Þjóðólfur - 21.07.1919, Síða 1

66. árgaugur.
Haga, 21. júlí 1919.
3. tölulblað.
Hvað leggur stjórnin til málanna?
Stjórnarfrumrörpin.
Þau munu vera eitthvað yfir
þrjátíu, lagafrumvörpin, sem stjórn-
in hefir lagt fyrir alþingi í þetta
sinn, að meðtöldum hinum venju-
legu fjárlaga- og fjáraukalagafrum-
vörpum og landsreikningasamþ.
í þessum stjórnarfrumvarpaflokki
kennir margra grasa 'og sumra
nýstárlegra. Má þar fyrst nefna
stjórnarskrána sjálfa, með þeim
breytingum, sem frumvarpinu
fylgja frá gildandi stjórnskipunar-
lögum og standa að ýmsu leyti í
sambandi við hið nýja ríkisskipu-
lag, sem samið hefur verið um við
Dani. En sitthvað er þar og af öðru
tagi, sem breytir gildandi skipu-
lagi, svo sem það, að kjörtími tii
alþingis er styttur í 4 ár, óhlut-
bundið, og 8 ár tii landskosninga.
Kosningarréttur kvenna miðast nú
þegar við sama aldur sem karla,
25 ár. Hið nýja frumvaip bindur
kosningarréttinn við ísi. ríkisborg-
ararétt, — var áður bundið við
fæðing hór á landi eða lögheimili
5 síðustn árin. — Veitir ekki af
að þar sé vel buið utn hnútana. —
Annars áskilur frumv. Jög til þess,
að útlendingi verði veittur rtkis-
borgararéttur. Fleiri breytingar
mætti nefna og margt. segja unt
ýms atriði stjórnarskrárfrumvarps-
ins, en verður látið bíða að svo
komnu.
Fá má næst minnast á frumv.
um hæstarétt i landinu sjálfu,
sem einhverntima hefði þótt merki-
legt að eiga vísan sigur fyrir,
gengið í gegn um þingið. Eu nú
er eins og þessi rikisglundroði og
truflun, sem á sér stað í öllum
efnunt, geri málið ógiæsilegra en
vera mætt.i, enda mælir hvorki
fjárhagur landsins í sjálfu sér nó
launalðggjöfin, eins og hún er hér
nú, með hinu nýja skipulagi, því
að hæstaréttardómarar ættu helst
ekki að leita aukatekna moð bjtl*
ingum, annarlegum ívilnunum eða
vinnubrögðum, sem eru ósamboðin
dómstörfum þeirra. En þrátt fyrir
þetta og þótt ástæða sé til að
óttast það, sem margir nefna, að
sumir lögfræðingarnir séu um of
vaxnir og flæktir inn í þau mál-
efni, sem miklu getur skift uin að
fá réttlátan úrskurð á fyrir hæsta-
rétti, þá verðum við að bera það
traust til sjálfra okkar og þjóðar-
innar, að eigi sæmi annað en taka
í eigin hendur hið æðsta dómsvald,
úr því þess er kostur, og treysta
þvi að vel muni gefast, ef vandað
verður til dómaranna. Gagnstæð
ályktun og niðurstaða væri þjóðar-
óvirðing. — Það er aftur vafamál,
hvort, eigi hefði verið heppilegra
að bíða með máiið á þessu þingi
og hrinda hæstaréttarheimiidinni
i framkvæmd við fyrstu hontug-
ieika, er betur árar, jafnframt því,
sem dómsmðlaskipun í landinu
yrði og að öðru leyti tekin til
i rækilegrar endurskoðunar, sera
hlýtur að reka að að gert verði.
Nokkur stjórnarfrumvatpanna er
etrdursamning á lagareglum, sem
menn hafa átt við að búa, án
st.órvægilegra breitinga. Má þar
tyrst nefna heillangan sifjabálk,
þrjú eða fleiri lagafrumvörp: eit.t
um stofnun og slit hjúskapar,
annað um aðstöðu foreldra tii
skiigetinna barna og hið þriðja um
aðstöðu foreldra til óskilgetinua
barna. Með frumvörpum þessum
er safnað í heild ákvæðum, sem
áður voru mjög á víð og dreif í
löggjöfinni, auk þess, sem ætlast
mun til að ýmsu verði snúið í
sanngjarnara horf með lðgum
þessum, en verið hefir, sérstaklega
að því er snertir rétt óskilgetinna
barna, þar á meðal rétt til föður-
eifða, án þinglýsingar. —Einkenni-
leg og óvanaleg orðatiltæki koma
fyrir í þessum lagafrumvörpum,
og held eg að sjrmt séu nýyrði,
sem eftir er að vita, hvort nokk
urn tíma verður skipað á bekk
með skilgetnum orðum hinnar
íslensku tungu, og er í rauninni
ekki ástæðulaust að efa það um
mikið af þessu nýyrðaklastii, sem
kemur frá þeim sprenglærðu á
síðustu tímum.
