Norðanfari - 08.12.1870, Blaðsíða 1

9. .41«
KOIlflAMMRI

AKllREYRI 8. DESEAIBER 1870. M 51.
ÍSLAND OG DANMOHK
(eptir Ivonráb Maurer í „Allgemeine Zeitung*
í marz og apríl þ. á.).
(NiímrL). Konungurinn, skyldi eigi ráíia
þvf e'uin saman, hvenier íslandi verbur gjört
ab leggja fje fram til hinna sameiginlegu mála,
eba hve mikib þab skal vera, heldur skyldi
alþingi semja nm þab meb honuin og jafn-
framt öMast skýlausari heimild til samkvæbis
Um þá htuideild, er eyan yrbi þá einnig ab
fá í forrábuin hinna sameiginlegu mála (3.
gr.). Frjálst skyldi konunginuiu ab kvebja
ejer til rábgjafa fyrir Island hvern, er hann
vill, en Ujörhringur hans eigi vera markabur
vib hvirfingu hinna dönsku rábgjafa hans (10.
gr. f hinii br. frv ). Loksins — og þar kem-
ur nú ab síbustu þab, sem mestn skiptir —
átti, auk ábyrgbar rábgjafans, enn ab vera á-
byrgb sjer í lagi ,á hendi þeim embættis-
piönnnm, er skipaMr mundu verba til hinna
aibstu valda á eynni (9 og 10 gr. í sama
frv). en slík ákvörbun var mjög niikils varb-
a,|di frá bálfu íslands fyrir þá sök, ab leggja
Bkyldi eirunitt í iiendur jþessari landsljdrn hin
Uiestu naubsynjainál eyarinnar. En, ab því,
er fjámiálin snertir, hafbi stjórnin í rauninni
eigi tekib neitt ráb. þó hafbi hún skýrlega
heitib því, ef stjórnarskipunarlögin hefbu fram-
gang, ab semja þá um þab vib ríkisþingib, ab
íslándi yrbu veittir 37,500 rd. , sem fast árs-
tillag, og til brábabyrgbar um 12 ár 12.500
rd., er síbau skyldu ganga nibur um 500 rd
á ári, unz þetta tillag væri loksins þrotib. En
alþingi bab aptur á móti um fast árgjald, á»
kvebib til 60,000 rd., vegna þess ab hin nýa
breytni mundi olla talsvert meira kostnabi,
heldur enn hinir fyrri hættir, og jafnframt
óskabi þingib, ab árgjald þetta mætti verba
tryggt á þann hátt, ab Island fengi óuppsegj-
an!og rfkitskuldabrjef fyrir gamsvarandi inn-
stæbu.
Eptir því, sem hjer er lýst, hafbi alþingi
vægt til vib Danmörku í mjög áríbandi atrib-
um. í nokkrum greinum lagabi þingib rába-
gerbir stjórnarinnar í hendi sjer, og kvab þar
á mebal mest ab því, er æskt var ábyrgbar-
Stjórnar í landinu sjálfu. Uin fjárefnin var
borin npp ákvetin bæn, er eigi Bkeikabi svo
ýkja langt frá bobum stjórnarinnar. Menn
skyldu ætla, aö stjórnin mundi ganga ab breyt-
ingunum, eba þó ab minnsta kosti leita enn
framar samkomulags á þessari undirstöbu, sem
uú ioksins var fengin. þab var og eigi ann-
ab ab sjá, enn sljórnin benti á þvílfkan til-
gang meb frumvarpi því, er hún bar upp á
rfkisþínginu 1868. því í þessu frumvarpi æskti
hún ah fá handa fslandi stöbugt tiliag, er væri
50,000 rd., en 10,000 rd. til brátabyrgbar, og
nálgabist þannig berlega ósk alþingis. En
mörgum bityrbum var vib skrttib bæbi á lands-
þinginu og t biöbunum. þannig kvabst Orla
Lehmann, er framsögumatur var f málinu, eigi
ætla þess nokkurt dæmi, ab þurft hafi afc bibja
og sárbæna nokkra þjób, og bjóta henni fje
á þab ofan, til þess ab þrýsta henni til ab
þyggía frelsi hennar, og „Föburlandinu“ þykir
sú særnd fullkeypt (1868, 28. Október), ab
mega hefja í rfkismerkinu harban þorsk og
eiga gamband vjb hina gömlu nýlendu frá
Noregi. þvílík ummæli mátti hinn danski
dóui8mála&tjóri (Nutzhorn) eigi standast, og
ljet skjótt teija sjer hughvarf, þab er ab segja,
ef allt heftir eigi verit yfirdrepskapur frá upp-
hafi, og rátgjafanum þab eitt í htig, ab geta
minnkuriarlaust snúib aptur frá þeirri leib, er
fyrirmaöur hans (Leuning) hafbi lagt fram á.
