Norðanfari - 30.05.1865, Síða 1

4. ÁBS.
„IIOLLT ER HEIMA IIVAÐ*.
(Framhald). þaí) kva?) hafa veri?) hjer
regla á fyrri tí'urn, eptir si&askiptin ab láta
þab mæla meb prestum til ab fá betri braub,
ef þeir kenndu vel undir skóla. En ekki hefi
jeg orbib var vib ab þessa liafi verib gætt ná
um sinn, þá þab geti hafa verib. f>ctta cr
þó eitt sem gæti verib töiuverb upphvatning
fyrir unga presta, til ab kenna og gjöra þab
vel. þab ætti því ab endiirnvja þessa reglu
og auglýsa hana. þar ab auki mætti veita
fyrirheit um einhver heibnrslaun eba nafnbæt-
nr af stjórnarinnar hendi, til handa þeim sem
skörubu fram úr, í því ab báa marga pilta vel
undir skóla, eins og hinn nafnfrægi forstöbu-
mabur prestaskólans f Revkjavík kvab hafa
stungib upp á í hitt cb fyrra vib kennslustjórn-
ina og Bjarni rector alvarlega mælt nteb. Sum-
ir hafa stungib npp á ab bæta þyrfti braubin,
svo fleiri lærbi fyrir þab. Látum svo vera
þess þurfi, en til þess liggja eigi svo fljót ráb,
sem þurfa til ab koma strax upp heimakennsl-
unni, Enda tcl jeg ekki heillavænlegt aí) menn
læri einkum vegna ábatans. Hin rábin, sem jeg
nefndi, eru sfrax fyrir hendi og því tel jeg
vert ab nota þau strax.
Enn er annar vandi og opt ekki minni,
ab fá efnilega pilta til ab læra. Til þess styb-
ur einkum ab rnenntunarvegurinn væii gjörb-
itr, sem greibastur, hvab kostnabinn snertir.
þab gæti og orbib ab libi ab skólastjórnin
skorabi á embættismennina í landinu, um leib
Og bitt væri auglýst, hvers þeir mættu vænta
sem kenndi piltum undir skóia, ab átvega
efnilega unglinga til ab læra og stubla til þess
ab þeir byrjubu.
Heima kennslan finnst mjer þurfi meiri
en ná er ákvebib, svo piltamir kæmist íljótar,
fram í skólanum og þeir yrbi þar sembeztab
sjer. En umfram annab álít jeg ribi á ab
kenna þeim, sem mest f latínu og móburmál-
ínu og nokkub í grfsku. 8je piltarnir illa
ab sjer í latínu og styl þegar þeir koma í skól-
ann, stelur þab af þeim fjarska löngum tíma
ab komast vel nibur í þessti, og ná fyrir þab
miklit scinna hæfilegri þekkingu í öbrunt vís-
indagreinum, nema þeir sje því betur gáfabir.
Binir gáfu litlu hljóta þab af ónýtum undir-
bóningi í fornmálunum, ab þeir reisa aldrei
upp höfubib f skóla, ná aldrei áliti, seint öl-
musustyrk og veröa ab lokunum illa ab sjer í
öllu. Ef pilturinn kenmr úr heimaskóla vel
undirbáinn í fornmálunum og er hlýbinn og
sibsamur, getur hann haldib sóma sínum í
skóla, þó hann sje gáfulítill og komizt allvel
fram.
•Jeg tek einkum fram ab kenna þyrfti vel
latínu í heimaskólum, til ab Ijetta piltum, sem
hezt fkólanámib, ab þeir fái þá meiri tfma til
anrtara vísinda. En þab er ekki einasta vegna
þessa, heldur og af þvf ab jeg virbi latínuna
svo mikils, ab sínu lcyti cins og latínu og
grísku. því latína og gríska cru hin fegurstu
og tignarlegustu mál, reglubundin ab orbaskip-
un og hneigingum og lnifa harla margt fleira
sjer til ágætis, eins og Bjarni recktor hefir
marga vega sýnt og sannab í skólaskýrslu sinni f
fyrra. Hann verbskuldar einnig þakkir fyrir
þab ab hann heldur svo dyggilega uppi heiíri
og frægb þessara tungna. þó sumum þyki
hann lofa minna vora tungu, en hán verb-
skuldar þá viljum vjer reyna, hinir piltamir,
ab halda uppi heibri hennar. þab er hvort-
tveggja ab Islenzkan er ab fornu ættsystir
grískunnar, enda verbskuldar hán ab njóta
heiburs nieb henni, fyrir orbgnótt og snilli og
hán cr móbir svo niargra iiinna nýju tungna.
