Norðanfari - 29.01.1875, Blaðsíða 3

—11 —
Hin ástæían er sá, aS bæíi þjáfar og eldsvoSi
geta svipt mann þeim silfur- eía gullpeningum,
sem hjá mönnum ligeja, svo aö aldrei sjaist
neinn skildfngur aptur af því; en ríkisskuldabrjef,
eins og öliönnur hlutabrjef alþjóblegra stofnana,
getur mabur fengib aptur í hverju helzt tilfelli,
sem þau glatast þeear dgildingardómur er út-
gengiun og auglýstur á því sem glatab var.
þegar nú um þab væri ab ræba, hvort Islend-
ingar verbu betur peningum Sínum ab kaupa
fyrir þá konungleg skuldabrjeítieldur enn hluta-
brjef verzlunarfjelaganna, þá er hreint frá ab
svo sje. Af því hlutafjelögin eru enn þá svo
fátæk, þurfa þau aö brúka útlenda peninga ab
inun til ab geta rekib verzlunina, og þá fá þau
ekki til láns nema ab borgub sje há leiga eptir
þá (ab minnsta kosti 5g), þau geta því ekki
fcem stendur borgab háa vexti af hlutabrjefun-
lun —t— og hef jeg þó heyrt ab Gránufjelagib
borgi 6j} af þeim — en þegar sá tími kemur,
ab þau geta rekib verzíunina meb sfnum egin
peningum, sem vib skulum vona ab verbi bráb-
nm, þa skal jeg ábyigjast þjer, ab þau geta
borgab 8g af lilutabrjel'urium og þess utan getib
svo góba prísa, ab kaupmenn naumast geti
fylgt þeim, ári þess ab leegja fje í sölurnar,
fyrir utan öll þau gæbi önnnur, er blómleg
færandi verzlun hefur í för meb sjer. þú sjeib
því, ab þú getur naumast varib peningum þín-
Um á anuaii arisamari Irátt, en ab kaupa liluta-
brjef fyrir þá, svo (ramarlega sem atrir vilji
hafa samtök vib þig í því, því þeir bera þjer
góban arb beinlinis í þeim vöxluin, er þú
færb af hlutabrjefunum, og óbeinlínis má-
ske töluvert meiri í því, ab þú færb meira fyr-
ir vörurnar þínar fyrir lilstilli verzlunarfjelag-
anna þegar svo langt er nú komib, ab verzl-
Un fjelaganna er orbin blómleg þá verba hluta-
brjefin brúklegur gjaldeyrir roanna á milli; jeg
spái því, aö sá timi mun koma, ab menn vilji
hlutabrjefin heldur en peninga, og ab þau jafnvel
touni stíga svo í ver&i, aí) Irvert hlutabrjef tippá
^örd. gangi fyrir 30rd. og þá verfur gamanab
lifa. Jiú geiur sjalfur sjeb, hvort þessi inn-
lenda verzlunarvibleitni ekki er fjevænleg þeg-
ar þú hugleitir, ab allir þeir peningar, sem ís-
lenzka verzlunin gefur kaupmönnum af sjer
til fæta þá eg klæta og alla þjóna þeirra,
borga opinber gjöld sín (og hin leynilegu!!)-
og yfir böfub allt er staba þeirra og þarf=
ir útheimta, auk gróbaiis, þeir renna inn í
landib, til Islendinga sjalfra, til bændanna, sem
þá Bjállir eru kaupmaburinn , þegar þeir meb
Samtökurn og fjelagsskap eru búnir ab ná undir
sig verzluninni, og þab ei stórmikib fje árlega.
lióndi: Mikib eru glæsilegar vonir, þínar
Og væri óskandi ab þær rættust. Uppgangur
■verzlunarfielaganna er nú iíklega mikib komin
Undir kaupstjórunum; en ef þeir færn nú til
fjandans meb alla peningana sem lagbir eru i
setiur ?
Gestur: þab má mabur ekki óttast, og
þarf ekki ab óttast. Tilliögun á fjelogunum
þarf ab vera svo leifis og er svoleibis, ab kaup-
Stjóri sjöri skýra greitr fyrir gjörburn sínum ár-
lega, og vita menn þá alltaf bvab libur f því
tilliii. En þegar mabur velur sjer kaupstjóra,
þarf hans fyrsti kostur ab vera ab hann hati
kunnab ab fara meb efni sjálfs sín, til þess meb
heibarlegu nróti ab auka þau og ávaxta ; til
haus geta menn borib þab traust, ab llann faii
^ygSÍ'ega og vel meb þab fje, sem iionuin er
fenglb í h'óndur af öbrum, en til hins síbora, er
illa hafa spilab meb efni sín. Annar kostur
hans 0» þó jafnhlióa liinum, þarf ab vera, ab
hann' s"e góbur drengur eg unni ættjörbuuni.
