Þjóðólfur - 23.09.1911, Blaðsíða 2

138
ÞJOÐOLFUR.
Stór
ÚTSALA.
Allskonar Vefnaðarvara verður
seld með óvanalega lágu verði.
Einnig tilbúinn fatnaður.
Mörg hundrud íiýlvoiniii.
Skófatnaður,
Reg'nkápur o. m. fl.
i-íOí alsláttnr.
Sturla Jönsson.
Reykjavík.
TIi '...I I I
Þjóðólfur
er elsta og- þjóökuunasta
blað landsins.
Ritstjóri og ábjrrgðarmaður:
Arni Pálsson
sagnfræðingrur.
Afgreiðslu og innheimtumaður:
Slgurður Jónsson
bóksali.
Lindargötn 1, Reykjavík.
Anglýsingar sendast afgreiðslu-
manni eða í prentsmiðjnna.
Skólagjöld.
Það er orðið gersamlega úrelt þetta
fyrirkomulag með ókeypis kenslu í
æðri skólum landsius. 1 landi þar sem
mentamálin eru orðin svo dýr sem
hjer, er engin ástæða lengur til þess
að vera að dylja verðmæti kenslu og
lærdóms með því að láta það fyrir
ekkert, engin ástæða til þess að halda
lærðra manna brautinni svo galopinni,
að menn slangri inn á hana út úr
iðjuleysi eðaí þeim tilgangi, að gjöra
sjer lífið ljettara og fyrirhafnarminna.
Kröfnrnar vaxa til alls og allra mjög
svo óðfluga á þessum tímum, alt verð-
ur erfiðara og dýrkeyptara og menn
skilja eðliiega best verðmæti þess, sem
menn fá með fyrirhöfn eða fjárútlátum.
Hví þá að halda hinni æðri mentun
niðri á lágmarkinu? Það er sannar-
lega að fela verðmæti hennar og dylja
þann grundvöll erfiðis og baráttu, sem
hún verður að byggjast á, og það
miklu fremur en nokkuð annað fyrir-
tæki eða starf.
Það hefnr lengi verið álit alþýð-
unnar, að lærdómur væri ekki starf í
eiginlegum skilningi, heldur einskonar
viðhafnarfitl og undirbúningur undir
það, að komast í hæg embætti og
eiga góða daga — og þurfa ekki að
„vinna". Og ekki munu þeir vera
fáir af þeim, sem byrjað hafa menta-
brautina, sem svona fyrst í stað
hafa látið sig dreyma um þetta himna-
ríkisaðgerðaleysi að loknu embættis-
prófi — gleymandi því, að námið er
æfing og undirbúningur til þess, að
geta afkastað tvöfuldu eða tíföldu á
við það, sem annars er heimtað af
alþýðumanni ómentuðum.
Það þarf því meira til en rjett að
ganga inn um hinar opnu dyr menn-
ingarstotnananna. Menn verða að
koma þangað með hertan vilja og
harðan ásetning um að leggja mikið
í sölurnar strax, því að hin veigameiri
sæti í þjóðfjelaginu, sem menn eru að
keppa eftir, þau heimta duglega og
starfandi menn, sem búnir ecu að læra
hvað vinnan er. Til þess að halda
mönnum við trúna í þessu efni, er
rjett að iáta greiða kenslukaup helst
við alla skóla, en þó einkum við hina
æðri og þá sem landið kostar ein-
göngu, því að peningarnir eru ekki
annað en málmsteypt vinna, og það
er sannreynt, bæði fyr og sfðar, að
menn taka alt öðruvísi við því, sem
menn kaupa, en hinu, sem gefins fæst
eða máske er troðið upp á mann.
