Norðanfari - 03.05.1872, Qupperneq 3

land- Oss liggur jafnvel vi?» a& halda, ah þa?)
geti orbih til gagns, a& málinu sje breift af
einhverri bræbra þjób vorri, nú þegar þaí)
hefur á vissan hátt silgt upp á grunn, þar sem
stjórnin á annan bóginn hefur svo ab segja
gefií) ríkisþinginu vissu fyrir því, ab þar skuli
ckki framar ver&a minnzt á Isiand, sí&an lög-
in 2. janúar 1871 eru samþykkt, en á hinn
bðginn met) því, a& aiþingi hefur mótroælt
giidi þessara laga fyrir Island“.
— þó blessaí) sumarií), sem Gu& gafokkur
næstli&ií), væri eitt þab bezta bjargræ&is sumar,
og þessi vetur sem nú er útlíbandi, hafi a&
sínu leyti verib mörgum hjer í har&inda-
■sveitunum jar&sæll, vebrabægur og blí&vibra-
samur, sem öllum hjer hefur veri& sem hjálp,
a& ná a& sjer lífsbjörg ; þareb kaupmenn okk-
ar á Sci&isfir&i vildu ekki lána okkur svo
mikib á haustverzlunartí&inni, sem vi& me&
þurftum, en lofu&u okkur kornmatarláni eptir
tiýár; þetta hafa þeir og trúlega efnt,
svo a& á þorranum gengu lestafer&ir eins og
á vori e&a sumri, og me& þessu höfum vi&
rá& me& a& geta framdregi& Iífi&, þar til Gu&
sendir okkur nýja björg á næstkomandi surnri,
en þá standa nú skuldirnar okkar óborga&ar;
lægar næst ver&ur komi& á verzlunarsta&inn
tnun fyrsta ávarp: „Gjaid þa& þú ert mjer
skyldugur“. þa& er ekki fljót unni& þegar heil
sveit er svo bágstödd a& í sumar verzinnartí&
er búi& a& skulda upp á innleggsreitur hrepps-
manna nær því allar, seni ekki eru anna&, enn
till af fáum skepnum. A& rjetta vi& þa& sem
á hör&u árunum hefur aílaga fari&, þare& a&al
bjargræ&isvegur hjer er kvikfjárræktin, og því
beldur, scm sveitarþyngsli eru mjög mikil —
svo auk annara útgjalda — a& útsvarib til
fátækra er á sumum bændum nú í ár, 10— 12
fiskar af hverju luusafjár hundra&i, þa& er
hvorutveggja a& menn sjá tvísýni á a& reisa rönd
vi& slíku, og vilja losa sig vi& búskap, ef geta,
*ne& því a& gefa búskapinn tapt, e&a þá flytja
af landi brott og í a&ra hcimsálfu, Iljer í
hrepp hefir margt or&i& til byr&i og slæ&st inn
f hreppinn, og þa& langt a&, sumir úr ö&rum
sýslum, mjög óheppnir búmenn, sem rjett a&
eins, bafa veri& búnir a& ná áratölunni a& dvelja
í hreppnum, þegar þeir hafa „sagt sig til
sveitar“ var& þa& og til a& draga hlut þeirra
fram, a& hreppstjóri sá sem nokku& mörg ár
var hjer hreppstjóri, og bætti hreppstjórn hjer
Um bil 1860, var þessum hli&hollur og kníf&i
Saman tillög handa þeim meir enn hófi gegndi,
einnafþessum var og í tengdum vi& hreppstjór-
ann og var honum tro&i& ni&ur til búskapar,
á jör& sem margbýli var fyrir á. þar e& sum-
um leist ekki á búskap þessa manns, svo
heldur bæg&ust vi& honum, þar e& hann slrax
gekk út og betla&i bæ&i hey og mat, fann
hreppstjórinn reglu, sem hann hva& fyrirbyggja,
a& þessi ma&ur yr&i sveitlægur, tók svo ekki
af honum fátækra tíund en skrifa&i í sveitar-
feikninginn árlega þannig: N. N. „ekki treyst
fil a& svara tíund“, ellegar, „lánub tíuudsín*,
enn um seinan var leitab úrskur&ar sýslu-
•Uanns, sem fjell svo, a& lán og eptirgefni fá-
einna tíundarfiska, sem mest á einu ári voru
f. „hef&i ekki geta& sta&i& manninum gagn“
