Norðanfari - 29.04.1875, Blaðsíða 1

Sendur kaupendum hjcr d landi
1cQ8tnadarlaust; verct drg, 30
Qrkir 3 krónur} einstök nr% 16
Qura} sölulaun 7. hvert.
MRBMAM.
Auglysingar eru teknar í bfait-
id Jyrir 3 attra hver lína,
Yiduukablöd eru prentud á
kostnad hlutadeigenda.
14. Á K.
Hvaðan kcnnir þef þennan ?
„þornin“ anda nú liandan.
í Noríanfara 14. ári 3. — 4. tölubl. etendur
grein eptir X raeb jrfirskriptinni: „Nokkur orb
ura Lestrarbók síra l’órarins Böbvarssonar í til-
efni af ritdómi síra þorvaldar Bjarnarsonar*.
Lesendum Norbanfara til skýringar, vil jeg þeg-
ar ab upphafi geta þess, ab þab er meira en
grunur einn ab þessi X grein sje ekki upp-
runnin fyrir norban fjöll; hún ber þab meb sjer
ab' hún er míklu líkari fyrir ab vera fjörufýla
Bunnan meb sjó,'og er ekki fjarri sanni getib
ab hún hafi gosib upp einhversstabar meb fjör-
unni frá Hamrinum iijerna megin vib Flensborg
og vesturundir Siýflurnar. Og þú þab kunni
svo ab vera, ab þab sje ekki Lestrarbókarhöf-
lindurinn sjálfur, sem á nýja leik fer ab mikla
-,sjálfan sig, þá sje þab ab minnsta kosti hans
vanalega loftunga, líkast til þú ab bábir hafi
hjálpast ab. Lofsorfin sem f áminnstri grein
eru iögb á Lestrarbúkina hafa því meb svofelldu
móti ekki mikib ab þýba.
Greinin er eigi ab síbur ekki allófróbleg því
hún gefur allglöggva hugmynd um þab á hve
háu mennluriar og sibgætissiigi sá stendur er
ritab hefir. Aubsjeb er ab tilgangur höfundar-
ins er sá ab reyna ab sverta mig i augum manna
er ekki þekkja mig ; þessvegna er farib norbur
í land meb grein þessa, því höfundurinn eba
höfnndarnir vissu ab hvorki þjóíólfur nje Isa-
fold mundu taka slíka grein, en Tíminn var þá
í andarslitrunum og ekki búib ab vekja liann
upp aptur undir Islendings nafni, en þar heíbi
greinin rjettast átt lieima.
Höfuudurinn byrjar þá sitt mál á því ab
segja ab síra þórarinn hafi ritab Lestrarbók fyr-
ir alþýbu á Islandi en ab jeg hafi sktifab all-
langa skammagrein um bókina og böfund henn-
ar, og bætir svo vib: „þab var þeirra von og vísa
hvers fyi'ir sig“. Eptir öllum andanum í grein
Xins, á nú þetta víst ab vera til ab vegsama
síra þórarinn og þá svo sem sjálfsagt verba
mjer þungt brigzli, ab jeg skyldi' verba til þess
ab kveba upp ómildan dóm um ritsniíb hans og
hann. þó er hjer bót í máli. þab er ósatt ab
jeg hafi nokkrar skammir skrifab um síra þórar-
jnn og bók hans. En hreinan og beinan sannleika
hefi jeg uin hvorttveggja skrifab. Og þab er sjaif-
sagt miklu bagaiegra fyrir síra þórarinn en fyr-
ir mig, ef iiann og vinir hans neytast til ab
kalla þab skammir, sem satt er sagt um hann
Og verk hans. En sje þab von og vísa síra
þórarins ab hafa skrifab bók meb hrobaírágangi
og stórgallaba ab efninu þá segir X ekki sjer-
lega mikib honum til lofs. Ef X hefci viljab
satt segja þá hefbi þab í stab þess ab segja:
„Lestrarbók síra þórarins er ein hin þarfasta
bók er nýlega iieiir verib gefin út 0. s, frv.“,
átt ab segja: Lestrarbók síra þórarins hefbi
getab orbib ein hin þarfasta bók er nýlega
hefir verib gefin út á Islandi, ef böfundurinn
liefbi haft menntun til ab sjá vib því ab inn í
hana siíeddust hróplegustu vitleysur, ef hann
heffi haft vandvirkni til ab sjá um þab ab liún
yrbi ekki krökk af ýmsum smágöllum. Um til-
gang bókarinnar má sjálfsagt tala, þótt X segi
ab ekki þurfi ab tala um hann þar 6etn höf-
Undurinn geti um hann í formálanum. Jeg hefi
enga astæfu til ab lialda ab höfundur bókarinn-
ar segi ávallt hib sannasla. Og sje Xib nokk-
ub kunnugt höfundi Lestrarbókarinnar, þá ætti
þab ab forvitnast um þab hjá hontim, hvort X
hermi í grcin sinni allskostar rjett, þar sem
AKUREYRI 29. APRIL 1875-
þab segir ab bókin sje aubsjáanlega ritub fyrir
óspillta alþýbu. En sje þab rjett hermt, hvort
höfundinum þá ekki ab minnsta kosti í því hafi
mistekist roeb Lestraibókina, því þab vitum vjer
þó, ab um þab leyti sem hann var ab semja
bókina var alþýban ab hans dómi dáblaus og
siblaus, en rjettarkenning höfundarins hefir nú
ef til vill átt ab bæta úr því sibleysi.