Sú abferb, er slban var vib höfö gegn alþingi,
var hvergi naerri vingjarnleg. Jafnskjótt sem
þingib var sett (1869), Ijet fulltrúi konungs
beita til þess hinum hraklegustu gögnum, ab
rengja kosningar þriegja þingmanna, þar á
mebal skjalavarbar Jóns Sígurbssonar. Frá
því er alþingi var reist, hefur þessi mabur
jafnan verib kosin í hinu sama kjördæmi og
niargopt stýrt gjörbum þingsins, eeni forseti.
þab er alkunnugt, ab hann er oddviti þeirrar
mótstöbu. sem vib er ab elja frá islands hálfu.
En, þá er hann fyrir nokkrum árum f einu
því máli, er mjög miklu ikipti, var annars
hugar, enn allur þorri landsmanna hans, horfbi
hann þó ekki hót í þab, ab hætta allri þjób-
hylli sinni og ganga í lib meb stjórninni.
þrátt fyrir þvilíkt drenglyndi, eba, ef til vill,
fyiir þess sakir, átti nú fyrir hvern mnn ab
gjöra liann rækan. En þessu bragbi reiddi
hraparlega af. Kosningin var tekin gild meb
25 atkvæbum á því þingi, þar sem 21 mabur
er þjóbkjörinn og 6 konungkjörnir, og hinn
eini þingmabur, sem í móti mælti áræddi þó
eigi ab greiba atkvæbi ab því skapi. þegar
ab því búnu var hinn sami mabur, Jón Sig-
urbsson, kosinn til alþingisforseta tneb 22 at-
kvæbum.
Engii sibur voru framferbirnar leibar f
málinu sjáifu. Nú voru þær ákvarbanir, er
ná til liinnar stjórnarlegu stöbu Islands f rík-
inti, ab skildar frá þeim ákvörbunum, sem
varba hin sjerstaklegu mál eyarinnar. þetta
mátti nú ab vísu færa til sanns vegar, jafn-
vel þó dóm8málarábgjafinn játabi þab sjálfur
27. Apríl 1863, ab eigi tæki til ríkisþingsins
ab veita öbru afskipti, enn fjárhagsmálinu.
En samt var þvílíkii abferb eigi bót mælandi,
nema meb því skilyrbi, ab ísiand og Dan-
mörk kæmu þá fram, sem semjendur sín í
millum í hinum fyrri greinunum, en meb hin-
ar síbari greinirnar væri farib, sem þau mál,
er eingöngu skulu vera innlenzk tnál eyarinn-
ar sjálfrar. í stab þessa halda ástæbur beggja
frumvarpanna og sjer f lagi ástæburnar til
frumvarpsins uni hina sljórnartegu stöbu Is-
lands í dkinu hinum gamla danska átrúnabi
fram sein frekast og þverast, er verba má, og
leiba þaban þvílíkar ályktanir um þá mebferb,
er hæíilegt sje ab hafa á frumvörpunum, ab
því nær mátti virbast óþarft, ab fulltrúaþing
Islendingá skipti sjer nokkub uin þau Etin
sem ábur er haldib á þvf tilkalli, ab hin dönsku
grundvallarlög sjeu gild á Islandi, ab minnsta
kosti ab því, er snertir hin sameiginiegu mái,
og þaban er dregin heimild nndir hib danska
ríkisþing til Iagasetningar í þeim efuum. Enii
sem ábur skal alþingi eigi heldur hafa nema
ráblagningaratkvæbi, enda er því berlega lýst,
ab þau orb konungsfulltrúa, sem rffkubu rjett
þingsins fyrir tveimur árum, sjeu nú tekin
aptur, svo torvelt sem þó var ab koma slíku
heim vib þab, er stjórnin sjálf iiafbi nú cin-
mitt fyrst vikib þingmönnum frá, sem henni
gat eigi borib rjettur til nerna ab þeim kosti,
aö hún áliti fdngib samkvæbisþing, og eigi
rábgjafaþing. þab var lekib fram meb skýr-
um orbum, ab konungiirinn sje lús til ab gefa
áliti alþingis um lagal'rumvörpin „allan þann
gaum, sem þab á skilib“, en ab hann megi
met) engu móti fresta því svo og svo lengi. ab
gjórd ||*f»im hina stjórriarlegu stöbu Islands í
ríkinÍR*' hfeldur muni hann rába málinu til lykta.
