Norðanfari - 20.08.1870, Blaðsíða 1

t*
IÍORÐANFARI
9. AR.
LEIÐR.IETTING.
I næst sí&asta blabi Norfcanfara er rnis-
prentafc nefcanmáls: Omne noce, en á ab vera:
Omne rimium nocet.
UM STÖÐU ATVIKSORÐA í MÁLSGREIN-
UM í ÍSLENZLÍU.
(Nifcurl.).
8) Fyrir.
a) þat eina stód þá fyrir, er hann stefndi
eigi þegar at Dario, AI. 104 to. Sælar væri
sálurnar, segir hann, ef þær visxi fyrir, hvat
enn gófci mafcr tekr upp fyrir sína tiistundan,
er hann ferr af heiminum, 114 14. Sífcan tjár
hann þeim af miklum máfci, at menn lians
sjálfs vilji svifta hann cinvahli heimsins, því
at náliga lir/gr laust fyrir, 118 v. þessi leikr
ÍKmli þ<5 fyrir annan harfcara, 137 ío. Hann
gekk fyrir of daginn, SE. I. 146 T». Hleypir
hann nú fyrir Otkell, Nj. 53, 82 í.
b) Alexander vissi görla, hvat Daniel
haffci fynr spád, Al. 117 o. Dimus vissi, at
komit var fyrir konunginn, hvat hann haffci
fyrir œtlazt. 124 t. því næst kemr hann at
ánni, þar sem hann vissi ván til at skip nökk-
ur myndi fyrir vcra, 139 3T. Iler hefi ek
jyrir fandit um sífcir þá mannraun, er undr-
ast má hvílík er, 141 ttt. Sigrífcr sá þann
einn sinn kost, svá sem þá var komit, at láta
konung jyrir ráda, Eg. 22, 43 21. Allt verfcr
frá at etökkva, þat er fyrir vcrdr, Al. 141 to.
i>) mcd.
a) Far þú nú med, sem þör líkar, Nj.
49, 77. t5,
b) þessi mafcr ser eykina, ok gengr þang-
at til, er þeir vóru; vill skynja, hvat þeir liafi
med at fara, Al. 112 is. Hversu skal nú
•ned faral Nj, 50, 78 15. Fundust þeir þá
at ok tölufcu, hversu med skyhli fara 55, 85
2t. Ábyrgist cigi sá, er medfcrr Grág. Á. M.
I. 434 i t.
10) nidr.
a) Smalamafcr lcastar höffcinu nidr, Nj.
4o, 71 r. nann gengr g sácland sitt ok sár
þar nidur korninu, 53, 82s, Annarr endir
tolc jöifc nidr, Ilkr. 4G 14_ Brœfcr þorgeirs
vóru hœttir hálfum bótum, enn hálfar féllu
nidr fyrir tilför vifc Gunnar, Nj. 6G, 101 24.
Skarphfcfcinn laydist ekki nidr um kveldit, 111,
170 5. Sveinninn lagfcist nifcr ok sofnafci þeg-
ar, 54, 83 T3. Gunnarr slcaut svá fast nidr
skildinum, at hann stófc fastr í jörfcunni, 54,
84, 6.
b) Ilennar merki má hvergi sjá ; svá var
hon vandliga nidr Irotin, Al. 93 2a> Varla
kunnu þeir nidr leyyja þá lotning, er um sinn
hafa þeir upp tekit at veita, 101 34. Sá er
hann vill úruggr um sik vera, skal vandliga
nidr Umja allan styrk úvina sinna, 120 g.
Mun nú skulu vcra nidr fallin öll huggunar-
ván minnar eymdar? Frn‘ yi. 234 24.
11) saman,
a) Nd bera þeir Dessus enn saman ráfc
sín, Al. 101 24. Svá er sagt, at þó heimtast
saman einar fimm þúsundir þeira riddara er
e*gi vildu fiýja, 111 it.
b) Aufcr sá, er fornkonungar höffcu sam_
an dregit, Al. 85 t. Margir fornkonungar
höffcu þar löngum setit ok dreyit saman svá
ttbkinn aufc, at í öilu Asía var hvergi jam-
*bikill saman Icominn í einn stafc, 107 31. þá
AKUHEYRI 20. ÁGÚST 1870.
er herr Darti var saman Icominn í einn staö,
lætr hann kvefcja ser hljófcs, 97 to. þau svik,
er ek veit víst, at þeir Bessus ok Narbazones
liafa saman horit, 103 4. þeir ryfcja ser götu
mefc oddi ok eggju í gögnum þat lifc, er þar
var saman komit, 107 11. Rœddu (þeir) til
Gunnars, at þeir mundu saman leifca hrossin,
Nj. b59, 91 Tt. Sífcan vóru hrossin saman
leidd, 59, 91 l t.
