Norðanfari - 18.08.1876, Blaðsíða 2

og ímyndað mjer, tnn orsakir bráðafársins,
þ:'i ætti fyrst að reyna að eyða lungnabólg-
unni og svo að styrkja lífskrapt skepnunnar
raeð góðu fóðri. Til að eyða lungnabólg-
unni, liefir verið ráðlagt að gofa fjenu nokkr-
um sinnum glábersalt og svo terpentínolíu,
sem er vcl bólgueyðandi meðal. (Ef tjara
kemur í veg fyrir bráðafár, J)á ætti þær olíu-
tegúndir, sem í henni eru og líkjast terp-
cntínolíu, að eyöa lungnabólgunni, svo hita-
máttleysið minnkaði í skepnunni). En þetta
þykir kostnaður og fyrirhafnarsamt þar sem
margt er fje og svo kann líklega enginn
meðal almennings að þekkja, af útvortis
rnerkjum, hvort lungnabólga er í fjenu eða
hverju af því. ]pó líkiegt sje að hún sje all-
staðar í fje, þar sem fárhœtt er, að minnsta
kosti í mörgu af því, þá er liitt sannreynt,
að þó lieilbrigðar kindur, þaðan sem engin
lungnabólga hefir sjezt í fje, komi í fárland
saman við fárhætt fje, þá fá þær lungna-
bólgu. Og æði margt af fje, sem skorið er
á fjárjörðum, er að sjá lieilbrigt í lungum.
Nú með því hætt er við, að kostnaður
og fyrirliöfn við lækningar lungnabólgunnar
og óvissan um hana aptri mönnum að reyna
dyggilega lækningar við henni. |>á er þó
að reyna liitt, sem jeg álít sje annað varnar-
ráð móti fárinu, að styrlcja veiklaðan lífs-
krapt skepnunnar með góðu fóðri, svo líffær-
in innvortis, sjer í lagi lakinn, geti haldið
áfram sínum störfum. Til þess álít jeg
holíast að taka fjeð, þegar gras er orðið
mjög dáðlítið á haustum, snemma i hús og
gefa því að minnsta kosti eina oða tvær
góðar gjafir á viku af kosta-heyi, eins þó
jörð sje alauð, og þá jörð er lijeluð, dálítið
af góðu heyi hvern morgun, áður en það
fer út, halda því á daginn í beit þar sem
landbezt er, þegar hægt er um að velja, og
bafa það aldrei lengi úti, þegar grimmdir
eru eða snögg veðrabrigði koma. Án efa
ríður og á því, að húsin sjeu loptmikil og
svöl, svo útbeitarfje bregði eigi ofmjög við
þá út kemur í kulda.
Að gefa fje inn salt getur verið til gagns,
en eigi sjást þess not þó fje fái í sig nóg
salt, þar sem fje lirynur niður af fári við
sjó, þó það drekki og jeti töluvert af því
sem salt er í daglega í fjörunum.
Margt má telja, sem mæli móti ímynd-
un minni um orsakir bráðafársins, lungna-
veikina og svo dáðlaust fóður.
Hví hverfur fárið, geta menn sagt, svo
opt mörgum árum saman af fárajörðum, þó
dal, fjallatröll austurlandsins. En það er
falskur hugarburður er Yatnar lítur yfir af
jökli sínum suðvestur af Kistufjalli. J>á er
hann á affalli sinnar jökulborgar, en eigi á
tindi liennar. Snæfell er varla lægra en
það affall. þ>að er fjarlægðin sem vekur
hroka í huga karlsins, að hann sje hærra
settur. En er liann litast um í fjarlægð-
inni og sjer þar í blámanum Hornstranda-
fjöH, norðurlands og austurlands fjöll, sem
honum eru fjærst, þá hækkar brún á karii,
þvi þau sýnast honum skríða sem grisling-
ar á 4 fótum og gjóta sjónum inn til sinn-
ar hátignar. Og þessi hroka tilfmning hans
er ekki tómur hugarburður af fjarlægð kom-
inn, heldur er það sannast mála, að lians
borg er miklu hærri. Hann gýtur nú að-
eins hægra auga á Snæfell og virðir það
fyrir sjer.
l>að er eina fjallið norðanmegin, sem
dregur lítið eitt úr hroka hans, því það
gnæfir svo hátt og stendur á háum heiðum.