Ekki er þab svaravert sem Xib er ab fá
sjer til orba þab sem jeg hefi í Isafold sett út á
orbfæri á bók síra þórarins Jeg tók til dæmí og
dæmin tala ljóst og dæma ljóst. Jeg hefi hvergi
bebib hann um ab hafa neinn forneskjuspenning
á orbfærinu. En þab er mikill munur á því ab
hafa forneskjuspenning á orbfæri sínu og svo
hinu ab hafa orbfærib annarsvegar svo hörmu-
lega liúsgangslegt, en hinsvegar flókib og snúib
og önugt, svo ab þab víba verbur óskiljanlegt.
En þessa ails eru næg dæmi í Lestrarbókinni.
Jeg hefi hvergi sagt ab síra þórarinn hafi
gjört sjer þab til fjár ab gefa út Lestrarbókina,
svo sem X virbist drótta ab mjer, aldrei hefir
mjer heldur til hugar komib ab lasta hann fyrir
þab er hann gaf Hvaleyrina handa tiivonanda
skóla, en svo opt hafbi hann sagt frá þeirri
rausnargjöf sinni ábur ab mjer þótti óþarfi ab
hann færi ab stæra sig af henni enn á ný í
formála fyrir Lestrarbók sinni. Og livab sem
líbur smæb sálar minnar, sem nrjer vitanlega
hvorki hefir verib lögb á vog nje á hana lögb
stika af X, þá er þab víst ab þab lýsir ekki
neitt stórri eba göfugri-sál ab vera sí og æ aí>
minnast á veigiörbir sínar. Jeg er sá lánsmab-
ur ab þekkja menn sem hafa sýnt miklu stór-
manniegri og rausnarlegri velgjörbir en þessa
síra þórarins, og lrafa hvorki sjálfir gefib út
bækur um rausn sína, nje fengib abra til ab slá
sjer gullhamra fyrir hana framan í almenningi.
þab kann ab vera ab síra þórarinn meb gjöf-
inni hafi lagt mikinn grundvöll til menntunar-
stofnunar, En hvers vegna er ekkert komib
nema grundvöllurinn? þab mundi þó aldrei
geta verib af því ab einn mabur ætii ab eins ab
gjöra sig dýrblegan af þessari rábgjörbu
menntunarstofnun. Á Beinni árum hefir mikib
veriö talab utn þab ab þörf væri á skólum í
landinu, og þetta er satt. Sumstabar þarf á
skólum ab lialda til ab kenna jafnvel þab sem
annarstabar er kennt í beimabúsum. þetta á
sjer stab víba vib sjó, þar sem mikiö hetir
safnazt saman af tómthúsalýb. Til þessa hafa
menn og fundiö í öllum sjóplássunum vib Faxa-
fióa, og svo er fyrir þakkanda ab í Kjalarnes-
þingi einu hafa nokkur undanfarin ár tveir
skólar verib uppi (auk barnaskólans í Eeykjavfk)
nokkurn tírna hvers árs, og mörg ungmenni notib
í þeim skólum tilsagnar. þeir bafa verib stofn-
abir af hvötum beztu manna í hreppunum og
haldiö vib af frjálsum tillögum þeirra er þess-
um lofsverbu fyrirtækjum vildu libsinna. þab
voru ekki 1000 rdala gjafir birtar í Alþingistíö-
indum, blöbum, Lestrarbókum, er hafa breitt út
nytsamlegan frótleik núna síbustu órin mebal
allmargra ungmenna, nei þat hafa verit yfir
lætislaus tillög únafngreindra manna, sem ekki
hefir fyrst og fremst verib um þab hugab ab
verba þjóbkunnir, heldur nm þab ab vinnagagn,
en 1000 dala framlægib er enn arílaust fyrir
uppfræbingu ungmenna mjer vitaniega, en ab
Jfcví leyti er þab ávaxtab, ab gjafarinn hefir opt-
i- en einusinni fengib tækifæri til ab stæra sig-
Nú skal Xib vita þab, og tel jeg mjer þab
engan vansa, ab ekki er til þess abhugsaabjeg
— 45 —
M 3 1.—
verbi ab því stybjandi ab reisa þá smíb sem
hingabtil hefir gægzt upp af þessum 1000 daia
grundvelii, sem ab eins er Iiroki gjafarans,. hitt
ætla jeg rnjer og ófært ab rifa þab nibur sem
jafn rammskorbab cr og lrann.