þa er lillögur alþingis ab eins sjeu heyrbar.
Apiur á móti var svo mælt urrt frumvarpib til
stjórnarskrár liinna sjerstaklegu millefna Is-
iands, ab eigi þurfi ab legeja þab fyrir ríkis-
þingib, en meb því hitt frumvarpib í hinni
fyrstu gr sinni nær til þcssa hins síbara frum-
varps, þá var fulltrúuui Ðana eigi síbur ab
þessu leyti gjört hægt um hönd ab hlutastal-
stabar til málanna. þetta er svo ab heyra, ef
eigi skal á mútur mæla: Hin stjórnarlega
staba Islands í ríkinu liggur undir úrskurb
konungs og ríkisþingsins í Danmörku, og fuil-
trúar Islendinga mega ræba um þessa stöbu,
en síban skulu ráb þeirra ab engu höfb, nema
eptir þvf, sem saman kemur meb hinu danska
ríkisþingi og konunginum, þab er ab skilja,
hinum dönsku rábgjöfura. En hin sjerstaklega
stjórnarskipun Islands liggur einungis undir
úrskurb konungsins, þab er, eins ebnr annara
úr flokki hinna dönsku rábgjafa, innan þeirra
takmarka, sein hinu danska ríkisþingi hefur
þóknast ab setja þessari 6tjórnarskrá meb á-
lyktaratkvæbi sínu uni hib fyrra frumvarpib.
I líkum anda eru og loksins frumvörpin
sjálf samin. Frumvarpib til hinnar sjerstak-
legu stjórnarskrár Islands gefur ab sönnu gaum
flestuni tiltögnm alþingis 1867, ab því leyti
sem þær snerta stjórnarhættina innan lands,
og fellet jafnvel á þab, ab þinginu verbi akipt
f tvær deildir, ab þab verbi haldib annabbvort
— 101 —
ár og tölu þingmanna fjölgab. En frumvarp-
ib fer allt abra leib f þeim efnum, er lúta ab
sambandi landsins vib ríkib, svo sem er stjórn-
arábyrgb og hin almenna landvarnarskyida, og
meb því ab þetta frumvarp stendur og fellur
meb hinu, sem skipar til um stöbu íslands f
ríkinu, þá liggja eigi hjer meginásar hins
gjörfalla stjórnarmáls, heldur í því frumvarp-
inu er vjer nú nefndum síbar. Og í þessu
frumvarpi kennir eigi hinnar minnstu eptirlát-
semi, heldur er hreint og beint borfib aptur
fyrir þá vægbarkosti, sem þegar voru bobnir
í fruravarpinu 1867. Hin sjerstaklegu mál-
efni íslands, sera talin eru upp í hinrii 3. gr.,
eru ab vfsu nokkurn veginn hin sömu og hjá
alþingi 1867; en hjer er verib ab lesa þau
saman tii þess ab ekkert sje eptir, þar sem
alþingi hafbi talib hin helztu þeirra ab eins
til dæmis, og ástæburnar kveba þab upp meb
engri launung, ab öll þau mál gjeu gameigin-
leg, sem eigi eru nefnd. Uminerki hinna
sjerstaklegu mála verba eigi færb út nema
meb þeim lögum, sem ríkisþingib, samþykkir
ab beibni alþingis; en ekkcrt er ákvebib um
þab, hvernig skera skuli úr, ef menn greinir
á um skilnab hinna sjerstakiegu mála frá hin-
um sameiginlegu málum, gvo Islandi er þá ab
þessu leyti algjörlega varpab undir miskunn
bins danska rábgjafa og ríkisdagsins. Laga-
setningin í hinum sameiginlegu málum er meb
