Norðanfari - 21.10.1867, Blaðsíða 1

m %m
SOMASFARl
AKUIŒYRI 21. OKTÖBEK 1867,
fl. ÁB.
EPTIREIT af brjefi amtmanns HAVSTEINS
til sýslumannanna dags. 25 september 1867.
Jafnvel þ<5 reynsla undanfarinna ára hafi
nógsamlega vottab, ab ógœtilegur ásetningur
er liib versta átumein allrar velmegunar og
bagsældar þessa umdæmis, og þótt ýmsar rá&-
stafanir, einkum á seinni tímum, hafi verib
gjörfiar af hálfu hins opinbera til ab afstyrá
þessari volalegu óreglu, þá samt hefir næst-
lilinn vetur mel órækum rökum synt og sannafe
ab almenningur er næsta skammt á veg kominn
í nau&synlegri fyrirhyggju, hvaí) heyforla snevt-
ir þar sem fjöldi manna missti skepnur sínar
tír hor og margir hlutu aí> verja svo miklum
korngjöfum til þess ah halda lífinu í skepn-
um sínum, al þeir ntí ekki geta fengil lífs-
bjargar naubsynjar sínar sökum kornskulda í
kaupstö&um.
Til þess nd, ef mögulegt væri, ab koma f
veg fyrir þenna háskalega heyásctning, sem
of margir búendur hafa tami& sjer a& undan-
förnu. vildi jeg þjenustusamlega mega mælast
til, a& þjer herra (Tit) brýnib alvarlega fyrir
sýslubúuni y&ar bæ&i me& brjefum til hrepp-
stjóranna og á annan hátt, þý&ingu opins
brjefs frá 29 ágtíst 1862, og látib sjer í lagi
hreppstjórana taka þa& skýlauslega fram vi&
almenning, a& höl'&a& ver&i væg&arlaust mál
gegn hverjum þeim, sem í hönd farandi vet-
ur og eptirlei&is fyrir óhvggilegan ásctning
komast í heyþrot, og anna&hvort drepur skepn-
ur sínar tír hor, e&a sker þær aflvana og a&-
fram komnar af fó&urskorti; bib jeg y&ur
einnig a& skipa hreppstjórunum a& lilkynna
y&ur undandráttar- og tafarlaust, þegar slíkt
ab fiöndnm ber, eins og þjer líka ver&ife a&
taka þa& fram í brjefum y&ar lil hreppstjór-
anna, a& sektir þær, sem á&urnefnt lagabob
Ieggur vi& hotdau&a, ver&i, eptir lögum þeim,
er en þá gilda hjer á landi, afp!ána&ar me&
líkamlegri hegningu þar sem engin geta cr til
a& seklirnar ver&i greiddar.
A& endingu vil jeg leyfa mjer a& skjóta
því til y&ar herra (Tit.), hvert ekki mundi
vera tiltækilegt a& svipta þá fjárforrá&um sín-
um á lögskipa&an hátt, er þiggja af sveit, en
vilja ekki hiý&nast gó&um rá&um hreppstjóra
sinna, hva& heyásetning snertir, svo hrepp-
stjórar gæli sje& utn ásetning hjá þeim, sem
skipa&ir fjárhaldsmenn þeirra.
Um a&gjör&ir y&ar í þessu efni vona jeg
a& fá frá y&ur ávísun hi& allra brá&asta.
NOKKUR ORÐ UM ÁSETNING.
þa& er flestum or&i& Ieitt a& minnast á
ásetning btípeningsins; þeim scm setja illa á,
Jei&ist þegar er veri& a& nau&a vib þá, a&
þeir ver&i ab gjöra þab bctur, og hínum sem
vilja leitast vib a& koma á hjá sjer og ö&rum
betri ásetningi en almennt er, lei&ist a& sjá
engan árangurinn.
En þó mönnum lei&ist a& heyra talab um
ásetning, þá má ekki hætta því fyrir þa&;
mc&an hann er eins og hann er, þá er í raun
og veru ekki til neins a& tala um nokkrar
btína&ar frainfarir hjer. þó menn me& jar&a-
bótum auki grasvöxtinn «m þri&jung, og svo
bæti aptur búpeninginn, svo hann gjöri þri&j-
ungi meira gagn, þá er allt þetta Htilsvir&i,
þa& getur allt horfib á cinum vetri.