þab er ekki öllum gefib sem einum cr gefib svo
sem er þaö, ab vera ailra manna prestlegastur.
Og þótt Xinu þyki jeg ókennimannlegastur allra
manna þá skulum vib X hugga okkur viö þab
ab fátt er svo ab öliu illt ab ekki bofci nokkub
gott, og gott mun þab sjálfsagt hafa verib ab
útlendingar hafa ekki þekkt neitt kennimanns-
mark á mjer í ræbustólnum í sumar sem leib.
En hift tel jeg víst ab kennirnannsmarkib mundi
finnast á Xinu bæbi aptan og framan, því rjett
rábib bygg jeg ab X sje = kennimannleg búbar-
loka og kennimaöur.
þar sem X ætlar aö fara ab hrekja þab
er jeg hefi fundib ab Lestrarbókinni kastar nú
fyrst túlfunum. Hvernig veit Xib þab, nema
þab sje síra þórarinn sjálfur, ab síra þórarni
hafi aldrei dottib í liug ab identitet þýddi eblis-
ástand. Jeg liefi sýnt þab áöur í svari til hra
B. Grs. ab eölisástand getur alis ekki átt þar
vib. því þab var svo fjarri ab Franklín fynndi
eölisástand eldingar og rafurmagns, ab engin
hefir fundib þab enn fremur en annara nátturu-
krapta, sem eru fuilkominn leyndardómur hvab
sem X og menn á vfsindalegu reki scgja. I grein
minni í Isafold hafba jeg sýnt meb hvaba móti
síra þóraririn hefbi komizt ab flatbaunar þýbing-
unni um stækkunargler Newtons , en þrátt
fyrir vörn Xins veröur þab kátieg og þó grát-
leg vitleysa ab kaila Slindse“ í því sambandi flat-
baun, þótt Ðanir lrafi báöar þýbingarnar, og
þótt höfundi Lestrarbókarinnar kunni ab þykja
þaÖ sem 'æskilógast Mab vor efni í sem flesturn
sökum deperideri af þeim Dönsku“, þá er þab
vist ab sá rekspölur er nú á kominn meb tungn
vora, ab hvorki honum nje hans nútum, sem
svívirba hana og úfríöa meb hverju móti sem
er mun lialdast þab uppi ab ósekju, því síbur
mun þeim takast ab koma sínu fram. Xib get-
ur ekki fundib mótsagnirnar sein jeg tók fram
í Gifforbsæfinni, jeg get vorkennt veslings Xinu
skilningsleysib. Xiö kannast vib ab þab sje
nokkub ónákvæmt sagt frá um Lyon, Ararat,
Sinai (því máttu Mundíufjöllin ekki vera meb ?)
en ætlar svo ab fara ab verba fyndinn, og seg-
ir ab þab sje álíka ónákyæmni eins og ef þab
stæbi í lestrarbókum Frakka, Armeniumanna og
Araba ab síra þorvaldur ætti heima í Kjósinni
f stabinn fyrir á Iíeynivöllum, hjer cr óheppi-
lega tiljafnab. Sinai liefur aldrei verib á Suez-
eybinu, Ararat aidrci á Mibasiuhálendinu, Lyon
aldrei á mibju Frakklandi, en Reynivellir eru í
Kjósinni. Aþtur væri þab rjett ab segja ab þab
sje álíka nákvæmni ab telja Sinai á Suezeybinu
eins og ab segja ab Ðrangajökull sje á mjódd-
inni milli Gilsfjarbar og Bitru. Xib segir ab
þab sje ósatt ab síra þdrarinn sje sá eini sem
segi þab óefanlega vissu ab jörbin hafi u p p-
Itaflega verib þoka ein. Til þess ab sanna
þetta vfsar Xib mjer á Tuxen: Sol-eller Planet-
systemet 1862. Jeg lrefi 3 úigáfu þeirrar
bókar, og stendur þar á 33.—35. b!s grein
sem nokkub af þsí er stendur á 142, bls. {
Lestrarbókinni sirbist lapib uppúr, en sjálfsagt
eins og vib er ab búast meb vanalegri nákvæmni
Lestrarbókarhöfundarins. Hjá Tuxen stendur
irvergi ab jörbin hafi upphaflega verib þoka
ein, cn ab hún um eitt skeib, eba einhvern-
tínra hafi verib þoka. Ab Tuxen vilji láta bera