Íslendingur - 16.01.1862, Blaðsíða 1

ANNAÐ ÁR.
1 6. janúar.
Mll
Um notknn ýmlsleg’s manneldis, sem
nú lfgjgnr |>ví nær ónotað lijá oss.
II.
Yjer getum í raun og veru með engu móti ímyndað
oss annað, en að það megi koma af einberu þekkingar-
leysi, þegar menn eigi nota söl og annað nœrandi mann-
eldi, er hjá oss má fmna, bæði í grasa- og dýraríkinu,
eins og vera ber. Reyndar hefur almenningi einnig á
þessari öld opt verið bent bæði á þessar og aðrar æti-
jurtir vorar, auk þess sem um það er ritað í ferðabók
Bjarna Fálssonar og Eggerts Ólafssonor, eins og vjer
þegar höfum sýnt', því konferenzráð Magnús heitinn
Stephensen ritaði um það sjerstaka ritgjörð, er prentuð
var hjer nokkru eptir aldamótin1 2. I grasnytjum Bjarnar
Haldórssonar er auk þess minnzt á flestar ætijurtir, er
hjá oss vaxa, en þó er þar opt farið heldur stuttlega yfir
notkun þeirra, enda virðist svo, sem þessar grasnytjar haíi
fremur átt að vera nokkurs konar lækningabók, heldur en
matjurtabók. Menn gátu og eigi á fvrri tímum fœrt nein
ljós rök fyrir því, hvers vegna söl, fjallagrös, og fjöm-
grös yrðu að vera nœrandi, því hugmyndir manna um nœr-
ingarkrapta fœðunnar voru á þeitn tímum eigi orðnar svo
ljósar sem þær eru nú. Menn hjeldu, að sú eðasúfœð-
an mundi hafaþað nœringaraíl, ogþetta hald gekk mann
frá manni, og var optsinnis mörgum misskilningi undir-
orpið. En það eru nú komnir þeir tímarnir (þökk sje
efnafrœðinni), að vjer erum aiveg vaxnir upp úr þessu
haldi, og þessum glundroða-ímyndunum, er slundum
gjörðu liin hollustu nœringarefni að nokkurs konar eitri,
eins og einu sinui var gjört við kalTið, eða vísuðu þcim
1) Vi?) nákvæmari samburí) á vurtbi síilvanna á fyrri óld, verbum
vjer a?) álíta, a?) Bjarni Páissuu og ICggert Óiafsson liafl sett ver?) þeirra
of liátt, þar þaí) aldrei murt itafa farii) fram dr því, er stendur í luia-
I'igum, en þar er vættin gjiirt) á 10 álnir e?)a 20 flska.
2) D e t i 1 M e n it e s k e - F 5 <1 e b r u g o 1 i g e T a n g u r t e r v e d M.
Stephensen, KJóbeuhavti 1818, og þessari ritgjór?) var þá snúib
á isUnzku, og liún prentui) hjer.
á hinn óœðra bekk, vegna þess mcnn voru vanir að troða
þau undir fótum sjer, og virða þau svo lítils sem einkis,
nema ef sulturinn rak því meir á eptir. það vorti og
einu sinni þeir tímarnir, að ekkert þótti matur nemafeitt
kjöt, smjör og annað því um likt, og það var hið eina,
sem átti að geta komið í mann kröptunum, og með því
oss íslendingum enn þá svo lítið sem ekkert hefur farið
fram í þeim verulegu náttúruvísindum, þá stendur enn þá
að kalla má allt við sama um hugmyndir vorar í þessu
efni.
