Þjóðólfur - 17.11.1911, Blaðsíða 2

170
ÞJÓÐOLFUR.
Álnavara,
nýRomin,
og saíó mað Rinu
aíþaRía qfarlága
varói.
skattskyldra tekna væri fært nokk-
uð niður, t. d. oían í 25 kr. úr 50,
því með núverandi lágmarki slepp-
ur afgjald af fjölda jarða undan
skatti. Afgjald af litlum jörðum
virðist eins þola þenna skatt eins
og af hinum stærri, einkum þar
sem þær eru mest eftirsóttar til
ábúðar.
Tekjuskaitur af atvinnu á að vega
móti lausafjárskattinum og kemur
því hvorki niður á sjávarútvegi eða
landbúnaði, en kemur helst niður
á kaupmönnum, embættismönnum
og iðnaðarmönnum. Nauðsyn bæri
til að færa lágmark skattskyldra
tekna, sem nú er 1000 kr., niður
að mun, svo skatturinn næði til
lausafólks og jafnvel vinnufólks,
sem tekur hátt kaup en nú greiðir
enga beina skatta í landssjóð. Auð-
vitað yrði þá brotameira að ná
skattinum, er við bættust margir
smáir gjaldendur, er ná yrði tekju-
framtali hjá. En með þessari breyt-
ingu væri þó eigi það spor stigið
hálft, sem skattanefndin vill stíga
alveg nú þegar. — Gæti sú reynsla,
sem íengist við þetta, máske skor-
ið úr því, hvort nokkur tiltök yrðu
síðar meir að breyta skattinum í
það horf, sem nefndin leggur til.
Þó þessar breytingar yrðu gerðar
á lögunum, leiddu þær ekki til
gerbreytinga, þar sem grundvöllur-
inn væri hinn sami. En eigi að
siður gætu þær orðið til bóta. —
Virðist mjer því heppilegast að svo
komnu að halda enn við gamla
grundvöllinn með viðeigandi breyt-
ingum. Gæti þá og komið til greina,
að breyta þeim mismun eitthvað,
sem kemur fram í því, hvernig
skip eru lögð í tíund á móts við
kvikfjenað. Eitt hundrað í fjen-
aði (1 kýr eða 6 ær) er vana-
lega um 100 kr. virði í peningum.
Gufuskip, sem er t. d. 50 ton, er
metið til tíundar á 15. hndr., verða
þá rúm 3 ton í hundraðinu. En
í áætlun um þjóðareignir aftan við
skattanefndarfrumvörpin, sem hr.
Indriði Einarsson hefur samið, er
tonnið í íslenskum gufuskipum
metið til uppjafnaðar á 350 kr.,
legst eftir þvi í þessu tilfelli um
1000 kr. virði i skipi á móti 100
kr. virði í kvikí'jenaði. Þilskip, sem
er 50 tonn, er gert 8 hndr. eða
rúm 6 tonn i hundraðið, en í nefndri
áætlun er tonnið i seglskipum
metið til uppjafnaðar á 135 kr.
eða rúmlega 800 kr. virði í hund-
raði. Þessu likt er með önnur skip
og báta.
Það fyrirkomulag, sem hjer er
farið fram á, að breyta gömlu
sköttunum, gæti að minsta kosti
verið vel viðunadi sem bráða-
birgðarfyrirkomulag og rutt braut-
ina fyrir aðrar stærri breytingar,
sem síðar meir þætti ástæða til að
innleiða og hægt væri að sníða
eftir þeirri reynslu, er þetta fyrir-
komulag gæfi.
Á hinum gamla grundvelli má
ná tekjuhæðinni af þessum stofn-
um eins hárri og nefndin eða hærri,
ef mönnum sýnist svo. Um hvað
rjett Sje i því efni mun ágreining-
ur vera eigi lítill.
Flestir kjósa heldur óbeina skatta
heldur en aukna beina skatta‘, sýn-
ist bví full ástæða til að sinna
þeirri ósk almennings, því gjöldin
bera menn jafnt, hvort fyrirkomu-
lagið sem er notað.
Jeg hef haft nauman tíma til að
athuga þetta mál og semja þessar
athugasemdir, mega þær því ekki
skoðast sem tæmandi í þessu máli,
þær eru eingöngu ritaðar til þess
að vekja eftirtekt á málinu og vara
menn við að flaustra þvi af um
of. Gætu þessar línur orðið til
þess að menn alment veitti málinu
meiri athygli en áður, er tilgangi
mínum náð.
pnðuis-siminn.
