Norðanfari - 05.11.1870, Page 1

9 An
AKUKEYRI 5. NÓVEMBER 1870,
LElÐRJETTiNG.
í Nf. nr. 41.—42., bls. 84 3. dálki 10.
!■ a. n. les 1870.
ÍSLAND OG DANM0RK
(eptir Konráb Maurer í „Allgemeine Zeitung®
í marz og april þ. á)
I.
Frá því er bertogadæmin urJu laus vif)
liib danska einvaldsríki, liorfir þafe af) vísu
eigi eins beint f liag oss þjó&verjum, af) láta
pambandsþrefif) í millum Islands og Danmerk-
ur til vor taka. En eigi a& síbur verbur oss
þd afe maklegleikuin, jafnt sem áfeur, afe taka
sárt lil Islendinga, þar sem þessi liin fátæka
og fáinenna þjáfe á f svo börfeu strífei afe standa
veSna bins brýna rjettar síns. Fyrir þá siik
111 ”n bife heiferafea blafe eigi vilja varna rúms
nokkrum athugasemdum um þær deilur, sem
nú einmitt fara fram mefe svo mikilli ákeffe
norfeur f heimi, og þafe því sífeur sem blafea-
mennirnir í Danmörku láta eigi sitt eptir liggja
til þess afe rangfæra ágreiningsatiifein mefe ein-
strengingslegri mefeferfe, efeur þá afe minnsta
kossti drepa þeim á dreif. En tvö atrifei eru
nfe svo stöddu í takinu millum fslands og Dan-
merkur og lýtur annafe þeirra afe stjórnarrjett-
indum en hitt afe fjárhag. Um hvorttveggja
þetta atrifei vil jeg þá fyrst ræfea sjerstaklega
eptir sngu málanna, en sífean fara nokkrum
ályktarorfeum um þau bæfei sameiginlega, ept-
ir því sem þeim nú er kornife.
því nær um 200 ár haffei Danmörk ver-
ife undir einvaldsstjórn, en fjekk afe lyktum
1834 ráfegefandi fylkjaþing. Arife 1843 var
og Islendingum veitt alþingi, þá er áfeur haffei
verife gjörfe tilraun til afe koma þeim á þing'
Eydana. En hinar alkunnu hreifingar ollu
þvi, afe 1848 var þcgar saman kallafe ríkis-
þing, til afe stinga tipp á sameiginlegri stjórn-
at'lögun fyrir Danmörku og Sljesvík, Island
og Færeyar, og frumvarp þessa þings, er náfei
8amkomulagi vife stjórnina, var auglýst 5. jóní
1849, sein „grundvallarlög Danmerkurríkis*.
Hjer liggja rætumar til þess ágreinings, sem
enn í dag á sjer stafe uin rjettarsambandife í
millum Islands og Danmerkur.
Fyrst kennir þessa afe því er fornrife snert-
m. Eptir frumvarpi stjórnarinnar áttu afe vera
ú rfkisþinginu 145 menn þjófkjörnir
og 42, er konungur kysi, fyrir Danmörk og
Sljesvík ; þar skyldu og mæta 5 menn kon«
ungkjömir fyrir bönd Islands og einn slíkur
fyrir Færeyar. En frumvarp þetta var afe cins
borife upp til állts á hjerafesþingi Eydana (þar
Bem Færeyingar og neyttu atkvæfeis þeirra) og
Jóta, og samkvæmt því var þá sjálft rfkis-
þingife eigi til afe lögnm frá hálfu Islands og
Sljesvíknr þá er 0g ejgj 8fbur áskilnafeur um
nrálife í sjálfu ejer. Hin nýju grundvallarlog
fóru rakleioÍ8 meb Island eins og einn liluta
úr Danniörku, án þess afe gefa því nokkurn
gaum, hve r.ijög afstafea eyarinnar, liinir ein-
kennilegu búnafe.ubættir, hife sjerstaka þjófe-
erni landsbúa og saga undanfarinnar stjórnar
og löggjafar gjörfei þafe torvelt afe koma vife
þvilíkri afeferfe Fám árum áfeur haffei þafe
reynzt ófært afe láta Islendinga eiga ldutdeild
t hjerafesþinginu f Hróarskeldu; en nú átti
þó afe fremja enn afe nýu hife gamla glappa-
---------------------------
skot og ómerkja aptur þær framfarir, er Is-
landi höffeu hlotnazt mefe veiting alþingis.