Fá eru ný landamerkjalög
á ferðinni, er nema úr giidi landa-
merkjalögin frá 1882 og ýms
önnur lagafyrirmæli, er taka til
þesskonar mála. Með frumvarpinu
er það lagt til, að valdsmaður
. skuli, án nokkurra tilroæia frá
aðiljum, kveðja menn til dómþings,
: ef hann fær vitneskju um landa
merkjaágreining meðal þeirra, eða
ef vanrækt hefir verið að afhenda
merkjaskrá til þinglýsingar. —
Samkvæmt þessu nýmæli er það
þannig ekki lengur 1 sjáifsvaldi
hlutaðeigandi jarðeigenda eða um-
ráðamanna, hvort landamerkjamál
skuli höfðað. Til tryggingar góðu
skipulagi og glöggum landamerkj
um, skal alt komast - á hreinan
grundvöll, hvort sein þeir, er að
búa, óska þess eða ekki. Þá vill
frumvarpið íækka meðdómsmönn-
um í landamerkjamálum, kveðja 4
og ryðja 2, í st.að 8 og 4 eins og
nú er.
Á rneðal stjórqaifrumvarpanna
eru nokkur, sein ætluð eru til
breytinga og endurbóta á banka-
löggjöfinni, svo langt sem þau
ná. Kjarninn í þeim frumvörpum
er takmörkun á seðlaútgáfurétti
íslandsbanka, sem á aftur að verða
til þess-að rýmka starfssvið Lands-
bankans og auka honum veltufé
með aukinni seðlaútgáfu. Veitir
ekki af, þótt iöggjöfin rumski til
meðvitundar um að bankamálun-
um er ábótavant, og það er þjóðar-
skömm, hve þjóðbankinn hefir, til
skamms tíma, notið lítils styrks
og álits v;ð hliðina á hinum út-
lenda gróðabanka. En þetta færist
nú smám saman í lag með nýrri
og frainsækinni bankastjórn, í stað
stjóranna sem Landsbankanum var
áður lagt við og gerði sf.ofnuninni
ómögulegt að vaxa eðlilega. Þjóð-
in verður að gera miklar kröfur
til hinnar þýðingarmestu stofn-
unar sinnar, en þá einnig að
gæta þess, að stjórn og löggjöf
sjái fyrir þörfum hennar. —
Verst er hve bankalöggjöfin var
komin í óheppilegt horf, vegna
aðgerða löggfafanna á liðuum tíma,
sem voru meira en fávíslegar og
ómögulegt er að réttlæta. Er því
hætt við að það verði erfiðJeikum
bundið, að færa þetta seðtaútgáfu-
mál svo vel í lag, að við megi
una. — Þá liggur 'fvrir þinginu
stjórnarfrumvarp um breyting á
lögum Landsbankans að því er
ýmlslegt fyrirkomulag snertir inn
á við. í því frumvarpi er lagt til,
að laun bankastjóranna verði eitt
hvað bætt, en ekki þó meira en
svo, að þeir verða, eft-ir sem áður,
lítt launaðir, miðað við íslands-
bankastjóra, og er óheppilegt, að
forstjórum þjóðbankans skuli ekki
. gefinn kostur á að halda sig til
jafns við hlutabankastjórana. Væri
ekki betra að hafa bankastjórana
heldur færri og launa þá eins vel
og á sér stað við hinn bankann?
Og áreiðanlega held eg að heppi-
legra væri, að hækka bankastjóra-
launin beinlínis um tiJgreinda upp-
hæð, sem svaiar til þess hundraðs-
gjalds af ársarði sem þeim er
ætlað að njóta, heldur en láta laun
þeirra vera svo mjög komin undir
því hvort bankirm græðir eða, ekki.