Bem lífsframfæri fyrir liann og fjölskyldu hans,
°S dæmdi svo sysluma&ur þenna þurfamann
8veitlægan hjcr á hrepp. Annar sem kom
ungUt,gur af næsta hrepp tró& sjer nifcur til
búskapar í skjdli fö&ur síns, en þar e& þessi
fiumbýlingur haffci j(tjj a{, þyrja raeb, þá leit-
a&i hann ekki tn hrcppsins síns heldur ba&
breppstjúra þessa hrepps, a& láua sjer af sveit-
arpeningnm styrk, sem hann gjör&i mót ve&i í
ljelegum kofum, sem voíraki og fúi nær ey&i-
lag&i, þessi flosna&i svo upp me& fjölskyldu
sinni þegar hann haf&i dvalib hjer 10 ár. Ilafa
þessir 2 menn veri& sveit þessari æ&i þungir
í skauti — þó einkum sá fyr taldi — þetta
er nóg ti! ab sýna afc þa& er mjög athuga-
samt ab nokkur einn ma&ur hafi einveldi
a& rá&a öllum sveitar rá&stöfunum, og mundi
opt betur haga a& nefnd manna væri til kosin,
a& vera í rá&um me& hreppstjóra, því heldur
sem einum manni getur skjátlast mjög, en
þótt vilji gjöra þa& bezta, er því mjög árífcandi
a& menn leitist vi& me& rá&i og dá&, a& sveit-
arþyngsli ekki ey&ileggí landbúna&inn, e&a a&
dugandis menn fari ekki á fiótta til annarar
heimsálfu.
Utmannasveií í marz mánu&i 1872.
HUGVEKJA
um sjálfseignarlög og iandsfjárlög.
(Fiamh.) Verib getur, a& sumir kalii þa&
mótsögn, a& vi&urkenna áhú&arrjettinn sem
eign einstaks manns og geti selzt vi& verfci,
þar sem þó er á&ur sýnt, a& allt mannkyn
eigi jafnan rjett á afc næra sig af jör&unni. þetta
er samt engin mótsögn; ábú&arrjetturinn er
ekki annafc, en framhald af sanngyrnis rjetti
þess rnanns, sem fyrstur var& tii a& yrkja
jör&ina á þeim e&a þeim stafc, og gjört hana
hæfilega til a& ver&a bústa&ur manna, og hver
nýr ábúandi, getur aukib verfc hans, me& nýjum
urobótum Jafnrjettið haggast ekki vi& þetta.
Heiinafólki& á hverju býii, tiefir sein l'jelag
sameiginleg afnot býlisins, me& jafnrjetti sem
einungis takmarkast rnc& þeim skilyr&um, sem
ákve&ur stö&u hvers eins í fjelaginu, þessi
skilyr&i, geta nú verib ósanngjörn, en þa& á
ekki a& vera, og þarf ekki a& vera, þó hús-
bóndinn eigi áhú&arrjettinn. Ekkert fjelag getur
sta&ist án stjórnar, og tieimilis fjelagið ekki
lieldur, og a& vera stjórnari lieimilisfjelags,
er sama sem a& vera húsbóndi, til a& geta
verifc þa&, útheimtist full umráb fyrir býlinu,
án þess getur engin liúss- nje bústjórn átt sjer
sta&, og landstjórn þá ekki heldur, þa& er því
stjórnleg nau&syn, a& bóndi hafi ábú&arrjett
á býli sínu, en búna&arleg nau&syn, a& hann
eigi þenna rjett sjálfur, og sje engum
há&ur í því efni, þá fyrst getur þa& sannast:
a& „bóndi er bústólpi bú er landstólpi", Rjett-
indi þau og hagsmunir, sem ábú&arrjetturinn
veiiir húsbðnda fram ytir hjúin, vinnast upp af
skyldumþeitn og ábyrgfcsem honum erusamfara.
þa& hafa ckki ailir hætileglcika tii a& vera (
húsbönda stjett. og er jafnrjettl þeirra þá öilu
hetur borgib í hjúastjett Ilitt er ailt annafc
en jafnrjetti, þegar eiristakur mafcur kallar sig
eiga fleiri býli en hann býr á, og ekki einungis
ræfcur hverjir á þeim búa mann fram af manui,
heldur skiptir um ábúanda eptir gefcþekkni, og
setur þeiin þá afarkosti sem honum sýnist.