Frá Blönduósi er Þjóðólfi skrifað svo
af merkutn manni:
„Hjer cr mikil óánægja yfir því at-
hæfi Landsímastjórnarinnar að loka
hjer símastöðinni í haust, til stórtjóns
fyrir ýmsa notendur símans. Að
minsta kosti munu kaupmenn hjer geta
sannað, að þeir hafi beðið fleiri hundr-
uð, eða jafnvel svo þúsundum króna
skiftir, skaða af því tiltæki, og munu
þeir varla viljugir liða slíkt bótalaust.
Það er annars ekki gott að sjá með
hverju þessi ráðstöfun Landsímastj,
verður rjettlætt, bæði gagnvart lands-
sjóði og almenningi, er símann nota.
Stöðin hjer mun hafa s. 1. ár fært
landssjóði í hreinar tekjur ca. 3000
kr. beinlínis, auk hinna óbeinu tekna.
Hjer er því um skýlausan tekjumissi
iandsjóðs að ræða, er leiðir af niður-
lagning stöðvarinnar. Sú ástæða og
afsökun stjórnarinnar, að hreppsnefnd-
in hjer hefur neitað að halda áfram
hluttöku í starfsrækslunni með stóru
fjárframlagi, án endurgjalds, eins og
verið hefur, virðist harla fanýt kenning,
hvernig sem á malið er litið. Því ef svo
er, að landsímastjórninni lftur þannig
á, að hreppsnefndin hafi með neitun
sinni rofið gildandi samning um hlut-
tökuna framvegis, eins og mjer er
kunnugt um að stjórnin hefur látið í
Ijósi, hversvegna er stöðinni lokað
fyrir þá sök? Var ekki nær að halda
áfram starfrækslunni eins og áður upp
á sömu hluttöku hreppsins, þó honum
nauðugt væri, því ef hjer væri um ein-
falt brot á . samningi að ræða frá
hreppsins hálfu, þá virðist innanhand-
ar fyrir hinn samningsaðilann (síma-
stjómina) að fá samningnum fullnægt.
Aftur á móti, ef samningurinn hefur
verið þannig úr garði gerður, að ekki
hefði verið unt að knýja hreppinn sam-
+
Vor hæri maður og faðir
timbursmiðnr Georg Danícl
Edvard Arens, andaðist hinn
31. okt. 1911. Þetta tilkynn-
ist ættingjnm og vinum af
ekkju og börnum liins látna.
Marie Arens (f. Larsen),
Georg, Gustav, Gerda, Gjæva,
Gunnar.
kvæmt honum, til áframhaldandi hlut
töku, þá var það lítt afsakanlegt skeyt-
ingarleysi af Landsímastjórninni að
hafa ekki í tækan tíma gjört þær ráð-
stafanir í málinu, að ekki þyrfti til
þess óyndisúrræðis að koma, að loka
stöðinni, þar sem líka neitun hrepps-
nefndarinnar var komin stjórninni í
hendur fyrir löngu. Ekki einu sinni
var símanotendum hjer sýnd sú nær-
gætni að tilkynna þeim með svo mikið
sem eins dags fyrirvara að loka ætti
stöðinni; og þetta er þó gert í miðri
haustkauptíð hjer, þegar not símans
eru verslun og viðskiftum yfir höfuð
mest lífsspursmál".
Mannslát.
Nýlátinn er hjer í bænum Ólafur
Ólafsson (i Lækjarkoti) fyrv, bæjarfull-
trúi, áttræður að aldri. Hann var
kynjaður austan af Rangárvöllum, en
kom suður hingað um þrítugsaldur.
Var hann fyrst ráðsmaður hjá Ólafi
Stephensen í Viðey, en bjó síðan nokk-
ur ár á Eyði í Mosfellssveit. 1873
fluttist hann til Reykjavikur og dvaldi
hjer síðan það sem eftir var æfinnar.
Ólafur heitinn var jafnan talinn með
hinum merkari borgururn bæjarins, og
var hann árum saman fatækrafull-
trúi, bæjarfulltrúi og í niðurjöfnunar-
nefnd. Dannebrogsmaður varð hann
1903. Þegar hann fylti áttrætt í vor
sem leið, færði bæjarstjórnin honum
silfurbikar að gjöf og peningaupphæð
nokkra.
ÓLfur heitinn var fróðleiksmaður á
margt, enda mjög hneigður fyrir bæk-
ur allú æfi. Hann var maður ættfróð-
ur og nærfarinn um lækningar, sjer-
staklega dýralækningar. Hagleiksmað-
ur var hann mikill, hvers sem hann
tók höndum til.
