Norðanfari - 30.05.1865, Page 2

fiina og fótvissa. þar fiyrfti eigi annaíi til en
einhver kennaranna horfði á glímuna og stýrbi
henni þær stundir, sem ákveSnar væri. Jeg
heíi aldrei heyrt getib um eins óþarft og ó-
þjóbiegt axarskapt í skólastjórn bjer á landi,
scm þeíta, ab fá mann sunnan úr Danmörku
til ab kenna piltum hjer á iandi ab klifra
hoppa, flá kött og þvílíkt, en hafna innlendri
líkama-æfingu, sem er langtum betri cn allt
þetta.
Veit jeg ab mikill kostnabur mundi fylgja
skólaflutningi úr Reykjavík, en þab rnundi án
efa jafna sig seinna, éinktim 'ef skólinn væri
fluttur í steinhús. Kennendurnir mundi án efa
komast betur af me& sömu laun og nú, og
þó minni væri, og bryti skólans, sem þá yrbi
a& setja, gæti fullt eins vel fætt bvern pilt og
látib þjóna honum fyrir 80 til 90 rd , eins og
þeir sem taka nú pilta fyrir J 20 til 130 rd.
Jrá mundi og piltar þurfa fa;rri smákanpin,
nrinna skólebur og fl. en þar sem þeir eru nú.
Væri þá líklegt ab pillinum dygbi nm skóla-
tímann 120 til 130 rd. fyrir utan ferbakostn-
ab, en nú mun fæstum duga minna en 200 rd.
þó ölmusurnar sje nú orfnar 40 yrbi
rnargir piltar ab vera án þeirra um nokkurn
hlnta skólatfmans, þcgar piltar væri oibnir 60
til 70 í skóiannm. Færri mætti þeir ekki
\era, nema nokknrm væri kennt aiveg heirna.
En nú er Reykjavík! Hún mtindi hafa
toiuverban baga af því ab missa skólann af
sinni iób. Iícnni er aubsjebur ávinningur ab
hann sje þar, en Iandinu er þab ógagn. Og
þab er falskenriing, ef nokkur segir ab gagn
alls landsins cigi ab Idta í lægra haldi fyrir
gagni Reykjavíkur einnar.
Eins og nú stendur mun árlega renna
inn í Reykjavík meira en 5000 dala fyrirkost
og þjónustu skólapilta. þab þarf ekki nærri
helming af þessu fyrir matinn. Hitt gengur
mest fyrir störf og umsjón þeirra, sein halda
piltana og þjdna þcini. þab veibur þeim ab
atvinnu eins og eblilegt er og jeg ann þeim
fullvel, ef landinu kæmi þetta jafnvel. þeir
scm hafa gagn af þessu í Vík, missa þab
gagn cf skólinn fer þaban, Svo cr og annab
þessu næst: Reykjavíkuibúar, sem koma son-
um sínum f skólann meban liann er þar, þurfa
riærri engu til þess ab kosta og snmum er
gefib Ije til þess ab hjálpa skólantim um sveina,
hkt og Ali jarl gjörbi í Egypfalandi til ab fytla
sína skóla. þeim er gefib fje til þess, segi
jeífi þcgar þeim cru gefnar ölmusur vegna
drcngja sinna, þeim mönnum, sem litlu þurfa
ab kosta 'il þeirra fram yfir þab sem þeir
þyrfti ab öbrum kosti. j,essa liagsmuni missa
þeir, ef skólinn er fluttur burtu. En þsb er
hvorttveggja ab jeg get eigi ællab ab Reykvík-
ingar sje cfnaminni til ab gefa meb piltnm
sínum í skóla en prestar og bændur í sveitum,
cnda mundi synir Reykvíkinga fá ölmusur
eins og sveitapiltar, ef skólinn, væri ekki í
Reykjavfk. þab hafa þeir þó varla fengib
h.ngab til síban skólinn kom apíur þangab.
Fieira má telja til óhagnabar Rcykjavík-
ur buum af því er skólinn væri fiuttur frá
þcim; en jeg veit ab allir hinir merkustu og
bestu menn mebal þeírra, munu eigi láta hagn-
ab sinn og sambæarmanna sinna leiba sig til
ab standa á móti skóia flutningi frá sjer þeg-
ar þeir eru sannfæ.bir um ab honum er’ betra
ab vera þar ekki
En í Reykjavík eiga ab vera hinar æbri
menntastofnanir hjer á landi, prestaskóiinn,
lagaskóli ng læknaskóli. þegar piltamir koma
þangab úr latinuskólanm, eru þeir orbnir fu!I-
orbmr, færari um ab haga rábi sínu hyggj.
lega og taka eptir Reykvíkingum hina betri
eiöi, en drengir, sem koma í lat/nuskóla.