þab er aubviiab, ab gób þekking á verzlunar
efnum, sjerilagi bóldegu, verbur ab vera sam-
fara ef kostur er a; liún kemur nu annars ab
trokkriileyti meb æfingunni, og þab ab líkinduin
iljútt ef mabuiinn er gáfaiur og upplagbur
fyrir þariti starfa.
líóndi; þeita er nú svo. þá vænti jeg
þú viljir lata rnfnn verzla drjúgum vib Ijelögin
Og ekki hlaupa frá þeim þó kaupmenn bjóbi
hetri kior, en þau vilja bjóía.
Gestur; þab er nú sjálfsagt, þab er ann-
ab skilyri i, og þó í rauninni þab fyrsta og
helzta til þess ab verzlunarfjelögin nái þrií-
utn og góbu gengi. Allir hinir látækari, sem
bágt eigá raeb ab styrkja fjelögin ineb aetimn,
eiga ab gjöra þab meb því, ab verzla vib þau, og
af (irasta megni, kosta kapps um ab, eiga held-
Ur einhverja ögn ætíb inni hjá þeim, heldur en
ab eltulda, sem menn veria ab (orbast eins og
heitan eld ; þvf þab er ekki f|elögunum heilsu-
samlegt, ab fá fje hjá öbrum, er þau þurfa ab
borga vexii af, til ab láta þab standa ávaxtar-
laust hingab og þangab, og þá máske ekki f
sem vissustum stöbum; sjeu þau uppá lanar-
drottna komin, þá geta þau fyrír þab ekki
átabib þeim ( skilum, sem er þab fyrsta til ab
hollvarpa öllu gjörsamlega. þab er aubvitab,
ab hiuir efnabri þuría ab ástunda slfkt hib sama.
Mcían fjelögin standa í skilum vib útlenda
lánardrottna sína, hafa þau ab sönnu lánstraust
og geta rekib veizlnnina fyrir hjálp þeirra, og
máske spilab sig upp smátt og smátt, en stór
hluti af artinum rennur meb því í úilendan
vasa, auk þess, sem Islendingar eru þá upp á
nábina komnir og eiga þab lén máske undir
högg ab sækja; þess utan geta fjelögin á þann
hátt varla náb verulegum þroska, og hvab lít-
il óhöpp sem fyrir koma geta ollab þeim hinna
mestu vandræba. , Vernleg velgengni getur
varla átt sjer stab í búskapnum, ef abrir eiga
þab sem maíur byr vib, og uiabur þarf ab skila
búetolninum árlega meb ákvetnum vöxtnm.
Rístu því upp bóndi góbur og fábu abra góba
menn í fylgi nieb þjer; verjib þib ab minnsta-
kosti helnringi af peningum þeim, er þib eigib
afgangs þörfum ykkar, til ab kaupa fyrir hluta-
brjef ab verzlunarfjelögunum ; verib óhaltrandi
vib hvern þjer eigib ab verzla, þó ab kaup-
menn bjóbi ykkur betri piísa en fjelögin geta
gelib í brábina, þab er ab eins siundar hagur,
sem getur orbib ab átumeini f fjárliag ykkar
og nifja ykkar, fyrir utan þá vansæmd, er þib
hljótib í augura allra ættjarbarvina, ef þib látib
ib tælast af því. Reynib meb öllu móti til ab
siybja og styrkja fjelögin, þab ber ykkur og
nibjum ykkar hundrablaldan ávöxt. Rykkib
þeim undan armóbnum nú þegar, svo þau geti
á næsta sumri flutt ykkur gullib, sem Danir,
Svíar, og Norbmenn eru ab mynta, því kaup-
menn munu gjöra þab af skornum skaniti ug
fjelögin eiu of fátæk til þess nú sem stendur.
Látib verzlunaifjelögin víxla siifrinu ykkar fyr-
ir guli meb því, ab kaupa hlutabrjef fyrir þab,
þá fáib þib 2 peninga fyrir 1 og þurfib ekkert
aí> vera uppá stjórnina komnir meb þab, A-
fram til frelsis og framfara; bæbi andlega og
verklega menntun hefur blómleg færandi verzi-
un í för meb sjer I
Róndi: Nú þykir mjer þú vera farinn ab
ab prjedika drjúgnm Gestur niinn, lief jeg
gatnan af og þykist sjá, ab þú hefur nokkub
fyrir þjer; en heldurbu „virkilega11 ab verzlun-
iu sjálf færi okkur andlega og verklega meiintun
ef hún vertur sjállstæb og blómleg?
