Íslendingur - 21.12.1860, Side 4

148
frumefnafrœðingurinn finnur, hvort heldur er nýtt efni,
eða nýr eiginlegleiki einhvers þess efnis, sem honum var
áður kunnugt, eða ný aðferð, það segir hann lyfsölum,
læknum, jarðyrkjumönnum, verkstaðamönnum og iðnað-
armönnum, til þess að þeir skuli einnig gjöra tilraunir,
hvort nokkur von sje um, að það geti orðið til nokkurs
hagnaðar, Ijettis eða umbóta í læknisfrœðinni, smíðum
eða Iandbúnaði. J>að kviknar í phosphor-jöTð'mni af sjálfu
sjer, þegar hún hitnar; hún er höfð á brennisteinsspýtur;
hún er eitur í maganum, og er nú hið tíðkanlegasta lyf,
til að eyða rottum og músum. í frœkornum korntegund-
anna bregzt það aldrei að finna megi hina ýmsu hluta
beinjarðarinnar, eins og líka límsins. Frumefnafrœðing-
urinn ræður af því, að smámulin bein liljóti að vera á-
gætur áburður fyrir korn; jarðyrkjumaðurinn sannar það
með reynslunni. í hinum kolbrenndu beinum er fundin
sú náttúra, að þau geta dregið að sjer mörg þau efni,
sem leyst eru sundur í legi, og lileypt þau. Sökum þess
eru þau höfð til þess, að láta í fúlt vatn, til að eyða úr
því fýlunni, og verður það þá aptur drekkandi. Sykur-
gjörðarmaðurinn gjörir móleitt sýróp hvítt með beinakol-
um, og vökvahreinsarinn (Destillateur) hreinsar með því
illt brennivín. þetta er hagnýting efnafrœðinnar (Praxis).
d, Hverjar eru orsakirnar til frumefna-
breytinganna, og eptir hverjum lögum fara
þær hver á eptir annari? Ef vjer gjörum tilraunir
með frumefnin, hvernig það hljóti að vera, með því að
vega þau á vog, og blöndum tveimur ólíkum efnum sam-
an, sem þó geta sameinazt, munirai vjer brátt verða þess
vísari, að nokkuð verður eptir, ýmist af þessu efninu,
ýmist af hinu, sem eigi samlagast. Ef vjer gjörum frek-
ari tilraunir, munum vjer komast að því, hversu mikill
þungi af einhverju efni getur samlagazt öðru efni. Ef
vjer reynum alla hluti á sama hátt, fáum vjer loksins
vissu um, að hverjum einstökum líkama er ætlaður á-
kveðinn þungi, meiri og minni af hverju efni, sem lík-
aminn allajafna samlagast. þessa vissu nefnum vjer nátt-
úrulög. J>ess konar náttúrulög eru þegar fundin mjög
mörg, og þau eru sá mælikvarði, er frumefnafrœðingur-
inn fer eptir í störfum sínum, með því eigi verður hjá
því sneitt eða þeim breytt eptir geðþekkni, eins og manna-
setningum. Fyrir þau ein fáum vjer vísindalega þekkingu
á efnabreytingunum, og verðum fœrir um, að beina rjett-
um spurningum að hlutunum með tilraunum, og reyna,
hvort svör þau, er vjer fáum, sjeu rjett. Skýring sú um
295
er bóndi hennar varð nú að þola, og hoppaði upp af
gleði, en Radawan þoldi eigi lengur sársauka þennan, og
beiddist innilega að mega losast.
J>ví na'st tóku þau hjón til matar í mesta næði; var
Ayesha í fyrstu svo bljúg og auðmjúk, að hún ljezt vilja
þjóna hinum veglynda Radawan undir borðum, en að
lokum gjörðist hún svo djörf, að liún settist við hlið hans,
og er eigi almennt hjá Tyrkjum, að konur gjöri það. J>au
voru orðin allkát; en allt í einu heyrðu þau liátt óp, og
hin þriflega eldakona þusti inn. »IIúsbóndi góður, hús-
móðir mín«, mælti hún, »það Iiggur dauður maðurígarð-
inum, sem hefur verið myrtur«. Hjónunum brá svo við
þessa fregn, að þau um hríð hvorki gátu mœlt orð frá
munni, nje hreift sig. Loksins tók sitt ljósið hvort þeirra,
og gengu út á veggsvalirnar, og er þau litu niður, sáu
þau, að eldabuskan hafði satt sagt, og að þar lá lík eitt
mitt á milli húsanna, og var stórt sár á enni þess. í
sama vetfangi heyrðu þau, að knúð var liurðin; glampa af
ljósum lagði inn um gluggana, og kölluðu margir menn
í höstum róm, að upp skyldi Ijúka.
efnabreytingarnar, sem styðjast á við náttúrulög, og sem
gjörir skilning vorn fœran um, að gjöra sjer hugmynd
um það, semframfer, heitir lærdómsreglur (Theorie).