þá glepur þá ekki Iengur þab, sem opt
glepur hina ungu menn. í Reykjavík mundi
og verba undirbúningsskólar handa bæarpilt-
um, scm vei ætti vib ab væri þar, sem þeir
ólust upp. þar mætti og gjöra ráb fyrir ab
kæmi upp visindaskóti, tímakennsla í hinum
nýju rnálum og íl. Mcb þessu iagi yrbi Reykja-
vík allt af höfubbdi menntunarinnar lijer á
landi, eins og jeg held ætti ab vera.
A þann bátt, sem jeg hefi drepib bjer á
virbist mjer bezt mundi geta þróast og þrifist
skólamenntun hjá oss, orbib þjóbholl og bæri-
lcgust ab kostnabinum til, fyrir vort fátæka land,
þeir sem liefíi elni til ab afia sjer æbri
menntunar en hjcr á landi gæti fengizt, mundi
fara utan og Iæra þar mcira. 0g þeir munu
ætíb verba margir sem girnast þab. þvf þab
er ebii mannlegs anda ab leita sjer meiri og
meiri þekkingar, þegar hann hefir smakkab
sætleik hennar, og sannleikans ebli ab leiba
nienn til ab leita sín.
S. G.
BRASILÍA.
Margur talar nií um Brasilíu, eins og
vib er ab buast, ór því svo iangt er koiniö, ab
Islendingar eru farnir ab flytja sig þangab bú-
ferlum og scgja þaban miklar og góbar sög-
ur. þab er því eigi ólíklegt, ab sumtim kunni
I «*b þykja froblegt ab vita eitthvab meira en
ábur um þetta „fyrirheitna Iand“. Eptirfyigj-
andi linur cru ab miklu leyti teknar úr „No r-
disk Con v e rsation s Lexicon, Kh. 1858
1863“, og eiga þær ab benda mönnum á
nokkur helztu atribi vibvfkjandi landaskip-
un og sögu þessa mikla og fagra þjóblands.
Keisatadæmib Brasilía er, cins og menn
vita, austan á Suburameríku, á stærb 150 000
ferhyrningsmílur (þ. e. hjer um bil áttatíu
sinnum stærra en ísland), meb 8 millfónum
manna, og liggur milli 5. mælistigs norbur-
breiddar og 33. mælist. suburbreiddar. þab
er því aubsjeb, ab meslur hluti landsins cr
fyrir sunnan mibjarbailínu og í brunabelt-
inti. Nyibst á Brasilíu cr sljettlendi mik-
i^, bæbi fyrir sunnan og norban Amazonfljót-
ib; en fljót þetta kemur vestan úr Andesfjöll-
um og rcnnur austur í Atlandshaf. Stibur af
sljetllendinu tekur hálendib vib; cr þab á-
kafiega víblent, allvíba grýitar og gróburlausar
sljcttur, en þó liggja eptir þeim ýmsir fjall-
garbar, flestir norbur og subur, og flcstirskógi
vaxnir, en fugrir og frjóvir dalir á milli; ept-
ir dölnnum renna aliflestar ár til norburs,
annabhvort út í Amazonfljót, e?a í Atlands-
haf. Ilálendib mjókkar og eybist eptir því
sem sunnar dregur, og falhi nokkrar stórár
subur af því og-mynda stórfljótib Rio de Ia
Plata, er kemur til sjáfar út í Atlandsbaf
fyrir sunnan Brasilíu. Ilin cystri hlib, eba
eystri brún hálendisins myndar fjallgarb þann,
er liggur alla leib strandlengis fram meb At-
landshafi frá norbri til suburs. Strandlendib
austanundir fjailgarbi þcssum er öldótf, því
ab hálsar, hæbir og öldur ganga austur á þab
ofan af háiendinu fyrir vestan. Land þab er
þannig liggur mebfram Atlandshafi upp „ndir
háiendib er Ijómandl fagurt og Iandkostir hinir
hcztu; loptib er þar heilnæmt, þvf ab haf-
goian.kælir ab austan en fjöllin ab vestan;
byggbin er þar lang mest og borgir stórar
meb sjó fram. Uppi í landinu og norbur á
sljettlendinu mikla vib Amazonfljót er bitinn
miklu mciri og loptib lakara, skógar eru þar
ógna miklir, byggbin þunnskipub og vibsjár=
vero. Mörg eru íljót og mikii f Brasilíu;
yrbi oflangt mál ab teljaþauöil, en geta verb-
ur t>6 eins af þeim, og er þab Marannon
eba Amazonfljótib. þab er allra fljóta mest
í heimi. þab hefir upptök sín í Andesfjöllum
vestantil í Subur-Ameríku, felbtr um stund
hjertimbil 100 mílur vegar frá subri til norb-
urs, síban rennur þab austur eptir landi og
kcmur til sjálar útí Atlandshafi, undir mib-
jarbarlínu. þab er á Iengd 730 mílur, og
falla margar stórár í þab, sumar á stærb vib
hin mestu vatnsföll í Norburálfu. Hjerumbil
300 mílna fyrir ofan ósa þess, er þab hálfrar
niílu breitt; þar sem Madeira rcnnur í
þab, er þab 1 mílu breitt; víba er þab um
100 til 150 álna á dýpt. þctta ógnar mikia
vatn líkist fremur rennanda liafstraumi en
fljóti. þar sem þab rentiiir í útsjóinn fellur
þab í tveimur osum, en eyjan Juanos eba
Marajó liggur í mynni þcss inilli ósanna.