Gestur: Já, þab er jeg viss um. þú hef-
ur víst lesib veraldarsöguna, sem vib nú eigum
til á islenzku eptir okkar lipra rithöfund Pál
Melsteb, eg sjeb af henui, ab allstabar samhlita
vib færandi vetzlun hefur andlegt og líkamlegt
atgeríi vetib , allt í frá Fönisiumönnum —
fyriirennurum færandi verzlunar — og fram á
vora daga. Er þab t. d ekki abdáanlegt, hvein-
ig verztunai borgir einar sjer, bæbi á pýzkalandi
og Italíu vörbust volduguiu þjótbölblngum, og .
þab jafnvel tleirum í senn langan tíma á mib-
öldunum ; þab var aublegðin samfara verklegu
og andlegu atgcrfi, er bin sjálistæbu blómlega
verzluu bafbi lætt af sjer, sem veiiti þeinr megn
til þess. Vib Islendingar erum í töluverbri mb-
urlægu livab verklega menniun sneitir, í sam-
anburbi vib fiestar abrar siíabar þjóbir. og þui f-
uin sem fyrst ab manna oss npp í því tililii.
Okkur vantar tóvinnuvjelar og menn til ab
stjórna þeim til ab afstýra því, aö abrir en
sjalfir vjer beri upp arbinn af því, ab vinna
úr ullínni okkar, og ab vjer sjálfir þurfum ab
kaupa irana aptur meb tvöíöldu, þreföldu, fjór-
fóldu álagi kaupmanna — eptir þvi sem bún
hefur larið margra þerra í milli — fyrir utan
viniiukostnabiun, á dúkum, sjölurn og ti er þeir
selja okkur. Okkur vantar ahöld og menn,
sem kunna til ab sjóba nibur kjöt og sjófang
okkar til þess ab fá gott verb fyrirþab. Okkur
vantar áhöld og menn til ab súta skinn af
skepnum okkar, svo vib ^þurfum ekki abkaupa
þau af útlendum fyiir afarbátt verb á reibtígin
okkar og reibbuxurnar, og livab eina sem sút-
ub skinn eru brúkub til, ofan á þab, ab vib
seljum saubskínn okkar fyrir svo gott sem ekk-
ert verb, þegar ullin á þeim er fráieiknub.
Færandi verzlunar fyrsta mark og mib er, ab
auka og bæta vörurnar til þess ab liöfubstóll
veltunnar verbi sem rnestur og vörurnar haldi
sjer í sem beztu verbi, þetta og þvlumlíkt fær-
ir þvi iunlenda verzlnnin okkur þegar hún fer
ab blómgast, ef ekki beinlínis þá óbeinlínis,
því auburinn sem hún færir veitir nranni afl,
aflib áræbi og áræbið dug til nytsamra fyrir
tækja og framkvæinda. Hun er því aubsjaan-
lega afalundirrót til velmegunar hveirar þjóbar,
og velnregunin veitir efni og tækifæri til bók-
legrar menntunar, sem er uppsprettulindin til allr-
ar menningar og Iramfara. Til þess ab leggja
verulega stund á framfarirí ibnabi, þyrftum vtb
ab velja okkur unga og efnilega menn, eina 2,
3 eba fleiri úr hverju sýsluljelagi og seuda þá
til útlanda, til ab sja og skoba verkfæri og vjel-
ar annara þjóba, og læra hitt og þetta ab iín-
abi lútandi er oss gæli orbib gagnlegt, vib þab
vaknabi kann ske til lifs hugvit islendinga til
vjelasmíba Og annara framfara f þá átt, er oss
gætu verib haganlegar og nytsamar þar sem
öldungís ekk! er ab æflast tll þess 5 mcían þeír
ekki þekkja til þessháttar, og hugTnyndin um
þab þes8 vegna er svo óljós; hver veit nema
líf blakti hjá íslendingum í því tillitf, er lifna
kynni vib næringuna (vjelasmíbar útlendra ertí
ekki risnar upp ailt f einu heldur smásaman
vib þab, abeinlítif vjel og ófullkomin hefnr vakib
liugmyndina um abra stóra og fullkomna, og
þannig koll af kolli). Meb þetta yrbi hægra
um vik þegar innlenda verzlunin væri orbin
þróttgób, eins og yfir höfub öll kyuni og vib-
skipti vib erlenda.
— En nú er orbib álibib dags og tíminn
ieyfir ekki ab spjalla lengur í þetla sinn. Jeg
lofabi honum vini mínum í Gaibi, sem jeg ætla
ab gista lijá f nótt, ab koma ekki mjög seint.
Vertu nú sæll bóndi minn, og góba þökk fyrir
öll þægilegheitin og ailt annab í þetta sinn.
Bóndi: Farbu nú \el Gestur minn. fú
hefur nú verib ab berjast vib ab sá nifur hjer
í dag, og er ekki ab vita nema þab knnni ab
bera einhvem ávöxt; enda þótt á útkjálka sje;
en farbu nú f góbsveitirnar, ásanrt laxmönnuin
þínurn, og gjöríu slíkt hib sama, þar þykir
mjer líklegt ab þab falli í góba jörb og beri á-
vöxt hundrabfaldan. Fylgi þjer lukkan!
