Norðanfari - 07.11.1873, Síða 3

— 131 —
þab leiíir nú af sjálfu sjer, ab hverr sá
fiokkur manna, er hefur einliverja stefnu, ekki
aö tala um jafn þýbingarmikinn ásetning eins
og þjóbílokkur vor hefur, dragi sem tryggast
saman krapta sína, til þess ab fá áselninginum
homib fram. Sá flokkur er jafn hiægilegur sem
fyrirlitlegur er iætur uppi ab hann hafi ætlun-
arverk á hendi, en hefir hverki manndáb, geb
nje sjálfs afneitun til ab halda svo hópinn, ab
sjá megi ab lionnm sje alvara , þeir sem
vinda sjer úr flokknum vegna þess, ab þeir þykj-
ast ekki geta fallist á þetta atrib.i eba hitt, í
athöfn flokksins, en játa þó, ab sinn abal til-
gangur sje allur hinn sami sem flokksins, eru
menn sein ekki geta verib í samvinnu vib abra,
eru flokknum og flokksmálum verri, enn þó cng-
inn væri, því þeir veikja flokkinn og gefa ó-
vinum beztu ástæbu til ab halda, ab flokkurinn
sje ab leysast sundur. þar af leibir ab flokks-
kröfum verbur mibur sinnt enn ella, og ab ó-
vinurinn dregur stríbib á langinn f þeirri von ab
þessum fráskila saubum muni fleiri á eptir fara.
þab liggur nú svo beint í hlutarins ebli, ab
hver sá flokkur, er hefur nokkurt alvarlegt
setlunarverk á liendi, ekki abeins leggi krapta
BÍna saman til ab verba samtaka, heldur komi
sjer saman um ab beita þessum samtaka kröpt-
um sínum sem viturlegast og haganlegast til-
gangi sfnum til frama. Nú er þab óbrigbul
reynsla, ab þó í flokki hverjum kunni ab vera
margur mabur góbur, þá er þó jafnan einn, er
flokkurinn hefur beztan augastab á og treystir
hezt til ab gefa samvinnu sinni sem hyggiieg-
asta stefnu. þetta er ekki ísienzk reynsla,
heldur reynsla allra þinga í heirni og þykir
engum óvirbuleg, nema einstöku „mislukkubum“
Islendingum. þetta er svo einfalt mál ab oss
hefbi ekki dottib í hug ab taka þab fram, ef
fylgi vort vib Jón Sigurbsson, hefbi ekki verib
gjört af einstöku mönnum ab þjóblegri og þing-
legri ódyggb. Hvab er eblilegra, en ab treysta
þeim, er unnib hefur allt sitt líf ab einhverju
málefni, til þess ab rannsókn hans hafi leitt
hann ab sannleikanum? Ilvab er eblilegra en ab
bera traust til þess manns er menn af eigin
rannsókn álíta ab hafi komizt ab sannleikans
nibursiobu ? f>e(ta er álitib eblilegt um allan
tnenntaban mannheim, ab því er vjer bezt vitum,
og þetta traust er ab því er höfum getab bezt
skynjab, grundvallar skilyrbib fyrir mennt-
un mannkynnsins. Nú munu víst allir Islend-
ingar, sem satt vilja segja, játa þab ab Jón
Sigurbsson hafl varib lífi sfnu til ab komast ab
sannleikans niburstöbu í stjórnarmálum vorum
og hafi komizt þab. Vjer höfum ab minnsta
kosti hvergi Iesib neitt á íslenzku, nje heyrt
eba sjeb á öbrum málum, er sannab hafi hib
gagnstæba. Engum dettur víst heldur í hug,
sem hefur nennt eba viljað skoba huga sinn um
þab ab undirtektir Jóns undir hin ýmsu lausa-
bob er komib liafa frarn frá stjórninni hingab til,
hafi ekki verib hinar heillavænlegustn til vernd-
ar þjófrjettindum vorum, allra undirtekta, er
völ var á þab og þab skiptib. Hvab er þá ebli-
legra enn ab þeir, sem álíta af eigin rannsókn, ab
bonum sje treystandi, treysti honum? Hvr
Rky|durn vjer, sem hafa viljum fram frelst vort
og þjói rjettindi ekki samlaga oss vib þann, er
Unnib Itefur bezt ab því rnáli ? þeim sem sjá
í því blinda hlýbni, hugsunarleysi og andlegt
Bjállbjargarleysi og skora á oss ab slíta fjelagib
vib Jón, leyftim vjer oes ab svara nieb gagn-
eprirn: Ef vjer skiljum vib Jón hvab eigum vjer
þá ab gjöra? Eigum vjer ab leysa oss sjálfa
f stindur og ganga í sjálfula rænuleysi þangab
til seppum Ðana er sigab fyrir oss og vjer erum
teknir ( makindum í kví ánaubai'innar? Eba
eigum vjer ab amla hver fyrir sig án nokk-
Urs tillits til samvinnu eba samstefnn ? Eba
eigum vjer ab ganga í flokk meb Gísla Brinj-
Úlfssyni og fylgjurum iians? Nei; þab getum
vjer ekki vel ; enda væri þab þvert á móti
8í*nnfæringu þeirra, og mundu þeir synja oss
um allan siíkan flokks fjelagsskap, skyrpa oss út
sínumvörum, segjandi: Vei ybur, þjer blind-
"'gar, er flokk viljib íorma, og gangib í trú en
ekki Bkobunl“ I því sambandi ueitum vjer því
ebki, ab orbin ættu ágætlega vib.