þ>a& er engan veginn lítil fyrirhöfn og
kostna&ur a& koma upp btípeninginum svo þa&
er fur&a a& menn skuli eklsi lcggja allt kapp á
a& gjöra þessa eign vissa, þa& sem þeir í inörg
ár hafa aflab sjer me& sitrum sveita; þó menn
mæti mörgum mótspyrnum a& geta sett vel á>
og þó mörg sje hvötín a& setja illa e&ur djarft
á beyin,
Sú er bin fyrsta: a& ve&rátta og vetrar-
far hjer á landi er svo misjafnt og ó v í s t;
sumir vetrar koma á millum svo jarfsælir, a&
þá ey&a skepnur mjög litlu fó&ri, svo þá er
mikill hagur a& hafa sau&fje& sem flest; þetta
gin.nir menn til a& treysta á vogun og útbeit,
og liafa búskapinn eins og vogunarspil efur
teningskast og sífelldri hættu undirorpinn. En
sje rjett álitib, ætti óvissan á vetrarfarinu
a& koma mönnum til a& setja vel á en ekki
djarft, þvi aldrei er líklegra a& komi gó&ur
vetor en har&ur, vi& hinu niá heldur biíast, a&
fleiri vetrar komi nokkub har&ir en gó&ir þeg-
ar 1 iti& er á stö&u Iandsins. Gamia málíækib
á hvergi betur vi& en hjer: „Bú þig vi& iilu,
gott ska&ar þig ekki“. þau hey sem óeydd
eru á vorin, eru eigi brennd, e&ur gjnrb ónýt,
heldur eru þau geyrnd til næsta vetrar; geíur
þa& því ekki orbib annar ska&i a& fyrna hey,
en frestur á eins árs ágóba þeirra skepna, sem
hef&u getab lifab á heyleyfunum. Fyrni ma&-
ur t. d. 40 heyhesta e&ur 30 kinda fó&ur, þá
missist árságó&i af 30 kindum, en aptur þeg-
ar vantar 40 heyhesía í Jiar&indum og jar&-
bönnutn, þá getur eigí eintingis tapast ágó&i
og líf 30 skepna, heldur mikiu fleiri; þannig
ætti a& sko&a þa&, eem menn vilja gjöra sjer
til ágó&a, hver ávinriingtir getur or&ib mestur
þegar vel fer, og aptur hvo ska&inn getur or&-
ib mikíU þegar illa tekst til.
Ma&ur getur álitib árlegar heyieyfar, sem
ábyrg&arsjób fyrir skepnum þeim, sem eru
lífsvi&urhaid hans; en eins og þeim, er árlega
leggja mörg 1000 rd. í ábyrg&arsjó&i þykir þa&
tilvinnandi a& gjöra þa&, til þess a& hafa eign
sína vissa, svo er þa& og tilvinnandi a& liafa
nokkra hesta af heyi óar&berandi ti! þess a&
hafa bústofninn vissa eign; þar me& ver&ur
einnig umflúin mörg áhyggju stund, er liey-
lítill fjáreigandi hlýtur a& hafa í har&indum.
j>a& er eitt af ágæti heyfyrninganna a& þegar
grasbrestur kcmur eitt ár, þá getur sá, er
heyleyfar hefir, haldib fyrir þa& sínnm sama
fjárstofni, og þarf þá eigi a& fœkka fjena&i
sínum þegar hann er sem rýrastur, því opt er
samtara rýr& fjárins og rýr& heyatlans, þctta
eina getur ríílega borga& þann ágó&amissir a&
eiga nokkra heyhesta Óar&berandi.
Margur er orfin fátækur fyrir þa&, a&
hann hefir vantab hey á veturna og vorin;
en engin mun fátækur vegna þess a& hann
ætí& átti heyleyfar. Reynsluna sem er fyrir
þessu, ættu méiin a& hafa hugfasta.
