leika síðastl.
Laugardag, og lék Nýársnóttina eftir
Indriða Einarsson.
SklpaferOir, „Vestri" kom loks úr
strandferð 12. þ. m. og fór til útlanda 14-
s. m.
„Ceres11 kom frá útlöndum 15. þ. m.
Jón Brynjólfsson kaupmaður kom með
skipinu.
Arni Pálsson cand. phil. flytur er-
indi um höfuðþætti úr kirkjusögu Islands