En hvab er um þetta ab ræba framar?
Þab vita allir, ab það eru abeins abrir eins menn
°g Gísli, er geta fengib af sjer ab níba þjób
s'Oa fyrir þab sem alstabar atinarstabar*í heimi
Cr talinn þingmanns kosiur og þjóðar kostur:
"ú
og samheldin samvinna vib flokksforingja
't'arg reyndan ab viti, forsjá og dug. Slíkt eru
'."gsunarlaus brígzli, sem enginn þarf ab taka
^er nærri. þab er nóg að sýna ab þab eru
"Ssunarlaus brígzli líkari lánlausum slæpingutn
en
W'! ab grafa lengi til ab sjá livar vjer rnundum
almennilegutn mönnum. þab þarf lieldur
e,1(ia ef vjer gengum úr flokki vib Jon Sigurbs-
*'• Fyrst og fremst rnætti ganga ab þvívísu,
i^.ká væri persónuieg vinátta „komin í höndl-
ab ?4'1’ M færi hver þangab sem citthvab væri
Sumir færu í politiskar gandrcibar meb
höfundi „Gefnar“ fyrir skotsilfur úr stjórn-
arskoti; abrir lentu í „Föburlandinu“, abrir í
„Ðagblabinu" abrir í „Berlingi“ og yfir þessum
fræga söfnuði sæti Sörensen eins og konguló
í vefjar mibju og æti upp innyfli flugnanna
eptir hendinni í makindum, en iofaði rifjahylkj-
um og beinagrindum ab hanga í vefnnm til
skobunar og skemmtunar fyrir politiska náttdru-
fræbinga seinni tíma. 1 öbnilagi rnætti ganga
ab því vísu, ab vjer vissum hvorki nje könn-
ubustum vib, ab vjer sein þjób ættum rjett á
ab vera til. I þribjalagi mætti ab því vísu
ganga, ab í oss væri komib líkamlegt þrot ; ab
líkamir vorir væru orbnir of vesælir til ab hýsa
hugub hjörtu, mannlegann ásetning, rannsak-
andi hugsun og heilbrigba skynsemi. En árang-
nrinn yrbi, eirrs og beint liggur vib, þab, ab
Daniræbu inn á rjett vorn og settu oss rjett þar
sem þeim þætti bezt fara um oss, og eigum
vjer bágt meb ab sannfæra oss um þab, ab þab
sæti yrbi mjög hátt.
Ab fylgja eptirdæmi Gísla í þing- og
þjóbmálum vorum, er ab sýna ab vjer höfum
hvorkí samvinnulag, vilja nje geb til ab koma
fram málum vorum. Ab fylgja rábum hans og
grundvallarreglum, er ab gjöra oss ab athlægi
lieims og afhraki veraldar. Og þó Gísli iitli
kvebi svo ab orði, ab Jóni Sigurbssyni skuli
ekki lánast ab halda fram sömu stefnu hjeb-
an af eins og hingab tii — det skal, som sagt
ikke lykkes ham ; ó hvab þab er þó grænt! —
leyfum vjer oss ab kveba svo ab orbi ab þá
sje Jón þrotinn er hann hverfur frá þeirri
stefnu sinni í þjóbmálum vorum er hann hefur
fylgt hingab til.