þessi nndirokun, hefir íná ske litlu minna en
verzlunar einokunin, eitt fjelagsskap og fratn-
takssemi Islendinga, og vi& þann hugsunarhátt,
sem helzt vill vera sjer um sitt, á þa& mjög
illa a& vera ö&rum há&ur. Rá&i landbúna&ar-
lögin ekki bætur á þeseu, munu þau aldrei
koma almennum búna&ar framföruin til iei&ar.
Væri gefin út sj á 1 fs e i g n a rI Ö g í þeim
anda sem bent er á hjer a& framan, þá væri
vissulega mikifc spor stigifc álei'is. Samt gæti
einskonar undirokun átt sjer stafc; ýmsir mundu
bjó&a meira fyrir ábú&arrjettinn en hæfilegt
væri, svo verfci& e&a leigur þess, yr&i þeim
ofvaxnar, þeir gætu ekki þrifist, og yr&u fje-
lausir, eins og nú er helzt til títt, þar sem
leigumáli er ör&ugur. Vi& þessu ætti löggjöfin
nokkurt rá& a& sjá, og mætti þa& t. a. m me&
því, a& nefnd sjo se'tt íhverjum hrepp, er meti
hvert býli vi& ábúanda skipti, þó mundi a&
sumu leyti enn betra a& 5 „búar“ meli býlifc,
sveitarbændur ábyrgist sameiginlega a& engum
lí&ist a& ní&a býli sitt ni&ur, svo þa& a& minnsta
kosli falli ekki ( veT&i, nema óvi&rá&anlegar
orsakir komi til; þannig bæru bændur ábyrg&
hver me& ö&rum og hver fyrir annann, me&
lögákve&nu eptirliti, og hlyti þa& a& ver&a hin
niesta uppörfun til búna&arlegra framfara.
Menn munu segja: a& þvílík iög sjeu óhafandi,
því þau sker&i svo mjög frelsi rnanna, en svo
má scgja um öll lög, því öll lög takmarka
sjálfræ&i manna, til þess a& tryggja betur hiö
sanrta frelsi þeirra, innan hinna Iöglegu lak-
marka, og þa& niundu þcssi iög gjöra, ekki
sí&ur en hver önnur. En munu menn kalla
þessar tillögur óhafandi því þær mi&i til a&
gjöra alla jafn vesaia. þa& er sjálfsagt að
þær mi&a til afc koma í veg fyrir, a& úr jar&-
eigendum myndist eins og a&all, er ali sig
á annara sveita, og geti iitifc me& fyrirlitningar
augum „ni&ur“ t(l hinna sem bera hiía og
þunga dagsins; þa& er vonandi a& Islendingar
sjeu ekki á því apturfarar stigi, a& þeir fari
nú a& inniei&a hjá sjer neinn þvílíkann manna
mun, sem mannkyninu er öldungis óver&ugur,
og sem hinar menntu&u þjó&ir, munu brá&um
reka út frá sjer. Annars mi&a þessar tillögur
au&sjáanlega til þess, a& gjöra alla jafn far-
sæla, 8vo sannarlega sem búna&arleg farsæld
getur sprottifc af því a& sem flestirsjeu sjálfs-
eignar bændnr, og því mun þó enginn neila,
en eptir þessu ættu allir bændur, a& ver&a sjáifs-
eignar bændur, þar á móti er margbýlifc ein-
hver hinn vissasti vegur ti! a& gjöra alla jafn
vesaia, því ætti afc banna þa& allsta&ar, nema
þar sem ásigkomiilagifc, gjörir þa& nau&synlegt.
Aptur ætti a& leyfa a& gjöra tvö lögbýli úr
einu, me& fullkomnum landskiptum þar sem
þa& er haganiegt; í öllu slíku skildi farifc eptir
5 búa áliti (e&a nefndar).