Lucianus Kofoed, minnist Islands á
Grundvallarlagahátíbinni er iialdin var 5. júní
1874 nálægt Rönne á Borgundarhóimi þanuig:
I.
Háttvirti þingheimur! Getum vjer á hátfb-
isdegi þessum, gleymt hinum minningarverba
noiræna landshlut — hinuu fjarliggjanda snepli
hins lemstraba ríkis vors — er fyrst nýlega,
lrefur verib veitt bluttekning í frelsis Iffi voru,
í hinum verulegu gæbum grundvallarlaga vorra,
og þeim blessunarríku afieibingum, er þeim er
ætlab fylgja muni? En — ab vjer nú á þess-
aii 25 ára hátíb endurfæbingar þjóbfrelsis vors,
minntumst hins sannkallaba Bh á n o r r æ n a“ ey-
lands, er heldur 1000 ára hátib sína á sumri
þessu, sem lreimili og óbal, göfgra greina hins
norræna þjóísiolns? Látum oss snöggvast, meb
alvöru í glebi, renna hog vorum til Islands,
foinaldareyland.sins, minninganna máttupa must-
eris J>ó vjer lítum ei nema lauslega yfir libinn
lifsferil þess, mun þab íljótt vekja hjá oss lif-
andi mebvitur.d um hve mikla og áhrifasæla þlt-
ing þab hefur liaft fyfir öll Norburlönd, og jafn-
framt mun þab styrkja þakkarskyldu vora til
þess, og hvetja oss til að láta oss annara um
þab, nú og Iramvegis.
pi er írskir nrunkar hnfbu dvalib um hrfb
(sjálfsagt þeim naubugt) vib lok 8 aldar (795),
á þessu „e y I a n d 1 minninganna“, sóktu
þab heim sjalfrátt og ósjálfratt, um 8 tygi ara
djaríir víkingar frá Danmörk (Garbar Svafars-
son liins sænska 860), og Noregi jNaddoddur og
lirafnaflóki 868). Árib 870, leitubn landsins.
rfkbornir fóstbræbur tveir af Noregi Hjörleifur
og Ingólfur. Fundu þeir þetta aburfundna norb-
urhafsland, er Flóki hafíi kallab „fsland“. En
fjórunt árum sibar iijeldu þeir aptur til latids-
ins, og reistu þar þá bú (874). Hjörleifur var
brátt veginn af írskum þrælum, er liann hafbi
iiaft út tneb sjer; varb því Ingóliur í lauirínni
hinn verulegi frumbyggi, ebur liinn fyrsti „land-
námsmabur“, og því verbur nafn hans ódaub-
legt, ab iiann kom fyrstur fæti undir þessa, nu
1000 ára nýlendu Norburlanda — sjerstaklega
Noregs. Uann reisti öndvegissúlur sínar, og
liúsabi bæ sinu þar sem nú er Reykjavfk 'ebur
því sem nær. A hinum næstu 60 árum (874___________
934), hinni sronefndu a n d n á m s t í sett-
ust um 400 frjalsborinna manna að í hinni gest-
risnu nýlendu og höítn meb sjer skyldul.b sitt
og alla buslob. Vorti þab flest höfbingja- og
óbalsættir af Noregi alls yfir 50,000 manns, er,
þo þær væru þar ei beinlínis útlægar, unnu
re sinu of rnjog til þess, að beygja svírann
undtr liib nýja lurbsnúna einvald liaraldar
iiarfagra. J>egar kristni var lögtekin á Islandi
um ár 1000, var fólkslal þar nær 75,000, þar
sem þab nú nær ab eins 73000 — og eru þar
1850 flatarmílur enganvegin ofskipabar mönnum.
«Meb Ittgum skal land byggja“ er í
öndverbu einmitt íslenzkur orbskvitur. Undir
l«k landnámstibar, dvaldist íslendlngurinn Ulíjót-
ur 3 vetur í Noregi, hjá þorleiti Irinum
*spaka“ móburbróbur sínuin, Iröfundi Gula-
þingslaga, til ab nema af honum forn lög
febranna. Lillu eptir heimkomu slna, stofnsetti
hann, ab fengnu samþykkí allra frjálsra manna,
lögbundna stjórn og rjettarfar á Islandi þar setn
hann kom Alþinginu á fót, er haidib var á
þingvelli vib Öxará í Sunnlendingafiórbungi, og
kvab þar upp Idands elztu lög ,.U 111 j 6 t s I ö g-
in“ (928—930) er fyrst 90 árum síbar, rýmdu
sæti, fyrir ltínu ágæta lagasafni norburlanda,
hinni æruverbugu Grágás 1118. þannig