þab er eitt atribi í þessu máli, sem ekki
er ófróblegt ab taka eptir. Gísli segir Berlingi
ab hann körni meb persónulega grein um Jón
Sigurbsson og evo sig um Ieib náttúrlega, því
persónulegt mál verður alltaf ab liggja milli
tveggja ab minnsta kosti. Nú sjer Berling-
ur ab allt ,,vrövlib‘‘ í Gísla er persónulegt
hatursmál — og þó lætur blab sem á ab heita
fyrirmindarblab annara blaba prenta þetta —.
Nei blöb Ðana eru meb hinum siblausustu
í Norburálfiinni, og engu blabi mebal menntaðra
þjóba fyrir utan Ðanmörku, treystum vjer til ab
fara í föt Berlings nndir sömu kringumstæbum.
þjer hafib herra ritstjóri í blabi yðar Norb-
anfara nr. 43—44 þ. á. þar sem segir frá at-
förum hins eriska fjárkatipmanns er liingab
kom í haust á Qveen, einnig sagt frá að jeg
hafi lýst banni Tryggva Gunnarssonar gegn
því að kaupmaburinn færi ab svo vöxnu máli,
en jafnfram bætt því vib, ab jeg hafi um leib,
„þó ótrúlegt sje“ afhent honum skipspappírana.
Af því ab þetta orbatiltæki ybar virtist
ab benda til þess, ab jeg hafi ekki gætt embætt-
is skyldu minnar í þessu tilliti, og þab sje ætl-
un ybar ab telja öbrum trú um þab, skal jeg
skýra ytur frá, ab þau skipaskjöl, er þjer seg-
ib ab jeg hafi afhent Schepherd, einungis var
sjópassinn, sem alltab einu eins vel mátti verba
eptir hjer, einsog fara meb skipinu. þó ab jeg
ab öbruleyti eptir beibni Tryggva Gunnarssonar
sem fógeti lysti forbobi hans gegn því, ab
Scheperd ab svo stöddu færi burtu, hafbi jeg
enga ástæbu þó Tryggvi hefði farib fram á þab
og jeg hefbi haft föng á því, ab halda skipinu
hjer eptir, þar skipverjar ckki höfbu framib iijer
nein þau lagabrot, ebur undirgengist þær skuld-
bindingar er heimilabi slíkt, heldur var hjer
einungis ab tala um brot á kaupsamningi sem
Scheperd, ef til vildi, hefbi átt ab gjöra sig
sekan í; en þetta spursmál, sem hefbi þurft ab
afgjörast vib dómstólaria var ekki þess eMis, ab
skipinu Qveen fyrir þab yrbi lialdib til baka.
Jeg ímynda mjer því ab þjer sjáib ab þab
sje ekkert „ótrúlegt“ í því þó jegLhefbi afhent
skipstjóranum öll skipskjölin ef þau hefbu verib
í mínum höndum, hvab þá heldur sjópassann,
sem einu gilti hvar var.
Akureyri 20. oktober 1873.
S. Thorarensen.
NOKKUR ORÐ UM SKÓLAMENNTUN i
ÍSLANDI í FORN0LD.
ísleifur Gissurarson Skálholts biskup (1056
—1080) settí fyrstur skóla á stofn hjer á landi
á 11. öld og kenndi hann þar sjálfur fræbi-
greinir þær, er merkastar þóttu á þeimtímum;
þeir Gissur sonur hans, sem var Skálholts biskup
1082—1118 og Teitur fóstri Ara prests fróba
námu þar lærdóm; einnig Jón Ilólabiskup 0g-
mundsson (1105—1121) og Kolur Víkverjabisk-
up. Jón biskup helgi Ögmundsson setti skóla
á Ilólum og Teitur laleifsson heimaskóla í
Ilaukadal , þribja skóla setti Sæmundur fróbi
-J- 1133 í Odda á Rangárvollum. I skólanum f
Haukadal lærbu þeir þorlákur Skálholts biskup
Runólfsson (1118—1133) og Björn Gilsson á
llólum (1 147—1162) en Iílængur biskup þor-
láksson (1152—1176) og Vilmundur (Hreinn Styr-
misson ?) ábóti á þdngcyrum (1171) voru læri-
sveinar Jóns Ogmundssonar. Margir námfúsir
Islendingar leituíu sjer urn þær mundir mennt-
unar erlendis; þannig gekk Isleífur biskup í
