Þjóðólfur - 21.07.1919, Blaðsíða 2

10
> J 0 Ð 0 L F U’R
Hugleiðing um skólamálið
eftir
Freystein Ounnarsson.
IV.
?á var hitt atriðið, að skjótar
framkvæmdir í skólamálinu gætu
orðið til undirbúnings þjóðinni íyrir
stórbreytingar þær, sem bér kunna
að verða áður en langt um líður.
Pví er þegar að nokkru leyti
svarað með því, að með aukinni
mentun læiist mönnum betur að
hagnýta sér þau gæði, sem aukin
efni og framfarir veita. En þar
með- er ekki alt upp taiið. Það
verður fleira en auður og alls
nægtir, sem stóriðnaðurinn hefir
í för með sér.
Hugsum oss að málið kæmist
til framkvæmda. Verksmiðjum og
vélaiðnaði fyigir aðstreymi mikið
af fólki, bæði innlendu og útlendu.
Ný þorp, nýjar samgöngur og nýir
siðir myndast. Útlend áhrif, bæði
ill og góð, flæða yflr landið. Án
efa verður margt, gott og gagnlegt
af þessu að læra. En engum getur
dulist, að allskonar skaðsemi,
spilling og ill áhrif fylgja með og
það í ríkum mæii.
En hverjar verða viðtökur þjóð
arinnar við þessum nýungum?
Undirbúningslaust get eg hugsað
mér þær með þrennu móti.
í fvrsta lagi tel eg þá menn,
er gína við þeim öllum og gleypa
þær ómeltar. Pað, sem knýr þá
til þess, getur verið eitt af þrenmi:
Nýungagirni, framhleypni eða fjár-
græðgi.
Eg skal ekki segja um, hve
fjölmennur sá flokkur yrði, en
afdrif hans eru fyrirsjáanleg. —
í’jóðernið glatast og ómentaður
skríll berst um illa fenginn auð.
í öðru lagi tei eg þá menn,
sem berjast með hnúum og hnef-
um móti öllum nýungunum og
tileinka sér ekki neitt af þeim.
fað, sem knýr þá til þess, getur
verið eitt af tvennu: Misskilin
þjóðræknistilflnning eða gamaldags
þumbaraskapur, sem aldrei getur
litið neina nýbieytni réttu auga.
Afdrif þessa ^lokks eru einnig
fyrirsjáanleg. Peir, sem hann fylla,
standa eftir eins og nátttröll, þegar
nýi tíminn fleygir öðrum áfram.
Eftir nokkurt viðnám verða þeir
troðnir undir og detta úr sögunni.
í þriðja lagi tel eg loks þá menn,
sem tileinka sér og hagnýta alt
það, sem gott er og gagnlegt í
nýungum þessum, en berjast móti
öllu því, sem ilt er og skaðlegt.
Það, sem knýr þá til þess, er að
eins eitt. f*að er sönn mentun,
sem fólgin er í siðmenningu og
þroskun allra krafta og hæfileika
mannsins.
Og það verður hlutskifti þessa
flokks, að vernda þjóðernið, lifa
og starfa í landinu og efla gæfu
þess og gengi.
Þennan flokk þarf því að efla
og styrkja, auka hann að mönnum
og styðja með ráðum og dáð. fað
er Iífsnauðsyn fyrir héraðið og
þjóðina í hoild sinrii.
Ef vel á að fara, þarf beinlínis
að ala upp slíka merm, ei séu
þelm vanda vaxnir, að taka rétti
lega á móti þeim byltingum og
breytingum, sem framtíðin kann
að bera í skauti sínu, raenn, sem
hafa bæði vit og þrek og vilja til
að standa á verði og vernda þjóð-
erni sitt og velf®rð, andlega og
efnalega, þegar byltingaraldan
flæðir yfir. Og eg hefl þá tröllatrú,
að það megi takast. Og eg er ekki
í neinum vafa um besta ráðið t,il
þess. — Góður lýðskóli, svo fljótt
sem unt ®r. Pað er besti við
búnaðurinn.
Y.
Ilér skal ekki nákvæmlega farið
út í fyrirkomulag þessa skóla. Um
það mun verða úr mörgum tillög-
um að velja, þegar málið er komið
á þann rekspöl, að almennur áhugi
er vaknaður og menn bíða þess
að fá eitthvað aðhafst. Þó skal hér
minst á örfá almer.n atriði, sem
leggja verður til grundvallar við
athugun málsins.