En það er líka önnur hlið á mál-
inu, sem sýnir að ókeypis fræðsla
landsskólanna hefur í sjer fóiginn stór-
an og mikinn órjett, sem hægt væri
að jafna að einhverju leyti með mis-
munandi skólagjöldum. Og þessi ó-
rjettur er í því fólginn, að skólarnir
eru, nú sem komið er, bein forrjettindi
fyrir þá, sem búa nálægt þeim, en
hinir, sem lengra eiga að sækja á
þessu víðáttumikla landi, fara þeirra
svo á mis, að það þarf t. d. efna-
mann austur í Múlasýslum til þess að
standa jafnt að vígi fátæklingnum í
Reykjavík til þess að nota sjer þessa
iandsins jöfnu og sameiginlegu eign,
og fátækir menn lengra að mega heita
alveg útilokaðir frá landsins æðri skól-
um hjer í höfuðstaðnum. Þessi auð-
sæi órjettur hefur einlægt viðgengist
og oft verið á hann bent, en þó ekk-
ert verið aðgjört og nærlendir piltar
einlægt verið styrktir svo að segja
jafnt og þeir sem langt voru að og
enga áttu sjer og sínum kunnuga og
hliðholla í þessum bæ og hafa í raun
og veru mátt heita útlendingar á þessu
landshorni. Þess vegna er það nú
sem stendur bara blekking, að tala
um landsskólana sem þjóðarinnar sam-
eiginlega eign, eins og reyndar svo
margar aðrar landseignir, sem eitt
landshornið situr svo að segja ein-
göngu að.
Þótt ekki væri nú nema þessi hlið
á máiinu, þá er það sjálfsagt. mál
sem samþykkjast ætti á næsta þingi,
að setja hæfileg skólagjöld sem væru
hæst fyrir þá sem búa á sama stað
og skólinn er, en lægri fyrir þá sem
lengra eiga að sækja og svo auðvit-
að allmörg frfpláss fyrir þá sem með
þyrftu og hafa sýnt sjerstaka elju og
hæfileika.
Lfklega kæmi ekki til greina að
hafa skólagjöldin mjög há fyrst í stað,
eins og í útlöndum, þar sem algengt
er að greiða 20 kr. á mánuði, en þó
verð jeg að segja það vorkunnarlaust
fyrir marga fbúa þessa bæjar sem sitja
í góðum stöðum og geta haft börn
sín heima, að gjalda með þeim svo
sem xoo krónur yfir veturinn. Menn
utan af landi verða að leggja sonum
sínum drjúgum betur.
H. J.
Málbaráttan i Noregi.
Hún gerist nú harðari og ákafari
með ári hverju, og mun því mörgum
hjer á landi þykja fróðlegt að heyra
um það efni skoðanir Islendings, sem
árum saman hefur dvalið í Noregi og
enda sjálfur tekið þátt í baráttunni.
„Þjóðólfur" hefur því snúið sjer tll
Ólafs ritstjóra Felixsonar, sem minst
er á annarstaðar hjer í blaðinu, og
beðið hann um að segja álit sitt um
horfur „mál“hreyfingarinnar. Hann
varð fúslega við tilmælum vorum og
fórust honum orð á þessa leið:
„— Það er ekki auðhlaupið að því
að gera grein fyrir öllum málavöxtum,
eins og baráttunni nú erkomið. Menn
hafa frá upphafi litið mjög misjöfnum
augum á „mál“hreyfinguna. Jeg fyrir
mitt leyti hef altaf verið henni hlynt-
ur og mun verða það framvegis. Það
hefur ráðið mestu um afstöðu mína,
að „málið" er svo nákomið íslensk-
unni og öll hreyfingin af þjóðiegum
rótum runnin. Enda verður ekki ann-
að sagt, en að „máiþrefurunum" hafi
orðið mikið ágengt, því að „málið"
hefur nú jafnrjetti við ríkismálið í lýð-
skólunum og margar kenslubækur eru
ritaðar á þvf. Það er þetta, sem fylg-
ismenn ríkismálsins geta ekki þolað,
og hafa þeir því hafið hina áköfustu
baráttu til verndar ríkismálinu. Báðir
flokkar hafa nú myndað fjelög um
land alt og nú sem stendur er ófrið-
urinn og flokkadrátturinn meiri en
nokkru sinni áður.