Gríska og latína hafa menntab, allan hinn
menntaba heim, sem vjer köllum. Frá Grikk-
landi streymdi í fornöld vizka og þekking át
um löndin. Grikkir misstu veldi sittog land-
stjórn, en vizka þeirra og bókmenntir drottn-
ubu í ríki vísindanna um Iangan ^aldur og
drottnar enn. Vizka þeirra og bókmenntir
stýrbu Lngi hinum voldugu rómverjum og
latínunni. Sítan hefir hin latinska inenntun,
sem fjekk líf og næringu af hinni grísku,
menntab svo margar þjóíir.
þó latinsk tunga sje dautt mál, Iifa nibjar
hennar í brjósti og á vörutn flestra þjóba í sybri-
liluta iiorburá’funnar, meb þvf mál þeina er
myndab af henni, eins og máiin í fLstum hin-
um norblægu löndum eru myndub af norræn-
unni. Latína og íslenzska cru enn í dag eins
og lyklar ab fjehirzlum tungumálanna í mcst-
allri norburálfu, því má kalla þeir fari aptan
ab sibunum, sem byrja áb læra hin nýju mál-
in ábur enn þeir hafa lært til gagns latínu og
íslenzku.
í bókum Grikkja og Rómverja, eem enn
eru til, eru svo miklir fjáisjóbir þekkingar og
vizku ab vert er ab læra mál þcirra. í þess-
um máium eru og hugsanimar svo aflmiklar,
skipulegar og Ijósar, ab ungir menn geta
hvergi functib þær eins, í þeim niálum sem
jeg þekki, nema í hinni fornu íslenzku. þessi
fornmál, eba bækurnar, sem ritabar voru á þeim
í fornöld, eru því allra bezt lagabar til ab
kenna ungnm mcinnum ab hugsa skynsamlega
og ljóst; þau eiu bezt lögub til ab menntá þá
í æskuiiiii.
Jeg vil eigi lengja þctta mál meb þvf ab
telja flciii kosti þessara frægu fornmála, sem
jcg skii hálfu vcrr en jeg vildi, heldur tek þab
aptur fram ab jcg álít þau ætti helzt ab kenna
undir skóla, einkum latínu og Islenzku. Forn-
málin ætti ab kenna svo heima ab vjer þyrft-
um ekki nebsta bekk í latínu skólahum. þab
stytti skólatíman og minnkabi tilkostnabinn.
Sumar vfsindagreinir sem ná eru í nebsta
bckk, mætti fara upp í hina
Fyrir utan fornmálin væri nóg ab heiuita
undir skólan dálítib í landafræbi sögu reikn-
ingi og dönsku, Iíkt og ná er gjört. Og
drengirnir sem byrjubu í heima skóla ætíi ab
vera komnir í febraliósum nokkub á veg í ö!lu
þessu, nema fornmálunum. þá yrbi prestun-
um uba þcim sem kénndu undir skóla, miklu
liægra ab báa piltana vel undir á styttri tfma
þá þyrfti þeir sjaldan nema 3 eba 4 vetur til
þess.
Jeg hefl sagt hjcr ab framan ab skóla-
kostnabuiinn yrbi a'Ia tíb of þungbær, meban
skólinn væii í Reykjavík.
þab er og margt fleira, sem gjörir þenna
stab óhentugan og skaílegan fyrir latínuskól-
an. Ekki segi jeg þctta al þvf jeg vilji lasta
Reykjavík Hán htfir sína kosti til ab vera
höfubból landsins, en síbur til ab vera latínu-
skólasetur vors Iands. Jeg álít latínuskólinn
— 37 —
eigi ab vera afskektur, eins og hann væri
heimaskóii, svo skóiastjóri og kennendnr geti
betur haft eptirlit meb piltunum og færra beri
fyrir svrinana til eb glepia þá og freista þeirra.