12) til.
a) Hvártveggja er iil, cnn hvárki man ek
þtir sclja, Nj 47, 73 tb. Miklu drengiligra
er at fá honum bæfi mat ok hey, er þik
skortir hvárki til, 47, 73 28. Er mjök úvíst,
hversu vjer njótum varrar sigrsæli, ef ver
ycetum eigi vandliga til, Al 119 9.
b, þeir mæltu þat báfcir, Gunnarr ok Njáll,
at engir hlutir skyldu þeir til veida, at eigi
semdi þeir sjálfir, Nj 45, 72 T. Ætlufcu þat
þá allir, at þat myndi tilbera, 48, 75 2. Nú
er þar til at talca, at Hallgerfcr kemr at máli
vifc Melkólf, 48, 74 T2. Ætlufcu allir, at þat
myndi til hafa borit, at þá myndi þikkja betr
fengit, 48, 75 9. þat mantu eiga tilatsegja,
at Gunnar mun ekki lengi munda atgeirinum,
er hann er reifcr, 49, 78 5. Svá skal mefc
öllu fara, scm þeir hafa ráfc til grfit, 50, 78
25. Mantu þat eiga til at segja nœst, er þit
finnizt, at ór sö grátraust ór skapi hans, 53,
82 2 t. Tveir hlutir mefc hugleysi bönnufcu
Bcsso mest til at ráda, Al. 110 15. Nú bifc
ek, at Alexander Iauni þeim, er mik hafa
svikit, sem þeir hafa til þjónat, 113 Ta. ok
þegar er tími mátti til verda, veitir hann í
herbúfcunum ágætliga veizlu öllu lifci sínu,
117 22.
13) um.
a) Baud Egill Frifcgeiri vm, at heimta
jarfcir, þær er Ljótr liaffci átt, Eg. 67, 162
Mun sá verfca málahluti várr bcztur, at gófcir
menn gevi um, ef Gunnarr vill þat, Nj. 56,
88 9.
b) Enn er þeir höffcu tjaldat ok wm lú-
izt, fór þórólfr upp til bœjar mefc tuttugu
menn, Eg. 9,17 9. Hversu nuin yfcr um gefit?
Fms. VI. 234 24. Svá fcngu þeir um talit
ok aumkat sik, at hann trúfcí þat alt falslaust,
er þeir raælíu, A1 102 T5. Konungr liaffci
engu um valdit, Hkr. 37 32.
14) undan.
a) Ðrotningin taldist lcngi undan, at gera
þat, er hon var befcin, Al. 91 10. Ilann
skundar ferfc sinni, sem hann má mest, þang-
at eftir, cr hann spyrr at Daríus ferr undan,
107 58.
b) Enn er Höskuldr sá hann, vildi hann
undan snúa, Nj, 112, 170 18. — þat lifc, er
undan komst, Al. 92 s. Grikkir heyra hark
ok mikinn gný, er kcrrurnar ganga þess lifcs-
ins, er unclan heldr, 109 2 3.
15) upp.
a) Ilann gaf einni farandi konn at laun-
um skemtunar sinnar eitt plógsland í ríki smu,
þat er fjórir 0xn drœgi npp dag ok nótt, SE.
I. 30 T0. Hann fór upp á lúfcr sinn, I. 48 4.
Tóku þeir ok haus hans ok gerfcn þar af him-
in ok settu liann upp yfir jörfcina, I. 48 24.
Ðyrverfcir létu þegar upp hurfcina, Eg 62,
143 24. Egill ldióp vpp skjótt, 68, 165 22.