í’ab er sagt ab fljótsmynnib fyrir utan eyna
sje 40 mílur á breidd. þab er til dæmis ab
taka, eins og frá Ilornbjargi vcstra austur ab
Raubanúpi. á Sljcttu.
Brasiha er citt hib bczía og frjóisamasta
land í heimi, og náttúran ieibir þar frain
óvenjulega mikla og margbreytta ávexti. þar
eru óprjótandi skógar og margskonar trjáteg-
undir, suinui' til smíba, sumar til iitgjörfar,
á sunnini vaxa aldini til manneldis þar vex
kaffivibtir, sykurreyr, olíuvibur, pálmavibur,
braubvibur, babmull, maniok, rís, mais, fíkjur
o. fl. Mörg eru þar dýr og fuglar og marg-
breyttar tegundir; af griinmum dýrum þykja
Jaguar og Kógúar vest; af öbrum dýrum má
nefna apaketti, höggorma, letidýr, tapír1 villi-
hjarbir af liestum og naututn, auk ymsra ali-
dýra; í fljótum er krókódílar og fiskar, ísjón-
um hvalir og fiskar; nukil er þar nægb af
málmum og giuisteitiuin t. d gull, kopar, járn,
steinkol, salt, demantar, o. f. fl.
íbúar Brasiiíu ern fcrnskonar. 1, Indi-
anar, þab ern nibjar' þcirra maona, er bjtlggu
þar fyrir, þegar Europumenn komu þangab
fyrst og fóru ab nenia þar land. þeir eru
raubleitir á hörund búa uppi í landi og iifa
mcstpart vib dýraveibar; þeir eru sagbir ab
tölu um 400 þúsundir manna. 2, Norbur-
álfn menn, flestir frá Portúgai, eri á seinni
tímum hefir komib þangab fjöldi manna af
öbrum löndum, en mildu flestir frá þýzkalandi.
3, Svertingjar (Negrar) milli 3 og 4 milli-
óna; helmingur þeina eru þrælar; þeir eru
ílutiir þangab árlega austan af Aíríku. 4,
Ky nblendingar, og eru flestirþeirra Múl-
attar, þab cru þeir menn, er faberni eiga frá
Norbiirálfu, en móberni frá Svertingjum, Mcnnt-
un belir til þe*s:t cigi veiib almenn í Brasi-
liu, en er f miklum framförum, einkum í
borgunum og í sumum nýlewdum. Katólsk
trú er þar þjóbtrú; yíir öllum klerkalýb cr
1) Jagúariiin, 6eln og kallast „hib mneiikanska
tígrisdýr er allra villidjra mestur «g stnrkastur og
grimmastur í Ameriku; hann er raubgulur á lit meb
sviirtum hringum; á heima vfbast hvar í snburamerfko
og snnnarlega í Norbameriku, t. d. Mexíkó «g sybst í
Bandafj’lkjuin; óvíba gjörir harm slíkann mannskaba
sem tígrisdýrib gjörir á Indlandi, en á stórgrfpi ræbst
liann og drepur þá. Kágúariun, eba „hib amerí-
kanska ljón“, er minni og óstyrkari cn Jagúarlnn, gnl-
grár á lit og einlitur, þ. e. meb engum hringnm eba
blottum eba rákmn ; hann drepur liiu snuerri dýr og fugla,
en flýr menn og hunda; hanu er þvf nær um alla Amcr-
iku. Tap í r i n u er mjög áþekkur svíni ab líkams skapn-
abi og stærb, dökknr eba jarpur á lit, Jiflr mestmegni*.
á jurtnm. Letidýrib er ekki ósvipab apaketti, eba
jafnvel manni, Iftib vexti og he/dur ófrítt, dökkleítt,
kaflobib og strfhært, nema í andlíti, meb 3 löngmn.
kl«m á liyerjnm fæti þab á hvergi huima nema í Sub-
nrameríku. þar húkir þab í trjánum nætur og daga,
etur laufib af þeim og lætur svo faliast nifur, þegar
öll lauf eru uppetin og dregst svo meb mestu armæblt
til næstu oikar og klifrar upp f hana, og þetta gengur
koll af koili. þab þarf stunbarkorn til þess ab hræra
iegg eba lib, svo er þab einstaklega fjöriaust og slga-
legt í Slluin suúningum.