öllu lögb í hendur konunginum og ríkisþing-
inu, svo eigi þarf meira enn rjett ab birta
þau lög, er þeim kemur ásamt um, til þess ab
þau sjeu líka .gjaldgeng á íslandi; og þar sem
nú hlutdeiíd Islendinga í þessu ríkisþingi er
komin undir þeim lögum, sem einhvern tíma
kunna ab verba sett meb abveizlu ríkisþings-
ins og alþingis, þá er þab þar á ofan á valdi
ríkisþingsins, hvort þab á síban vill skipta al-
veldi sínu yfir Islendingum meb þeim ejálfum,
eilegar geyma þab allskostar hinum danska
lýb eptir sem ábur (7, gr.). f fjármálunum
er þessu alveldi beitt allramlega. Island ekal
laust vib ab leggja nokkub fram til hinna al-
mennu málefna ríkisins, en þó eigi leng-
ur enn „þangab til öbruvísi verbur fyrir
mælt meb lögum, sem rfkisþingib samþykkir*4
(7. gr) Ákvebib tillag tii hinna sjersiaklegu
gjalda Islands, en samt seni ábur töluvert
minna heldur enn þab, sem stjórnin baub 1867,
skal á hverju ári verba veitt úr ríkissjóbuum,
bæbi til langframa, og líka um tiitekna ára-
tölu, en hvorttveggja að eins „þangab til öbru-
vfsi verbur fyrir inælt meb lögum, sem ríkis-
þingib samþykkir“ (4. gr.), og meban slíkt til-
lag verbur greitt (hib stöbuga eba hib stop-
ulaI), skal ár eptir ár leggja fyrir ríkisþingib
epiirrit af hinum sjerstaklega fjárreikningi ey-
arinnar (8 gr.). Meb þessu móti mætti hve-
nær sein vera skyldi, meb dönskum fjárhags-
lögum leggja skatt á Islendínga í þarfir hinna
sameiginlegu mála, hvenær sem vera skyldi; í
hinum dönsku fjárhagslögura af nema þab til-
lag sem Islandi er ætlab, og œ svo lengi sem
þetta tillag eigi verbur tekib aptur, er ríkis-
þinginu f Danmörku heimilt ab hafa tilsjá um
Ijárhald Islands, en þar á ofan svo um mælt
í ástæbunum, ab þetta tillag, sem bæbi er lítil-
manulega af hendi leystog hvergi nærri tryggi-
legt, sje alls ekki svo að skilja, sem geti
menn kallab til þess meb nokkrum rjetti, jafn-
vel þó lýst sje yfir því beriega, ab öllum
skuldaskiptum millum ríkissjóbsins og Islands
skuli nú vera lokib. þá fá og Islendingar á-
byrgbarstjórn — en hvernig er hún ? Kon-
ungui^selur forráb hinna íslenzku málefna í
hendur einhverjum úr flokki hinna dönsku
rábgjafa sinna, og svo teknr hann vib ábyrgb-
inni samkvæmt grundvallarlögum Dana, þab
6r ab skilja, alþingi, eba rjettara ab segja hin
nebri deild þingsins, getur tekib þab ráb, ab
kæra rábgjafann, en þab er á valdi þjóbþings-
ins í Ðanmörku ab skera úr, hvort kæran
skal ná fram ab ganga (2. gr) og hinn danski
ríkisdóraur dæmir málib. Landstjórinn, sem á
ab taka vib hinum æbstu völdum í landinu
sjálfu, skal og standa ábyrgb af meðferb þeirra;
en þab heyrir konunginum til, er alþingi leit-
ar þess, ab ákveba í hvert skipti eptir atvik-
um, hvort koma skuli þessari ábyrgb fram