Upphaflega kannafeist stjórn Dana vife sjálf
þafe, hve óhönduglega benni fórust atgjörfeirnar
frá binni formlegu hlife málsins. Konungsbrjef
nokkurt frá .23. september 1848 bar fyrir
binn nauma tíina því til afsökiinar, afe Island
eigi beffei ferigife skaplegri hlutdeild í ríkis-
þinginu, og lijet því jafnframt mefe röksam-
legum orfeum, afe ákvarfeanir þær, er vegna
liins einkennilega ásigkomulags Islands kynnu
vera nanfesynlegar tii afe laga liina stjórnar-
legu etöfeu laudshluta þesaa f ríkinu, eigi
skyldu verfea ráfeín til lykta, fyr ei>n sjerstakt
þing í landinu sjálfu heffei verife heyrt, um
þafe mál. Hinn æfesti ráfegjafi, Moltkc greifi,
tók og í uppbafi ríkisþing8Íns skýlaust fram
þvílíkan fyrirvara, og þar sem hife sama eigi
var uppkvefeife í blrtingarbrjefi grundvallarlag-
anna Islandi í vil, þá var því sjálfsagt sleppt
af þeiiri ástæfeu, afe menn hugfeu hife konung-
lega loforfe, sem þegar var fengife, eitt ærife.
I kosningarlöguniim 16. júnf 1849 var og einn-
ig gætt þeirra ákvarfeana, er iijer afe lutu
Loksins urfcu og, eins og efelilegt var í alla
staíi, hin dönsku grundvallarlög aldrei birt á
Islandi. En sköinmu sífcar sneri stjórnarráfe-
ife allt f einu blafeinu vife. Afe sönnu fór nú
enn allt mefe íelldu 1849; þá voru f samvinnu
mefe alþingi búin til kosningarlög til liins fyr-
irbeitna þings og eptir ærinn undandrátt var
þingife sett sumarife 1851. Fyrir þennan
„þjóífund44 var og lagt frumvarp til laga um
stöfeu Islands f fyrirkomulagi ríkisins og um
ríkisþingskosningar, og grundvallarlög Dan-
merkurríkis vom þar vife tengd, scm fylgi-
skjal; cn þar sem þessi dilkur var þannig í
eptirdragi, mátti þafe þykja auferáfeife, afe nú
mundi mefe öllu eiga afe hverfa frá undan-
förnum grundvelli liinna íslenzkti stjórnarlaga.
Grundvallarlögin liöffeu orfeife til lianda Ðan-
mörku á lögmætan hátt fyrir þá sök, afe sam-
komulagi varfc náfe í millum krúnunnar og
þes3 þings, er kosið var lil samkvæmt þeim
lögum, sem samin höffcu verifc nrefc afeveizlu
hinna dönsku hjerafcsþinga; þar á móti haffei
alþingi engan hlut átt f tilbúningi þessara
kosníngarlaga, og því gátu einmitt grundvall-
arlögin fyrst fengife þvílíkt gildi fyrir Island
sem vifcaukabálkur mefe þvf móti, afe hife sjer»
staka þjófeþing, sem landinu var heitife, kærni
saman eptir lögfullum kosningarlögumog veitti
þeim samþykki sitt einnig frá sinni hálfu. Já,
samþykki sitt; því þó konungsbrjefife 23, sept.
1848, tali afe eins um þann rjett, afe menn
skuli verfea „Iteyrfeir", er þafe allt afe einu aufe-
sætt, afe eigi var bægt afe fyrirmuna einum
ríkishluta þann rjett til samkomulags, sem öfer-
um var veittur, nema mefe því afe fremja hife
frekasta órjettlæti. þessu var nú og fullvel
samhljófea þafe sem fyrir var mælt í hinni
fyrstu grein stjórnarfi umvarpsins: „Grnnd
vallarlög Danmerkurríkis frá 5. júní 1849,
sem tengd eru vife lög þessi, skulu vcra gild
á Is!andi“. En ástæfeurnar aptan vife frum-
varpife halda því samt hiklaust fram, afe grund-
vallarlögin sökum undirskriptar konungs þeg-
ar hafi náfe fullu gildi á Islandi og fyrir þá
sök þurfi eigi afe leggja þau sjálf undir álit
og atkvæfeagreifcslu fundarins, heldur afe eins
þær ráfestafanir og ákvarfcanir, sem kynnu
— 85 —
M 48.—44.
vcrfca naufesynlegar til aí) samrfma vife þau
lögun hinnar innlendu stjórnar á Islandi. I
hinum sömu ástæfeum var þafe og játafc hreint
og beint, afe í grundvallarlögtinum væru ali—
margar þær ákvarfeanir, sem eigi gætu átt vife
á eynni, eptir því sem þær voru orfeafear; en
samt sein áfeur mátti þó eigi undanþiggja þess-
ar ákvarfcanir frá hinni heimtufcu lögbirting.
