Norðanfari - 01.11.1863, Síða 1

M 41.-44
1868.
Illidiirlag af ritsjörðinui um fjáffliláðaim
eptir aintinaiin Ifavstein.
(Sjá hjer aíi framan bls. 33 — 34, 41—42 og 53 — 55),
í því, sem rf tindan cr komifc, iiefi jeg rætt utn skofcun
hinna frá förnu erindsreka á gagnsemi lækninganna og lækn-
inga'ráfcstafananna. Nú skal jeg i því, sein eptir fylgir,
mefc nokkium greinum mæla gegn ýrnsum öfcrum framburfci
þeirra, sem sj;nist vera lagafcur til afc valda misskilningi,
efca segja siignna öfcruvísi enn hún hefir gengifc.
1. Telja þeir breytinguna & stefnu alþingis 1861 sjer í
hag, eins og sönnun fyrir því, afc þinginu hafi farifc fram
mefc afc vifcurkenna gagnsemi IsekDinganna. En þessu er ekki
þannig varifc. Mál þetta er svo vaxifc, eins og fyr nefnd
bænarskrá Ijúslega sýnir, afc þá var kláfcinn álitinn því nær
þrotinn og sumir hjeldu hann jafnvei aldaufca, svo afc þeim,
sem aldrei hafa efast iim, afc nifcurskurfcurinn væri liifc rjett-
asta ráfc, þótti seni nú mundi öhættara enn áfcur, afc hallast
afc stefnu lækningamannanna, til þess afc meiri eíndrægni gæti
■ orfcifc í fulltrúaþingi Iandsiris.
2. Segja þeir afc tignir euibíKttismenn, er voru oddvitar
nifcurskurfcarins hafi haft marga ftísa atfylgjeuáur, einkum
mefcal þeirra, sem ekkert saufcfje áttu, og sömu-
leifcis, afc ákaflegast hafi verifc barist fyrir nifcurskurfcinum
af ðvifcrifcnum mönnutn En, þegar jeg fráskil ritstjöra
„Norfcra“ og hjerafcslækni Finsen, þá hafa allir þeir, er stutt
hafa viMeytni mína, verifc fjáreigendur. Traufclega munu
heldur höfundarnir ætla sjer afc kalla byggjendur þeirra hjer-
afca óvifcrifcria, þar sem tnenn skáru nifcur, ýmist hver fyrir
sig af frjálsum vilja, efca eptir aimennu samkomulagi. í
Norfcur- og Austuramtinu getur ekki verifc um annafc afc
ræfca, en saHieiginlegt málefni og sameiginiega byrfci; því
allir Ijáreigendnr hiilfcu lofafc, afc bæta þeim skafcann, er skera
þyrftu, mefc ákvefcnum hlnta af fjáreign sinni, eins og sífcar
mun ávikifc. þafc væri annars aufcvelt, ef menn ekki vildu
forfcast aliar gersakir, afc snúa slíkum ummælurn vifc og
beina þeim á fyrirlifca lækninganna.
3. Taka ei indsrekarnir þafc fram, þar sem þeir minnast á
þingvallanefndina, afc engan geti furfcafc á því, þó hiín rá&i
til ntóurskurfcar á 14,000 fjár, þegar þess sje gætt, hvílíkir
lækninga fjandinenn í þá nefnd hafi verifc kosnir. En mega
ckki höfunðariúr sjálfir vcra hyssa á þvf, afc nefndin skyldi
verfca þannig skipuö? Ur kláfcasýslunum (Gullbringu og Kjósar
og Borgarfjaifcar) vom á fundinum 28, úr Ámess og Rangár-
valla, þar smi lækningarnar eiga afc hafa „gjört meat afc
verkum“, 27, úr vesturamtlnu 4, og þó fær nefndin þennan
svarta lit, þ<5 h ifca umræfcurnar til slíkrar uppástungu. Hjer
er þó ekki liægt, afc skclla skuldinni á „æsingar frá Norfcur-
landi“, er svo opt hefir ver í) kvarlafc um; því úrNorfcur-Og
Austuiaintinu voru einir 6 menn vifcstaddir. þegar því
er vikifc afc nefndarmönnum, afc þeir „leggi þab til, afc rista
þveng af annara skinni“, þá koma hjer enn hin sömu sneifc-
yrfci, og þó meiiigafcH en áfcur, til hinna óvifcrifcnu manna
efcur þeirra, sem ekki eru fjáreigendtir, fyrir ákeffc þeirr*.
Slíkar dylgur bera nú afc sönnu fö&urlandsást hiutafceigerida
(af hverjurn 3 eru alþingismennn) ekki vel söguna, en þ<5
. munu þaT ekki hafa komifc í bága vifc sómatilfinning höf-
undanna, afc minnsta kosti ekki á mefcan þeir ritufcu.
4. þab er til afc vilia mörinunt sjónir, þegar svo er
komist trfc orfci: Bafc öfcru leyti virfcist bænarskráin iielzt halda
þvf fram, afc lækningamar sjeu vifc haffcar mcfc lylgiográfc-
, deild“. r Nifcurskurfcurinn er Ijóslega tilgreindur, sem afcal-
regla (og hann kallgfcur „hifc öfiugasta og gagr.Iegasta ráfc
en lækningarnar til afc hafa í vifclögum (og þar vifc er bætt
„ef þafc væri enn þá álitifc ráfclegast“).