{»á gætir liann þess, að fjallhryggur er inn
af því til hans borgar, svo það er áfast við
hana. i>á hlær hugur karls og segir: i>að
er þá eitt útvígið minnar borgar, eitt liið
tignarlegasta annað en Öræfajökull, þar scm
sama fje sje þar að kyni? Hví hverfur það
opt, þá fje er fiutt af fárjörð á aðra? Hví
dcyr fjeð mest framan af vetri, sjaldnar á
útmánuðum, þegar beit er þó orðin dáð-
minni, eða mun lungnaveikin minnka þá
út á líður, ef hún er aðal-orsök? Hví
deyja kindur af fári, sem búið er að gefa
inni um stund, t. a. m. lirútar við hey? Til
þessa svara jeg því: Lungnaveikin hverfur
í fjárkyninu á ýmsum tímaköflum á sömu
jörðu, af árferði eða öðru, og þá liverfur
fárið. þetta hefi jeg sjeð á mínu fje, sem
skorið befir verið á haustum. J>ó bólgu-
merld sæist í lungum þess mörg haust í röð,
þá hafa þau horfið og varla sjezt mörg
haust í röð á eptir. Áður liefi jeg bent til
þess, að þó lungnabólga sje nokkur í fje,
þá nái hún eklci að eyða svo mjög krapti
líffæranna í skepnunni, að fárið komi fram,
ef skepnan er vel fóðruð. Og fár hættir
opt í fje, þá það er fært í annað land, af
því, segi jeg, að hæði getur þar í landi verið
meira af bólgueyðandi grösum og svo mun
þar vera kjarnbetri beit, eða meiri innigjöf,
til að við halda lífskrapti skepnunnar, að
stríða.móti veikinni í henni. Eárhættast er
fyrripart vetrar, því þá veðurátta kólnar á
haustum, hrakningar og umlileypingar byrja
á fje, er hættast við að slái að skepnunum
og veikin æsist í lungunum. Fyrir það er
þá hættan mest að veikin minnki lífskrapt
skepnunnar og búi hana undir fárið. Lifi
hún fram yfir miðjan vetur, er hún orðin
vön við veðráttuna og hertari. |>á fær liún
■' og heldur heygjafir sjer til styrkingar, enda
getur þá lungnaveikin verið farin að minnka.
Svo er og mjög misjafnt um skepnur, sem
menn, hvað ein stendur betur af sjer sama
sjúkdóm en önnur, eptir því þreki sem
hverri er gefið. Og að kindur, sem búið er
að gefa inni um tíma, deyji stundum af
vinstrardrepinu, tel jeg komi til af því, að
stíflur hafi verið komnar í lakan áður en
kindin var tekin. Lílct kemur og fram jafn-
an þá fárfje er tekið inn á gjöf að nokkr-
ar kindur deyja fyrst eptir að það kom
inn, ef fall var komið í fjeð áður.
Opt er hætt við því á jörðum að fje,
sem iifir framm á útmánuði og vor, fær
banvæna sóttarpest. Hún álít jeg sje einn-
ig afleiðing lungnaveiki í skepnunum og að
þær sjeu þá orðnar of magrar, eða líffærin
ofmjög veikluð. |>ví álít jeg liklegt að gott
fóður framan af vetri og vægð við skepn-
urnar að beita þeim mjög í liörkum, mundi
Hnappur minn stendur ár og aldir og horf-
ir til skipa 30 til 40 mílur á haf út, eins
og úr einum hæsta vitaturni í heimi. Og
nú verður karlinn kyrr og rór. J>aðan sem
liann stendur sjer eigi í hábungur Arnar-
fellsjökuls eða Balljökuls, því Tungnafell
hylur sýn þangað, er liann stendur á affalli
sinnar borgar, en liann veit með sjálfum
sjer, að lians borg er víðust allra jökul-
borga Iijer á landi og tindar hennar hæstir.
J>ar inni eru og mestu heljarvarnir elds og
gufuveldis.