Hjer var þá afe vjela um þau lög, sem svo
voru komin á gang, afe einungis var fullnægt
skilyrfeum hins eldra stjórnarháttar í Danmörku,
og sem af þeirri ástæfeu áttu þó afe vera gild
fyrir hina íslenzku þegna konungsins ; um þau
lög, sem fyrst áttu afe fá gildi á íslandi fyrir
afeveiziu þess hins sama þjófeþings, er eigi
mátti ncitt ræfea um efni þeirra, af þvf þau
þegar heffeu lagagildi í landinu; já unr þau
lög, sera birta skyldi orfcrjett, eins ogcþau
liljófeufeu, jafnvel þó löggjafin sjálfur mefe-
kenndi, afe eigi væri aufeife afe fara eptir þeim
afe sumu leyti þafe má nú nærri geta, aö
slíkar afefarir hlutu afe vekja einbeitta mótsöfeu
af bálfu bins íslenzka þjófefundar í gegn hinu
danska stjórnarráfei. Til afe koma í veg fyrir
hife andvíga atkvæfci, sleit þá fulltrúi konungs
fundinum, áfeur cnn fundarmenn einu sinni
gátu fengife afe rœfea um lagafrumvarpifc, og cr
36 úr þeirra (lokk höffeu sent konungi bæn-
arskrá, svarafci hann 12. maí 1852 á þá leife,
afe þafe álit, sem þar kæmi fram, horffei öfugt
vifc eptir því sem stafea íslands í ríkinu væri
nú, enda væri þafe og jafnskafclegt bæfei fyrir
ísland og Danmörku, og afe hann því afe svo
stöddu sæi eigi ráfelegt afe leggja fram nýtt
frumvarp til stjórnarlaga, heldur skyldi al-
þingi halda áfrarn sýslu sinni á lögskipafean
hátt, þangafe til sá tími kæmi, cr því mundi
veitt afe láta álit sitt f Ijósi, um leife og nýj-
ar reglur yrfeu settar um stöfeu Islands í fyr-
irkomulagi ríkisins.
Nú var þá eigi horfife aptur lil þess, sam-
kvæmt heitinu 23. september 1848, afe kalla
saman sjerstakt þing og semja vife þafe, held-
ur var alþingi einu saman beitt fyrir, eins og
aldrei heffei verife neinu lofafe; en afc öfcru
leyti fór svo fram og fer enn á eyhni, sem
hjer skal segja. Alþingi var allt afe einu og
áfeur, haldife annafehvort ár, en mefe hínum
fyrra takmarkafea verkaliring síncitn, eigi ncraa
mefe ráfegefanda atkvæfei og án þess afe hafa
vald til afe leggja á skatta; en annars vegar
var hife danska ríkisþing ár eptir ár látife á-
kvefea um fjárhagsáætlun Islands jafnt og Dan-
merkur og fjalla um mörg sjerstakleg lög efea
afe minnsta kosti þau, er mefefram voru ætlufe
Islandi, jafnvel þó þetta þing hvorki væri nje
gæti orfcifc afe neinu leyti skipafe af hálfu ey-
arbúa, þar sem til þess vantafci, öll kosningar-
lög. Yfirstjórn landsins, sem á dögum alveld-
isins haffei verife skipt ( millura rentukamm-
ersins, kansellíisins og forstöfeunefndar háskól-
ans, var afe vísu eptir konunglegu bofei 10,
nóvember 1848 ásamt mefe málefnum Færeya
og Grænlands vísafe til sjerstaklegrar stjórnar-
deildar undir forustu þess manns, er var inn-
borinn Islendingur; en þessi hin íslenzka stjórn-
ardeild var fyrst lögfe undir liina dönsku inn-
anríkisstjórn og sífean (1855) undir dómsmála-
stjórnina; nokkru sífear voru og reiknings-
störfin tekin frá henni, og afe öferu leyti var
eigi einu sinni reglulega fylgt því, tern upp-