Svo hefur farið um „mál"hreyfing-
una, sem um mörg önnur góð mál-
efni, að pólitiskir vindbelgir hafa gerst
fylgismenn hennar sjálfum sjer til vegs
og frama, þó að mark og mið hreyf-
ingarinnar sje þeim alls ekkert alvöru-
mál. En þegar svo er komið, er jafn-
an örskamt til öfganna, enda er nú
baráttan háð af báðum flokkum með
hinu mesta ofstæki og persónulegri
áreitni. Þannig halda sumir foringjar
„mál"manna því fram.að fylgismenn rík-
ismálsins sjeu óþjóðlegir og skorti sanna
föðurlandsást. Það er óneitanlega altaf
handhægt og þægilegt að slá á slíka
strengi, þar sem flokkar deila; slíkt
hefur venjulega mikil áhrif á almúg-
ann. En hitt kynni að vera vafamál,
hvort þeir, sem hæst tala um frelsi og
föðurlandsást, mundu reynast betur en
hinir, ef í hart færi.
Þó að jeg sje „mál“maður, þá er
jeg fyrir mitt leyti sannfærður um, að
margir af fylgismönnum ríkismálsins
eru svo miklir föðurlandsvinir, sem
fremst verður ákosið. Enda er það
mjög skiljanlegt, að þeir vilji vernda
það mál, sem þeir hafa mælt frá blautu
barnsbeini. Það er móðurmál þeirra
á sama hátt sem landsmálið er móður-
mál sveitafólksins. Ríkismálsflokkur-
inn heldur því og fram, að alt hið
ágætasta í norskum bókmentum sje
ritað á þeirra máii, og að það sjeu
slíkir r :.hötundar sem Ibsen, Björnson
og Jouas Lie, sem hafi gert garðinn
frægan Enginn mun geta neitað, að
þetta er satt.
Versta yfirsjón ríkismálsflokksins er
það, að fylgismenn hans hafa jafnan
haft mikla tilhneigingu til þess að
hæða og fyrirlíta alla „mál“hreyfing-
una. Þeir hafa ekki skilið, að „mál-
ið“ er hjartfólgið öllum þorra hinnar
yugri kynslóðar í sveitunum. Þeir hafa
einnig gleymt, að í hinum „mál“-
norsku bókmentum finnast slíkar perl-
ur, að hinar dansk-norsku bókmentir
eiga engar fegri nje dýrmætari. Það
mundi sjást skarð fyrir skildi, ef rit
þeirra Aasens, Vinjes, Garborgs og
Hovdens væru horfin úr norskum bók-
mentum.
— Sá framsláttur, að sveitafólk I
Noregi skilji ekki ríkismálið, er ekkert
annað en staðlaust þvaður. Á vestur-
landinu, þar sem jeg er kunnugastur
og málhreyfingin er sterkust, skilja
allir ríkismálið ekki síður en lands-
málið. Ekkert „mál"blað kemur út
alla leið frá Þrándheimi suður til Björg-
vinjar; en auðvitað halda þar margir
blaðið „lý- tnaf", sem er „mál'blað
og eitt hið best ritaða blað f Noregi.
Eins og jeg þegar hef tekið fram,
hefur pólitiskt flokkaþref sett niark sitt
á baráttuna og er það að minni hyggju
illa farið. „Málið" sigrar að líkindum,
en það hefur orðið því til óþurftar, að
metnaðargjarnir flokksfylgismenn hafa
notað það til upphefðar sjálfum
sjer. „Landsmálið" á formælendur í
öllum pólitiskum flokkum í landinu.
Enga iagaþvingun þarf til að leiða
það til sigurs, þegar sjeð er, að það
hefur fullan tilverurjett. En ef það á
ekki þann rjett, verður öll baráttan
árangurslaus. Jeg fyrir mitt leyti held