Vel gæti vefið, að svo mætti með
réttu líta a, að bankastjórnin stýrbi
bankanum vit.uilegatf það árið sem
gróðinn yrði minni en hitt, er
ársarðurinn væii miklu rneiri. Ættu
bankastjórarnir þá að gjalda slíks
og vera með langtum minni laun
um annað árið, er bankinn hefði
Jagt í eitthvað þarfafyrirtæki, sem
| ekki gefur arð til bráðabirgða?
j Líkt má ségja um eftirlaunasjóð
[ bankastarfsmanna, sem auðvitað
| er sjálfsagður, en látinn vera háður
ársarði bankans? TiJgangur þjóð-
bankans er ekki fyrst og fremst
að græða, holdur að verða til
þjóðþrifa.
Loks má nefna frumvarp um
breyting á íslandsbankalögum, þar
sem hinum þingkjörnu bankaráðs
mönnum, með ráðherra í broddi
fylkingar, 6r ætiað að detta úr
sög'unni og er það litill skaði.
En til þess að tryggilegt væri,
ætti að banna aJþingismönnum
að taka sæti í fulltrúaráði
bankans eða binda bankann því
skilyrði að velja ekki alþingis
[ menn til þeirra bitlinganota.
J Eru nógar freistíngar á vegum
þeirra manna, sumra liverra, þótt
byrgt væri fyrir þarna.
Engin imbótalög fyrir lan&búnað-
inn, svo að teJjar.di sé, leggur
stjórnin fyrir þingið. Prófessorarnir
fengnir til þess, að færa Jöggjöf
þeirra mála í viðunandi form,
smám saman, svo sem með írumv.
um landamerki o. fl., senr nefnt
hefir verið, en það er ekki nema
formið eitt. Framkyæmdamál Jand-
búnaðarins liggja í þagnargildi af
hálfu jiings og stjórnar og svo
hefir það verið frá einni stjórn til
annarar. — Samkværnt frumvarpi,
er nú liggur fyrir þinginu, er Jagt
til að ábúðarskattur jarða verði
hækkaður um helming — til jafn-
vægis við skattgjöld sjávarútvegs-
ins. En í þessu sambandi væri
best að nefna ekki jafnvægi, því
að aldrei hefir landbúnaðurinn
staðið hallari fæt.i í þeirri sam-
kepni en einmitt nú og ætti lög-
gjafinn að taka fult tillit til þess
og höggva ekki þar sem hlífa
skyldi.
Úr því farið var að minnast á
lagafrumvörp stjórnarinnar, eða
þau helstu þeirra, vill Fjóðólfur
ekki láta líta svo út, að hann
hafi gleymt að minnast á embættis-
launafrumvarpið. Er þar farið fram
á, að bætt verði úr launalöggjöf
opinberra staifsmanna lanasins að
drjúgum mun. Nær það til allra
flokka embættismanna. En hér er
hvorki rúm né tækifæri til að faia
nákvæmlega út í þær tillögur.
Yfir hinu er óþarft að þegja, að
hvað sem samræminu milli launa
ýmsra embættismanna llður, og
hvað sem segja má um fjárhag
landsins, rekstur sumra embætta,
nauðsyn annara embætta. og stofn-
un nýrra embætta, sem allir ættu
að fordæmu, að því er snertir
bitlmgaembætti til framfærslu ein-
stökum mönnum og sem dæmin
sanrta að stofnuð hafa vetið, þá
eru launalögin, sem opinberir starfs-
menn eiga nú' við að búa óvið-
unandi, og er betra að ha.fa
embæt.tin mun færri eða óskipað
í þau, en að svelta þá sem gegna
þeim, svo að þeir veiði þróttlausir
aumingjar eða gefi sig kannské við
umboðssölu í stað embættisrekst-
urs. En ef ætti að íara að læða
þetta mál frá rótum, kæmi margt
til greina, sem hér er ekki rúm
fyrir, því að frá embæt.tislöggjöflnni
og Jaunalögum liggja þræðir í aJJar
áttir þjóðlífsins.
Vill Fjóðólfur svo biða átekta
og sjá hveiju fram vindur um
þessi og önmir framvöip st.jórnar-
innar, þar á maðal ýmsra greina
fjárlaganna, senr hér hefir ekkert
verið minst á., en blaðifr ætlar að
einhverju leyti að taka til athug’
unar, þó síðar verði.