Fyrirkomulagið verður að miðast
við þær kröfur, sem gerðar verða
til skólans. En þær kröfur verða
bæði almenns og sérstaks eðlis.
Almennar kröfur tel eg það, sem
heimta verður af öllum slíkum
skóium. Þar til telst meðal annars
góð fræðsla i þeim bóklegu grein-
um, sem nauðsynlegar eru hverjum
manni til lífsins, svo sem móður
málið, reikningur og náttúrufræði
o. fl. Líkamsmentun má ekki lieldur
gleymast. í sem allra fæstum orð-
um verða almennu kröfuruar þær,
að þioska bæði vit og vilja n#m-
endanna, starískrafta þeirra og
hæfileika, bæði líkamlega og and-
lega.
Sérstöku kröfurnar miðast bæði
við staðiun, tímann og ástandið.
Pað liggur í augum uppi, að þetta
þrent hlýtur alt að ráða nokkru
um fyrirkomulagið. En þessar sér-
stöku kröfur koma sumar hveijar
ekki í Ijós fyr en skólinn er tekinn
til starfa.
En þess verður að krefjast, að
hann sé þegar í upphafi svo vel
úr garði gerður, að hann sé fær
um að ála upp þá kynslóð, er taki
réttilega móti breytingum og bylt.
ingum framtíðarinnar.
En til þess, að svo geti orðið,
má ekkert til spara. Næg húsa-
kynni, góðir kenslukrattar og nauð-
synleg fjárframlög til bókakaupa
og margs annars, eru sKilyrði, sem
uppfylla verður möglunarlaust.
VI.
Málið þolir enga bið. Hér er full
þörf bæði skjótra og góðra fram-
kvæmda, því að því betri sem
undirbúninguiinn er, því lengri
tíma tekur hann og þvi fyr þaif
að byrja.
En fyrst; er að leggja á ráðin
og siðan að framfylgja þeim. Og
héraðsbúar sjnlfir verða að eiga
frumkvæðið. fá fyrst, er þeir hafa
sýnt áhuga og að þeir vilji oitthvað
leggja af mörkum, «r hugsanlegt
að þingið taki málið til gagnlegrar
athugunar. Og eg efast ekki um
árangurimi, ef Árness- Rangárvalla-
og Vestur-Skaftafellssýsla tækju
höndum saman og boittust fyrir
málinu. Og það er enginn ógern-
ingur. Meira að segja gætu þing
málafundirnir í vor komið hreyf-
ingu á málið, ef þeir yrðu samtaka
í því, að skora á þingið að taka
það til undirbúnings og athugunar.
Rað vseri fyrsta sporið og ekki of
langt stigið.
En meira þarf til. Rað væri
engin frágangssök fyrir héraðsbúa,
að halda með sér fund til að ræða
málið, 1 hverri sýslunni fyrir sig.
Rar mætti kjósa fulltrúa úr hverri
sýaiu, er síðan héldu fund með sér
og kæmu fram sameiginlega með
tillögur um málið.
Rær tillögur legðust síðan fyrir
þingið, auk þess sem þær yrðu
ræddar og athugaðar opinberlega.
Og þegar svo langt er komið, þarf
ekki nema atfylgi góðra manna til
þess, að málið komist til fullra
framkvæmda.
VII.
Eg er ekki í neinum vafa um
það, að skólinn verður stofnaður
innan skamms. En hitt tel eg
vafaeamara, að hann verði svo vel
úr garði gerður, sem full þörf er á.
Rað verður áreiðanlega örðugasli
hjallinn fyrir þá, sem að fram-
kvæmdunum vinna. En það er
hreinasta vafamál, hvoi t ekki væri
betra að hafa engan skóla en þann,
sem hrækt væri'upp af smásálar-
skap og allri þeirri öfugsnúnu spar
semi, sem afturhaldssemi og
skainmsýui hafa jafnan á taktein
um. Eg segi þetta ekki af því, að
eg eflst um að Sunnlendirigar séu
menn til þess að stofna góðan al
þýðuskóla, or fullnægi kröfum tím
ans, þar sem vel sé til alls vandað,
bæði útbúnaðar, fyrirkomulags og
kenslukrafta.
Máttirin skyldi enginn efast um
að óreyndu,. aðeins ef viljinn er
vakandi.
Og nú mun það sýnt, hvort þeir
kjósa heldur, að sökkva niður í
daðleysismók og deyfð, eða vakna
til starfs og nýrra framfaia msð
n^jum tíma.
í júnímánuði 1919.
Frá Búnaðarþinginu.