Fyrri kona hans var Ragnheiður
Þorkelsdóttir og lifa enn þá 4 börn
þeirra: Sjera Ólafur frikirkjuprestur,
Valgerður kona Þorsteins járnsmiðs
Tómassonar, Ólafia kona sjera Öfeigs
Vigfússonar og Sigurþór trjesmiður.
Seinni kona hans hjet Guðrún Guð
mundsdóttir og attu þau tvö börn.
Fjalla-Eyvindur.
Jóhann Sigurjónsson hefur gefið út
leikrit á dönsku, sem nefnist Bjœrg-
Eivind og hans hustru. Hann hefur
einnig reynt að koma því út á íslensku,
en hefur ekki hepnast það, — enginn
íslenskur forleggjari hefur þorað að
raðast í það stórræði. „Þjóðolfi" hef-
ur ekki ennþá borist bókin í hendur, en
mörgdönskblöðhafaþegarminst á hana,
og er alstaðar lokið a hana hinu mesta
lofsorði. Dr. Poul Levin, einn hinn
besti ritdómari Dana, skrifar svo um
hana í „Illustreret Tidende" :
„Leikrit þetta er fult af afli og feg-
urð. Menn berjast hjer fyrir hamingju
sinni gegn öðrum mönnum eða gegn
sjálfs sín sál; þeir vilja flýja fjelags-
skap annara til að forðast mannvonsk-
una, en í einverunni kynnast þeir nýj-
um ógnum Og nýrri vonsku og kring-
um örlög þeirra gnæfir hin íslenska
náttúra, fögur, sterk og ógurleg. Orð-
skiftin eru stutt, en lífið logar í þeim,
og því lengra sem grafið er niður,
því sterkari verður skáldskapurinn, því
skýrari meiningin. Það eru eldsum-
brot í þessu leikriti, eldurinn logar í
djúpinu".
Þjóðólfur mun seinna minnast nánar
á þetta rit.
Xostiingarnar.
í Barðastrandasýslu:
Björn Jónsson, fyrv. ráðherra,
(235 atkv.).
Guðm. sýslum. Björnsson fjekk
119 atkv.
1908 fjekk Björn Jónsson 274
atkv., Guðmundur sýslumaður 70
atkv.
í Austur-Skaftafellssýslu:
Þorleifur Jónsson, (82 atkv.).
Síra Jón Jónsson á Stafafelli
fjekk 68.
1908 fjekk Þorleifur Jónsson
82 atkv., Guðl. sýslumaður Guð-
mundsson 41 atkv.
Þá er kosning aðeins ófrjett úr
Norður-ísafjarðarsýslu.
MórM* Ilalldórsson læknir,
einn af nafnkunnari íslendingum vestan
hafs ljest í haust 19. okt. Hann var
einn af börnum Halldórs sál. Friðriks-
sonar yfirkennara hjer við lærða skól-
ann. Mælt er að Móritz hafi erft
mikið af kjarki og seiglu föður síns.
Moritz læknij var fæddur i Reykja-
vík 19. apríl 1854, gekk hjer í lærða
skólann og varð stúdent 1874. Þá
gekk hann á Kaupmannahafnar-
haskóla, stundaði læknisfræði og tók
embættispróf í þeirri vísindagrein 1882.
Næsta 10 ara skeið gegndi hann lækn-
isstörfum í Danmörku. Hann fluttist
vestur um haf árið 1892 og settist að
i Norður-D ikota, þar sem heitir Pirk
River, bjó þtr vel urn sig og dvaldi
þar það sem eftir var æfinnar.
Giftur var Móritz danskri konu, og
voru þeir svilar, Finnur prófessor Jóns-
son og hann. 5 born, sem öll eru á
Kfi> 3 syni og 2 dætur, átti Moritz
með konu sinni.
Móritz læknir átti háu gengi og.
miklum vinsældum að fagna vestan
hafs. Vestanblöðin ljúka einrótna
miklu lofsOrði a framkomu hans þar,
bæði sem læknis og manns.
Nóbelsverðlaunin
verða veitt íyfir áramótin. Sagt er að
skáldinu Maurice Maeterlinck í
Belgíu sjeu ætluð bókmentaverðlaunm, en
friðarverðlaunin ef til vill Ellen Key,
kvenskörungi Svla, hinutn mesta, öðrura
en skáldkonunni Selinu Lagerlöf, er Ifka.
hefur fengið Nóbelsverðlaun.