5. Erindsrekana furfcar á því afc alþingi 1861 hefir bcfcifc
um nægilegt vaid handa amtmönnunum til afc beila sjer í
þessu velferfcarmrfli. En nienn verfca þó afc álíta,. afc full-
trúaþing landsins sje fullgildur dómari til aö skera úr því,
hvort þafc sje þörf efca þörf ekki afc bera fram slíka beifcni
Hvafc nifcutlagsgreininni vifcvíkur (um „vaid tekifc í leyfisleysi
o. s. frv.“), þá skal jeg, afc því leiti sem henni kynni vera
beint afc nrjer, einungis geta þess, afc jeg f öllum ráfcstöfunum
mínum þeim, er hjer afc lúta, hefi haft þá reglu, afc fylgja
6tefnu tilskipunarinnar fjá 12. naaí 1772, sem er hin eina
laga ákv'ir&un um fjárkláfca í íslenzkum lögum, og einraitt
eptir henni hef jeg leitafc atkvæía amtsbda minna rnjer til ráfcu-
neytis í öllum helztu atrifcum málsins; því í 1. grein til-
skipunarinnar er tekifc fram, afc allt skuli framkvæma „mefc
samþykki og ráfci meiri hluta bændanna* (fundur á
Hólanesi 22. marz 1858 og á Akureyri 12, júlí s. á). Afc
öfcru leyti var rojer mefc brjefi dómsmálastjórnarinnar 20.
sept. 1857 lagt á vald, afc gjöra þær ráfcstafanir, sem mjer
þælti helzt iilýfca, til afc fyrir girfca innflutning ogútbreifcslu
kláfcasýkínnar í því amti, sem mjer er trúafc fyrir; hlaut jeg
því afc beita þeirri aðfcifc, sem mjer virtist bezt, og jeg veit
ekki til, afc jeg mefc ráfcstöfunum mínum til afc útrýma kláfc-
anum í Norfcur- og Austuramtinu hafi brotifc á mpti seinni
fyrirmælum stjórnarinnar.
þegar jeg nú, eins og áfcur er ávikifc, haffci kvatt amtsbúa
afc ráfcum mefc mjer, mun afc Iíkindum engan furfca á því, afc jeg
Ijeti eigi haggaþví, er eitt sinn hafði verifc af ráfcifc, þótt einstak-
ir menn hjeldu ekki orfc sín, efca sýndu mótþróa; því slíkt hefíi
verifc mjer til minkunar og gefifc gilda ástæfcu til þeirrar um-
kvörtunar, afc embættis myndugleikinn stæfci á veikum fæti. En
hjer kynni þaö vera vel til falliö, aö minnast á hvernig sá
mafcnr fór afc, sem höfundarnir hrósa svo rnjög fyrir dugnafc
og framtakssemi, og sem þeir sendu í Arnessýslu, til afc hafa
fram bafcanirnar, er skípafcar höffcu verifc f nokkrum sveitum,
þar sem menn höffcu fengifc heilbrigt tje frá Norfcuriandi
og til afc „reisa vifc embættisvaldifc“. Mafcur þessi hirti svo
Iítt um viija efcur eignarrjett fjáreigendanna sjálfra, afc jeg
ails ekki efast um, afc iækningamennirnir mundu hafa svert
hann sem mest þeir heffcu mátt fyrir ráfcdki og iiarfcræfci, ef
hann heffci verifc úr flokki mótslöfcu manna þeirra. Og þar
sem segir í skyrsiunni bls. 46, afc kláfcalækningunum skyldi
fá frarafengt mefc „hæfiilcgri kúgun efca hegningu“, þá hafa
hinir heifcrufcu herrar sjrfllir tekifc sjer „vald í leyfisleysi“;
því fyrir slíkri ráfcstöfun var engin laga heimild.
6) þar sem höfundarnir hafa Ijóstafc því vifc, afc nifcur-
skurfcur hafi verið gjörfcur án skafcabóta, þá skal jeg færa
sönnur á, afc þetta hefir enganvegins áit sjer stafc í mínu
amti. Alilr fjáreigendur umdæroisins höffcu eptir tilmælum
míiiuin skuldbundifc sig til afc bæta tjón þafc, sem leiddi af
nifcurskurfcinum, mefc tilteknum hluta af fjáreign einni, og
var'já hinum almenna amtsíundi á Akureyri 1858 tjóniö af
íjárskurí inum þá um veturinu og vorjfc metifc 67,544 rdl^
þrátt fvrir allar þæ>' tálmanir, setn lagfcar hafa verifc f veg-
inn, þá er nú greiddur meir enn helmingurinn af þessu
gjaldi, eptir afc liúnvetningar sjálfkrafa hafa fært skafca-
bæturnar nifcur afc nokkrum blut; um hitt, sem enn er ólokifc,
hafa þeir gófcfúslega umlifcifc vegna hins bága árfer&is. Skafca-
bætur fyrir lítilfjörlegan nifcurskurfc, sem seinna var gjörfcnr
hafa Húnvetningar sjálfir tekifc afc sjer afc greiða fjáreigend-
um þcim er skáru