skúia í llerfurbu á Saxlandi og síöar Gissur
biskup sonur hans. Sæmundur prestur hinn
frúti stundabi vísindi í þýzkalandi og Frakk-
landi og var lengi í Parísarborg, unz hann kotn
út nteb Jóni Ögmundssyni. Hallur Teitsson
ísleifssonar biskups stundabi bókmenntir er-
lendis; hann var ágæta vel monntabur mabur
og andatist í Utrekt á Niburlöndum 1150. Giss-
ur Iiallson kom út til Islands 1152 og hafði
hann verib í Rómaborg og farib viba um lÖnd;
ritabi hann ferbabók þá er köllub var: bF1os
peregrinationis" og er hún nú fyrir löngu gtöt-
ub. Um þorlák biskup lielga þórhallason (1178
—1193) er þess getib, ab hann var utan 6 vet-
ur i Frakklandi og Englandi; og Páll biskup
Jónsson (1195—1211) sigldi til Englands og
„var þar í skóla ok nam þar sva mikit nám,
at trautt voru dæmi til, at nokkr mabr hefbi
jafnmikit nám numit nu þvíiíkt á jafnlangri
stundu“ (Páls biskups saga 1, kap). Ekkihöf-
um vjer Ijósar sagnir um þab, hvab kennt hafi
verib í skóiunum á Islandi í fornöld, en sjá má
að ungir ntenn lærbu saltara þ. e. sálma eink-
um Davíbs sálma á latínu, latinska málfræbi,
báklestur, rit og söng og latinska versagjörb; á
Hólum hafa skólapiltar einnig í tíb Jóns bisk-
ups Dgmundssonar lesib rómverska rithöfunda.
A 13 Bld iinignabi blóina vísindanna vib andlát
þessara merku fræbimanna Odds Snorrasonar á
þingeyrum + 1200 Brands biskups Sæmunds-
sonar j- 1201 Gissurar Hallssonar t 1206, Páls
biskups Jónssonar f 1211, Karls Jónssonar á-
bóta á þingeyrum f 1212 og Gunnlaugs Leifs-
sonar á þingeyrum t 1218.
11. + G. -f M,
UM ÚTGÁFUR KVÆDABÖIvA.
Hib elzta ljóbmælasafn, sem vjer eigum
prentab er liin svonefnda „Stóra-vísnabók®, sem
Gubbrandur biskup þoiláksson (1571—1627)
gaf út á llólum 1612 4. bl br., sú útgáfa er
nú orbin rnjög sjaldgæf; sama bók var aptur
gefin út 1748 meb nokkrum viðauka af Hall-
dóri biskupi Brynjólfssyni (1746— 1752). Kvæbi
sjera Ilallgríms Pjeturssonar (f 1674) voru fyrst
prentub 17 57 (tíu fiska kverin) og 1770, en
fullkomnari ótgáfa kom út á Húlum 1773, og
liefur meistari Hálfdán Einarsson (oflicialis 1779
— 1784) sjeb um prentunina. (tóif fiska kver-
in); síbasta útgáfa Hallgrímskvers er sú frá 1857,
er hinn ágæti vísindamabur vor Jón þorkelsson
hefur bóib undir prentun.
Hib íslenzka bókmenntafjelag gaf út kvæði
sjera Stepháns Óiafssonar í Vallanesi (f 1688)
árib 1823; framan vib er ófullkomib æflágrip
skáldsins eptir etazráb Finn Magnásson (Kh. 1823
f 12 bl. br.). þessi útgáfa er nú orbin sjald-
gæf. Kvæbi Benidikts Gröndals assesors (t 1825)
kotnu út i Vibey 1833 á kostnab dótturmanns
hans Ðr. Svb. Egilssonar meb æfisöguágripl
skáldsins (sarnanb. Safn til Sögu Islands II bls.
165 —166). Kvæbi Eggerts Ólafssonar (t 1768)
„útgefin eptir þeim beztu handritum sem feng-
izt gátu“ voru prentub í Kaupmannahöfn 1832
og liafa 3 merkismenn sjeb uin þá útgáfu — Tóm-
as Sæinundsson, Eggert Jónsson og Skúli Thor-
arcnsen; nálægt þessum tíma kom út Ogmund-
argeta e'a Ijúbmæli cptir sjera Ogmuud Sig-
urbsson (f 1845). j>á Ljóbasmámunir Sigurbar
Breibíjörbs 1836 á kostnab Br. Benedmtsens,
og ný útgáfa í Vibey af Ljóbmælum þorláks
prófasts þórarinssonar (t 1773) um sömu mund-