Annab er scm kemur mönnum til a& sctja
djarft á heyin, þa& er sú sko&un: ab þeir
megi til ab hafa svo og svo mikla fjártölu
til a& geta komist af, og Hta þannig meira á
fjöldánn en gagnib af skepnunum, og ástæb-
urnar til a& geta haldi& þeitn; fyrir þa& fer
opt svo a& þeir hafa meiri útgjold en minna
gagn af skepnunum, en þó þær væru talsvert
færri. Fjáreign margra er þannig varib: a&
rniklar skuldir hvíla á henni, svo þeir a& nokkru
— 75 —
leyti eiga ekki margt af skepnunum sjálfir,
iieldur a& eins hafa hönd yfir þeim, sjálfsagt
sjer til hagna&ar þegar nægilegt fóíur cr fyrir
þæv, eri aptur til hins mesta tjóns ef fó&riö
vantar. Væri t. d. skuldir á fjór&ungi fjena&-
ar manns, en þrjá fjórtu liluti aetti iiann skuld-
latisa, og iief&i fyrir þa& nægilegt fó&ur. En
fyrir þa&, a& hann sækist eptir h&fíatölunni,
og eiga fjór&aparti fieiia fje, en hann gctur
átt, hvort heldur litib er á efntn e&ttr hey-
byrg&irnar, þá liefir hann í sta&inn, a& hann
má svara vexti af láninu, og fjórfaparti hærri
gjöldum til allra stjetta, og þó hann ekki missi
fyrir fó&ursktjrt, helir hann eigi meira gagn
af fjenu en þó þa& væri Ijórfungi færra; eu
ef il!a tekst til, og óvanaleg har&indi koma, þá
getur hann misst, ekki einungis þa& fje sera
lánib hvílir á, heldur nokkub af liinu, sem
hann annars lief&i getab átt, sem vissa cign
og liaft fullt gagn af.
Svo lengi sem nægilegt fófur er fyrir
kýr og sau&skcpnurnar, þá cr þetta sú ar&-
samasta eign, en þær skepnur sem eru þar
fram yfir, þær eru stí ska&legasta, hættuleg-
asta Og versta eign, hvort heldur litib er á þá
hættu, sem þær setja hiiin fjenaíinn í, e&ur
hve tnikib þær draga af fullu gagni er hafa
má af velfó&ru&um skepnum; þessu til skýr-
ingar cr sí&ur hægt a& taka dæmi af sau&-
skepnutn því ágóbinn af þeim fer mjiig eptir
landkostum, sumarhögum og (1 ; en jeg vil
taka eitt dæmi af kiím, sem eru vel fó&ra&ar
og illa fó&ra&ar.
f>a& er álitib a& nautpeningurinn þuvfi a&
me&altali einn sextugasta part af þyngd sinni,
af heyfó&ri á dag tii þess a& viMialda lífi sínu
í sama ástandi (þyngd og lioldum), en þa& fóð-
ur sem þar er fram yfir, hefir skepnan til a&
sýna ágó'a af; safna því í hold e&ur mjólk
eptir c&ii hennar og efnum þeim, sem ern í
fó&rinu. Rá&gjörum nú, ab ein kýr þurfi 14
pd. á dag af töMi til a& viíhalda lífinu og
vcra í sama ástandi a& þyngd og iioldum ef
litin mjólkar ekki, en ef hún mjólkar þá hafi
hún 20 pd. af heyi á dag, hefir hún þá 6 pd.
af heyi til a& mjólka at’. þ>á þnrfa 4 kýr 56
pd. af heyi á dag til lífsvi&uihalds, en liafa
24 pd. af lieyi til aö mjólka af; þctta er til
samans 80 pd. Eptir þessu þtirfa 3 kýr 42
pd. á dag af heyi Iianda þeim til a& rnjólka
af, þegar gcfin ertt á dag 80 pd. af lieyi þrem-
ur kúnum eins og fjórum. Au&je& er þá a&
meiri mjólk hlýtur a& vcr&a tír 38 pundum af
heyi en 24 pd., e&nr þegar reiknað er fyrir
allan gjafatímann, munar þa& um 3,332 pd.,
sem ma&ur hefir minna til mjólkur afia þegar
4 kýr eru haf&ar á því fó&ri, sem þrjár kyr
ver&a vclfó&ra&ar me&. þegar þa& er abgætt,
er au&sje& a&, hver sltepna þavf eitthvab víst
til aö vi&halda líli sfnit, og því íleiri líf sem
ma'ur vill fram færa á litlum efnum, því meira
gengur til lífsvi&urhaldsins, og því minna ver&-
ur eptir til a& gefa ávöxtinn; þó er eigi hjer
me& sagt, a& ekki ver&i gefib ofmikib e&ur svo
a& ska&i ver&i a& á fó&rinu, því eins og tak-
mörk eru fyrir því hve skepnan þarf mikiS
til lífsvi&urhalds, svo eru og takmörk fyrir
því, hve lcngi htín sýnir fullt gagn eptir til-
tölti af fó&ri því scm litín ey&ir.
Eitt er en þá sem sty&ur a& illum ásetn-
ingi, sem ev þa&: a& þeir setn heylausir ver&a