Menn munu fyrir hvern mun vilja a&
„jar&ir hins opinbera“ lialdi áfram a& ver&a
opinher eign, þa& er samt engin a'stæ&a til ab
taka þær uiKÍan, því sífcur sem fáir munu á-
líta þa& sjerlegt happ a& vera landsetar hins
opinhera. Ska&inn yrfci ekki heldur svo mik-
ill, því leiga verfcsins kæmi f sta& afgjaldsins,
og ynni þa& nokkufc upp, nema þa& sem þa&
er of hátt, og er þá ekki æskilegt a& þa& hald-
ist. í tilliti tii kirkna, væri rjettast a& hver
sókn anna&ist sína kirkju, þannig: afc til þcss
sje lagt manntaisgjald á sóknina, því fjölmenn-
ari sókn þarf stærri kirkju, en sjáiíir ætti
söfnu&irnir a& koma sjer saman um sóknar
stæ&i og kirkju stæfci Prestur ætti a& fá fost
laun úr iandsjó&i, þá gæti mismunur braufc-
anna tekist af, og umkvörtun manna nm „presta
ágyrndina“ horfib, þa& kemur ekki því vi& þó
þeir fái sjcr býli og sjeu hændur um leiö.
Raunar ætti bezt vi& a& bæfci prestar og a&rir
euibættismenn væru kosnir, og heffcu laun
af kjósendiim eptir samningi. en af landsjó&i
styrk eptir atvikum, en til þess a& alltaf yr&i
um nóga a& velja í embættin, ætti ókeypis
skólakennsla a& standa ölluro opin sem hæfileg-
leika hafa, þa& yr&i nú sjálfsagt mikill kostn-
a&ur, en engu fje mætti betur verja, því svo eru
Islendingar námfúsir, a& jafnvel mundi þá fjöldi
bænda ver&a iær&ir menn og færir til embætta,
livenær sem áþyrfti a& halda, þá mundi af al-
ínennri menntun, lei&a almenna framför andlega
og likamlega, og af því útsæ&i mundi fjárhag-
ur laudsins fá hina beztu uppskeru.
(Ni&urlag sí&ar).
FltJETTIK IKHLEIIDAR.
Úr brjofum úr þingeyjarsýsln, dags. 30. marz og
18. aprfl 1872. Ur Laxirdal: „Hjefcan er ekkert gott
afc frjetta, jarfcbönnin hiu sama og verifc hefur f allan
vetur og nú daglega stúrhrífcar og fannkoma og margir
koranir í heyþrot; heyin hafa reynst mjög ljctt og npp-
gangssöm. Kvef og kfghósti gengnr hjer, og búinn a&
sálga nokkrnm biirnnm; lfka er tangaveikin á nokkrum
bæjnm og 2 sálafcir úr henni" — UrBárfcardal: „Harfc-
ur heflr þessi vetur verifc hjer í framsveitum þingeyjar-
sýslu, svo sem Reykjadal, Mývatnssveit, Bárfcardal, Kinn
og fram Fnjóskadal, þar sem sumstafcar hefur stafcifc vifc
gjöf fje og hross sífcau á jólaföstu, enda eru nú hart-
nær atlir orfcnir örþrifsráfca og nppnæmir og margir
búnir afc gefa út fje sitt fratn til fjalla. Hjefcan úr
Bárfcardal, er komifc nær 1000 fjár fram á afrjett á litla
hagabietti, því þar heflr verifc snjógrynnra en út í sveit-
inni. Ekki get jeg kennt þetta slæmum ásetningi, því
um þessar sveitir voru menn vel afc heyjurn komnir í
haustifc var, heldur kenni jeg þafc heyljettn og jarfc-
bönnum". — l'rá Ilúsavík: „Harfcindi og heyleysi hjer
nyrfcra er orfcifc svo almennt, afc þafc er talifc víst, afc
hjer í sýslunni verfci grófur skepnufellir; einkum mun
vera mest hætta búin: í Reykjadal, Kinn og Bárfcardai.
Mývatnssveit or sögfc yflr höfufc mikifc iila stödd. Afc-
faranótt hins 18. þ. m. hafa hjer verifc svo miklir jarfc-
skjálftar, afc búast hoflr mátt vifc á hverjn augnabliki
afc húsin hryndn ofan yflr menn. Margir smábæir hjer
í kring hafa hrunifc meira og minna, svo fólkífc hefur
ekki haft öunur ráfc on flýj* burt í hin húsin, sem enn
standa minna brákufc og brotin; jar&skjálftarnir hafa
komifc á hverjum 5 mfnútum. Hjer er þvf orfcifc mikifc