Eins og vjer nú sögðum, er nœringarkraptur fœð-
unnar eigi lengur nein ráðgáta, heldur er liann orðinn
reikningsdœmi, sem efnafrœðingurinn getur leyst úr, án
nokkurs efa eða glundroða; hann einn getur hetur en
nokkur matreiðslumaður eða búkona skýrt oss frá, hversu
mikil nœring sje. í hverri fœðu fyrir sig, og hvernig
henni beri að hagtæra, svo hún verði sem hagkvæmust
fyrir manninn, og svo nákvæm er efnafrœðin orðin í þessu,
að hún getur ákveðið nœringarafl liverrar fœðu sem vera
skal, eigi að eins í lóðatali, heldur og jafnvel í kvintína-
tali. þessi nákvæmni efnafrœðinnar kemur af því, að
menn nú út í æsar þekkja öll frumefni, eigi að eins allra
dýralíkama, heldur og jurtanna, jarðarávaxtanna, og alls
þess, er til fœðu er haft. Menn vita nú eigi að eins, af
livaða frumefnum blóðið og kjðtið er samsett, en menn
vita og samsetningu og þunga allra þeirra efna, er með
þurfa, til að við halda kröptum manna, hvar sein þeir svo
lifa á jarðarhnettinum.
það er nú naumast það manneldi til, sem efnafrœð-
ingarnir eigi hafi grannskoðað, og upp Jeyst í hin fyrstu
frumefni þess, og svo er efnafrœðin sjálfri sjer samkvæm
og á föstum grundvelli, að henni skjátlar hvergi í þessu.
J>að stendur á sama, hvort efnafrœðingarnir eru þýzkir,
frakkneskir, enskir eða danskir; þeim verður, samkvæml
grundvallarreglum þeim, er efnafrœðin á vornm dögum
styðst við, alstaðar að bera saman.
Hinir nýjari efnafrœðingar skipta allri fœðu í tvo höf-
129
Fulltrúi minn.
(Snúií) úr donsku. „F æ d r e 1 a n d e t“, 219 —220; 20.—21. d. sept. 18(51).
(Framhald). En áður en þeir fóru, gekk jeg fyrir
dyrnar, og baö þá, að stigja engum manni frá þessu, og
láta sem ekkert hefði í skorizt, svo fremi þeir vildu eigi
vera valdir að dauða föður míús. Enginn þessaramanna
hafði neitt illt í hyggjn, en þeir voru of margir til þess,
að þeir gætu þagað yfir því, sem eigi tók til þeirra.
Jeg faðmaði föður minn, jeg kyssti liann, og hað
hann ætia, að jeg mæti að vettugi vanvirðu þessa,. sem,
ef til vildi, hefði verið óhœtanleg fyrir aðra; að jeg ynni
honum eins eptir sem áður, og jafnvel meir, og að eng-
inn fengi nokltru sinni vitneskju um, hvað hann liefði að
Jiafzt. Mjer tókst seint og síðar meir, að stilla harm hans,
og við skildum sem vinir, er liöfðu gagnsjeð huga hvor
annars, og fundið það þar, er tengdi þá saman, meðan
lífið entist.
Mál þetta var mjög einfalt. Faðir minn var fjehirðir
opinberrar stofnunar einnar; liafði hann tekið við allmiklu
130
fje, er stofnun þessi átti, og kvittað fyrir. Sjálfur var
liann í skuld, sem jeg eigi vissi af, og átti að borga hana
þá þegar; hafði liann þá verið svo ljettúðugur, aðlakalil
fjár þessa til að horga skuldina með. Jeg var þá eigi
heima; jeg var á ferðalagi. Ilann fullyrti, að hann
lieföi annars beðið mig, að láta sig fá fjeð. En er jeg
kom heim, fyrirvarð hann sig að biðja mig um fjeð, og
dró það því ávallt lengur, uns það var orðið um seinan,
og sljórnendum stofnunarinnar, sem optsinnis liöfðu heimt-
að íjeð, þótti nauður til reka, að ganga til lians og beið-
ast skýringar, hvernig á þessu stœði. f>egar allt var kom-
ið í lag, og engin skuldakrafa lá framar á honum, von-
aði jeg, að menn þessir mundu fyrirgefa honum ljettúð
lians, og þegja yfir henni, erþeir elskuðu allir föðurminn
og virtu sem vandaðan mann.
Með eins konar kvíða tók jeg á móti hinum mörgu
mönnum, er af hendingu heimsóttu oss einmitt næstu
dagana á eptir. En jeg varð einkis áskynja, og engin
hreyting vaið sjen í samsætum þeim, sem vjer lijeldum
129