þrjár rootr tresins halda því upp, SE. I, 68
Ts. Ef hans tign lifcldi vel í alla stafci þeim
— 5 9 —
M 30.—31.
mannkostum, er hann tók npp í fyrstu mefc
henni, Al. 87 2. Borgarmenn gefa stafcinn npp
fyrir honum 88 2T. Talcit upp heilt ráfcj
100 19.
b) þú munt þetta eigi fyrr hafa upp
kvedit, enn þú munt hugsat hafa, hvar þetta
skal nifcr koma, Laxdœla s. (Akreyri 1867),
22, 57 22. Svá máttu ætla fyrir, ef þetta
mál er upp borit ok gangist eigi vifc, at mfcr
mun illa líka, 22, 58 t. Hefir þú nú þat ráö
upp tekit, er ek varafca þik mest vifc, Eg. 19,
37 8. Margt höffcu þeir frelsingja mefc ser
ok marga þá menn, er heima þar höffcu upp
vaxit, Eg. 20, 38 5. þar sem landit liaífci
upp geugit, var eftir vatn, SE I. 30 19. Ek
vilda upp risa, ef ek mætta, Fms. V. 146 30.
Gjamaviljum v&r yfcr fylgja, herra! segir hann,
hvert ráfc sem þör vilit upp talca, AI. 98 31.
Mislíka man þer þat, er ek ætla upp at hera,
99 19. þá gerfci lifcit ráfclaust ok lítt sam-
huga, hvat npp skyldi laka, 101 21. Býfcr
Daríus, at upp skyli talca herbúfcirnar, 102 8.
ílann gat eigi fjarri, hvat hann mondi upp
taka fyrir þann glœp, er hann haffci görvan,
109 35. þótti þeim gófcr hvárr cr nppkœmi,
111 20.
16) út.
a) Hár segir, at hann komi eigi heill út,
nema liann sfc frófcari, SE I. 36 ífi. Njáll
kom til Illífcarenda ok kalladi út Gunnar, Nj.
47, 74 5 Um morguninn, er menn komu út
í Kirkjubœ, sá menn þar skafca mikinn, Nj.
48, 74 5T. Gunnarr reiö vifc tólfta mann í
Kirkjubœ ok kal/adi út Otkel, 49, 76 53.
Sífcan gengn þeir út, Otkell og Skamkell, 49,
76 5t. þeir gengu allir út ok fylktu 51,
80 13.
b) Enn þegar hann var út hafidr, þá Ifct
Brynjólfr Hildirífci á brott fara, Eg, 7, 11 it.
þar var Skamkell ok mælti: ek skal út ganga
mefc þfcr, Nj. 49, 76 54. Enn þeir er út
leitudu, þá varu skjótt drepnir, Ilkr. 32 30.
17) vid.
a) þá leitar harin vid upp at standa, AI.
184 5. Konungr hregdr sér engan veg vid,
149 21, Vil ek, at þú leitir aldri annara enn
mín, ef þú þarft nökkurs vid, Nj. 47, 74 3.
Einn mafcr varfc til at spyrja at því, hversu
Gunnari vard vid, 53, 82 54 Otkell bafc hann
þá muna syni sína, ef svo bœri vid,. 53, 82
31. þá komst mjök vid hinn válafci, Fms. VI.
234 16.
b) þórólfr hitti þar marga frœndr sína,
þá er hann haffci ekki áfcr vid kannazt, Eg.
8, 14 13. Eigi er svá vid vaxit, Fms. VI.
234 15. Orlögin banna, at vifc megim vidr
talast, Al. 112 31. þfcr hafit allan lófa vid
lagt at ctla mik frá upphafi míns ríkis ok hfcr
til, 151 e. þeir skyldu hafa farit hingat ina
mestu sneypuför, ef vfcr heffcim vid vcrit Nj.
50, 79 12.
Svo sem áfcur er getifc finnast undan-
tekningar frá þessari reglu, þannig afc smá-
orfcifc er sett fyrir aptan nafnháttinn efca hlut-
taksorfcifc, efca fyrir framan sagnorfcifc í ósam-
settum tífcum, enn slíkar undantekningar raska
eigi höfufcreglunni, og þafc er eptirtektavert, að
hún er samkvæm þeirri leglu í þýzku, að
smáorb þafc, er sett er framan vifc sagnorfcifc,
getur skilizt frá því og sezt aptur fyrir þafc í