8kó!apiltar eru flestir eins og órábnir uncling-
ar fyi'Bt í skólamim og þiufa allajafna ab
hugsa þar sem mest um lærdóm sinn og fratr.=
för. þeir þurfa umfram allt ab hlýba kenntir-
mn sfnnm og virba þá. þab er lífakker*
menntunarinnar í skóla, þó eiuhverjir af
kenimrum haft nokkra bresti eba anmarka, má
lærisveinninn ekki einblína á þá, heldur kosti
kennar.ms og yfirburbi, þetta innrætist pilt-
unmu betur í umgengni vib kemiaiana eina,
beldnr enn í mngengni vib snma af R-'ykja-
víknrbánm. Sagt er ab latínuskólar þrífist
allvel í kaupstöbum erlendis ogeirtktim f borg-
unum. En þær kváfu líka hafa marga kosti
af stjórn og reglusemi, er mikiii síbur sje f
kaupstöbum. En Reykjavfk ætla jeg heldur
líkist kaup tab en borg. Flestir, sem læra er-
lendis. mimn vera vanari vib kaupstabalíf, en
skólapiUur hjerna, þeir hafa fle-tir alizt hier
upp í svcit. því er hætt vib þeim verbi of
starsýnt á sumt í Revkjavík. þar er margt
sem skemtir þeim, íleira en í sveit og dreifir
hnga þeirra til sín frá lærdómnum. þar get-
ttr eigi heldur örvænt verib ab þeir sjái og
heyri sumt, sem mibur |er, og getur engin
tekib fyrir hverr áhrif þub, hefir á hina ungu
til hinns verra. þó þeir sjái þar miklu fleira,
sem vel fcr á, er óvfst sumir unglingar taki
eins vel eptir því. þetta sífellda bæarráp, sera
piltar veiba ab hafa í Reykjavfk til ab fá sjer
maf, og dvölin hingab og þangab í hásunum,
dregur þá nndan eptirliti kennaranna, steiur af
þeim lætdómssíundunum og getur gjört þeim
miklu meira illt, en þeir þykjast tráa, sem
ha'da meb skólastab í Reykjavík.
Einhver hefir ritab í 3. og 4. blabi Is-
jcndings 4. árs ágæta grein um skólafiutn-
ing ár Reykjarík. þó þar sje helzt til fátt
tekib iram um þab sem knýi til þess og um
kostnab þann, sem þvf mundi fylgja, gebjast
mjcr næeta vel þab sem þar er sagt, og dá-
vel feilur mjer skólastöb á Beesastöbum. Til
ab skipta skólanum aptur í tvo, held jeg þyrfti
mikiu meiri kostnab og því verbi rnargra hluta
vegna ekki komib vib fyrst um sinn.
Lengi hefir mjer fundist skólinn væri
bezt settur í Vibey, einkrm vegna þess, ab
kennendurnir gæti haft þar dálítil bá, sjer ti!
ljettis rjett hjá skólamun, eins fyrir þab þó
matvöibur e?a bryti skólans hjeldi þar tölu-
vert bá þab er eins og Vibey sje sköpub
til ab vera gribastubur menntagybjanna hjer á
landi
Eitt er þab, sem jcg hcfi heyrt talib móti
fiutníngi skólans ár Vík ab þá þyrfti ab fjölga
kennendum til ab bæta upp tímakennshi, sem
ná fengizt þar t a m. í söng og leikfimi.
Æ, þab er raunalegt, ef svo yrbi lengi ab
engin kennendanna kynni söng, svo hann gæti
bætt á sig 4 stundum í viku til ab kenna
hann. Og þá er ná leikfimin! Hægt væii ab
bæta hana upp, ef lærifcburnir væri svo þjób-
legir ab láta lærioveiimna taka upp fallcgar
glímur, eina bina fegurstu og gagulegustu lík-
ama-æfingu, sem til cr, sem styrkir og fjörgar
allan iíkamann og gjörir menn snarrába har.d-