Kafíiviðarblöðin eða kafíitrjeð.
Eptir: „The Chemistry of Common life“.
(Af Gut m. 01 afssy n i, jartbyrkjuinanni, íslenzka?)).
J>að er fyrir skömmu, að menn eru farnir að hugsa
um, að hafa blöðin af kaffitrjenu í staðinn fyrir kaffteður
kaffibaunir og tegras (þ. e. blöðin af tetrjenu). l’rófessor
Blúme frá Leyden, er ferðazt liafði mikið um Jafey, skýrði
frá því í Hollandi 1845, að kaffiviðarblöðin væru höfð i
staðinn fyrir kaffi og tegras á eyjunum í Indlandshafi;
mælti hann fram með, að farið yrði að nota þau eins
hjer í norðurálfu. Seinna skýrði prófesor Brande frá
þessu á Englandi; en á hinni miklu gripaýn, er haldin
var þar í landi 1851, liafði dr. Gardener nokkuð af til-
gjörðum kaffiblöðum til sýnis; sagði hann, að í væri te-
efni (Tein), og rjeð mönnum til, að hafa þau í staðinn
fyrir almennt tegras.
J>etta, ásamt ýmsum öðrum atvikum, hefur beint at-
hygli hinna indversku kaupmanna að þessum hlut; enda
er það nú ljóst orðið af ýmsu, sem mönnum hefur verið
sagt frá nýlega í dagblöðum, að kaffiblöðin hafi, eins og
þegar er sagt, verið við höfð frá aldaöðli á eyjunum í
Indlandshafi. Á hinni hollenzku ey Sumatra er seyðið
af kaffiblöðunum sá eini drykkur þjóðarinnar, og þykir
hann sú lífsnauðsyn, er eigi megi án vera, sökum þess,
hvað liann er nœrandi. Blöðin eru brennd, eður sviðin
yfir hreinum glœðum af bambusreyr, þangað til þau verða
dökk-gul á lit; eru þau þá tínd af kvistunum, en þeir
síðan sviðnir á ný, og börkurinn afþeim eptir það látinn
saman við blöðin. J>egar búið er að svíða blöðin og
börkinn þannig, gefa þau frá sjer yfrið sterkan en þó
þægilegan ilm, er líkist þeim af brenndu kaffi og tegrasi
til samans. Sjeu nú blöðin látin í sjóðandi vatn, verður
seyðið dökkleitt, enþóskært; er það með sykri og rjóma
yfrið bragðgóður drykkur. Maður nokkur Ward að nafni,
er um mörg ár hefur búið í Pedang á Sumatra, fer svo-
felldum orðum um eptirtekt sína á neyzlu kaffiblaðanna á
ey þessari:
»Innlendir menn þar vilja aldrei drekka kalt vatn;
segja þeir það hvorki slökkvi þorsta nje styrki eður seðji
jafnt og kaffiblöðin. Með dálitlu af soðnum hrísgrjón-
299
Radawan fjell allur ketill í eld við þetta, og hugsaði
eigi um annað, en að forða sjer; og það var sannlega
eigi óviturlega úr ráðið; því að í austurlöndum átti hann
vísan bráðan bana, þar sem dauður maður vár fundinn í
húsi lians, einkum með því svo margir glœpamenn höfðu
undan hegningu gengið. Hann faðmaði konu sína í mesta
flýti, og þaut upp á húsþakið; vonaðist hann að komast
þaðan yfir á hús nágranna síns, og niöur í gegnum það
niður á strætið. En í flaustrinu liafði honum gleymzt, að
hann hafði sjálfur látið setja háar og sterkar grindur á
millum húsþakanna, svo að enginn gæti stolið alifuglum
hans. J>egar hann komst eigi yfir grindurnar, hversu sem
hann reyndi til, hvarf hann aptur, og vissi varla, hvað
hann gjörði; svo var hann utan við sig; varð honum þá
litið niður af húsinu, og sá hann þá, að strætið var fullt
af hermönnum, og með þeim var yfirlögreglustjórinn.
J>egar hann sá þetta, herti hann upp hugann í örvænt-
ingu sinni. Með fram húsi hans var mjótt stræti, en
hinu megin þess var hús eitt nokkru lægra en hans.
Hann stökk yfir strætið yfir á hús þetta; en rjett í þvi