Einn þeirra, er sátu þing þetfa,
heflr eítirlátið hjóðólfl svofelda
skýrsiu:
Búnaðarþingið var sett 1. júlí
®g stóð yflr í 9 daga. Par áttu
sæti þessir fulltrúar: Ágúst Helga
son, Asgeir Bjarnason, Eggert
Btiem.frá Viðey, Guðjón Guðlaugs-
son, Guðmundur Helgason, Guð-
mundur Rorbjarnarson, Jón II,
Roibergsson, Metusalem Stefánsson,
Sigurður Sigurðsson skólastjóri,
Stefán Stefánsson, Tryggvi Rór
hallsson, Þórarinn Benediktsson.
Starfað var af miklu kapp',
Nefndir skipaðar í miklsverðustu
málin. Allir einhuga í því, að
reyna nú að finna einhver ráð,
sem dygðu til umbóta búnaðinum.
Búnaðarfélagið þyifti að gera ítar
legar tilraunir með eitt og annað
tii þess að hægt væri að vísa
mönnum leiðirnar, hvert stefna
ætti. Nú mætti ekkert til spara.
Eldri bændurnir voru að engu
eftirbátar hinna yngri, allir fullir
af eldmóði og áhuga.
Helstu málin, er tekin voru til
meðferðar, voru:
1. Að útvega betri verkfæri og
vélar til bústarfa. Senda þyrfti
menn til útlanda, til að rannsaka
þetta nákvæmlega. Láta kaupa og
reyna hér öll verkfæri, sem líklegt
væri að hér gætu að gagni komið.
Koma á landssýningu á verkfærum
og styðja menn, sem gerðu til
raunir með að umbæta verkfæri
og búa til ný.
2. Nauðsyn þótti t.il bera, að
ráða mann til að standa fyrir
áveitufyrirtækjum og leiðbeina í
þeim efnuin og veita horium alla
þá aðstoð, sem nauðsyn bæri til.
3. Akv,eðið var, að ráða sérstak-
an mann til að sjá um tilraunir
með fóðuijurtir, áburð o. fl.
4. H er sérstökum manni ætlað
að sjá um allar garðyrkjutilraunir
og tilraunir með kynbætur á jurt-
um og frærækt.
5. Ætlast er til að þrir ráðu-
nautar starfi fyrir búfjárræktina,
sinn fyrir hverja búfjártegund.
Auk þess er ætlast til, að styrktar
verði sýningar og allur félagsskap-
ur, sem miðar til umbóta í þeini
grein.
6. Til eínarannsókna á að verja
töluverðu fé; er þá sérstaklega átt
við jarðveg, áburð og vatn til
áveitu, íóðurefni o. fl.
7. Til búnaðarrita á að verja
meiru en að undanförnu. Stækka
Búnaðarritið og gefa út leiðbeinandi
ritgerðir.
8. Búnaðarsamböndin á að
styrkja meir en að undanförnu,
svo þau geti starfað meira að
leiðbeiningum og tilraunum og
fleiru þarflegu.
9. Til utanfara er ætlaður auk-
inn styrkur. Senda unga og efni-
lega menn í allar áttir, er saína
ýmislogum fróðleik, er getur orðið
ættjörðinni til gagns og sóma.
10. Til búnaðarfræðslu er einnig
ætlað meira fé, fil eftirlitskenslu
og bændanámskeiða.
11. Haldið verður áfram að veita
vinnuhjúaverðlaun o. fl. o: fl.
Allar þessar umbætur kosta
meiri fjárframlög og var talið, að
fyrra ár fjárhagstímabilsins þyrfti
Búnaðaríélagið að fá 235,400 kr.
styrk úr landssjóði og síðara árið
240,500 kr. til þess að flestu því
yiði komið í framkvæmd, sem brýn
nauðsyn þótti til bera, og talið er
víst, að Alþing muni veita þessa
fjárupphæð. Búnaðinn verður að
efla og landið þarf að rækta og
klæða á ný.
í lok búnaðarþingsins var kosin
stjórn og hlutu kosningu: Forseti
Sigurður Sigurðsson skólastjóri,
meðsljórnendur Hallgrímur Kiist
insson landsverslunarforstjóri og
Guðjón Guðlaugsson alþingismaður.
Stjórnarnefndarmenn þeir, er áður
voru, beiddust undan endurkosn-
ingu. Varaforseti Einar Helgason
garðyikjum. Varastjórnarnefndar-
menn Guðmundur Finnliogason
prófessor og Vigfús Guðmundsson
frá Engoy.