En það voru reyndar eigi þessar skoð-
anir og hugsanir, sem jeg gjörði hjer upp
jöklatrölKnu Vatnari, er jeg vildi lýsa, held-
ur hinu mikla víðsýni af Yatnajökli inn af
Trölladyngju, sem jeg minntist á í upphafi,
allt eins og það var og kom mjer fyrir
sjónir seinast í júnímánuði sumarið 1839,
þegar jeg stóð á þessari sjónarhæð í lieið-
skýru veðri, blæjalogni og hita-sólskini, hjá
hinum þjóðfræga landmælinga meistara Birni
Gunnlögssyni og horfði með beru auga og
í sjónpípu lians yfir öll miðlands öræfi ís-
lands norðan jökla, öll fjöll og byggða skil
austanmegin á Vestfirðingaíjórðungi, fjijll og
byggðir alls Norðlendingafjórðungs og Aust-
einnig koma í veg fyrir þessi veikindi.
— |>að befi jeg og vitað bera til nokkruna
sinnum, að afileysisveiki kemur í fjenað,
stundmn samfara nokkurri sóttarpest, seint
á útmánuðum og voi’um, svo rnargt fje hef-
ir dáið af þessu, þó það hafi fundizt sæmi-
lega fært. Hefir þetta engu framar borið
til á fjárjörðum en hinum. Orsakir þessar-
ar veiki hefi jeg af reynslu og eptirtekt á-
litið þær, að fje var ofmjög beitt eða látið
vera úti snemma vetrar í miklum frosta-
grimmdum. Hjer ætla jeg þó ekki að bera
fram ímyndun mína um það, hvernig frost-
grimmdin og harðneskjan við fjeð muni hafa
búið það undir þessi veikindi, því þau koma
ekki svo bráðafárinu við. En vægð við fjeð
einkum í fyrstu frostagrimmdum og nokkrar
góðar gjafir í bverri víku, veit jeg að komið
liefir í veg fyrir þetta.
Jeg liefi talið hjer að framan líklegustu
vörn fyrir bráðafári, að fara snemma að
býsa fjeð á haustum, þegar gras er að mestu
orðið að sinu og kalsa- og umhleypinga-tíð
er byrjuð, og fara þá strax að gefa fjenu,
einkum því, sem fárhættast hefir vcrið, eina
eða tvær góðar gjafir á viku af kjarngóðu
lieyi lagarmiklu, og hafa svöl og loptgóð
hús handa því.
jpessi ráð ætti allir búendur að geta
reynt að liafa, þeir sem fje eiga þar sem
fárhætt or. J>ó geta þeir verið margir, sem
segja að svo heyskaparlítið sje hjá sjer, að
þeir hafi eigi ráð til að gefa þannig, sízt að
auðri jörðu, geldfjo sínu, er annars geti geng-
ið úti „gjafarlaust eða gjafarlítið mest-allan
vetur. (Yið þá, sem engin hús hafa fyrir
fje sitt, eigi svo mikið sem rúmgóðar og
skjólmildar borgir grindlagðar, svo för nái
eigi að vcra í þeim, vil jeg eigi tala). Fyrir
það segjast þeir eigi geta nýtt mitt varnar-
ráð. Mjer finnst þeir geti þó reynt það
fyrst einn vetur. Eignatjón og niðurdrep
búskaparins af bráðafárinu er svo stórkost-
legt, að miklu er til verjandi að koma í veg
fyrir það, ef þess væri kostur. |>u,ð væri
þá án efa til vinnandi, að bafa einni kú
færri og verja töðunni til þeirra fjárgjafa,
sem jeg tala um, ellegar kaupa rúg til kúa-
gjafa með töðu og spara með því kostahey
hánda geldfjenu, heldur en að missa af því
rnörg kýrvirði af bráðafári.
Á þessum vetri liefi jeg frjett um ó-
venju mikið tjón af bráðafári víða um land-
ið, nema lijer í öskusveitunum verður þess
firðingafjórðungs suður fyrir Reyðarfjörð,
(lengra varð eigi sjeð fyrir jökulbungunum
inn af Kistufjalli og Kverkfjöllum, sem
standa oins og fjallgarður upp úr jöklinum).
J>etta yfirlit gat engum, sem þarna stóð þá,
verið, allt í einu, eins skemmtilegt og mjer,
því jeg hafði áður farið svo víða um ó-
byggðirnar og um flestar sveitir Norðlend-
inga- og Austfirðinga-fjórðunga, enda stóð
jeg þá hjá þeim manni sem bezt gat frætt
mig um það, sem jeg þekkti ekki. Um
Vestfirðingafjórðung hafði jeg eigi farið,
heldur að eins sjcð til hans að austan af
vesturhæðum Noi’ðlendingafjórðungs. En
um það sem var að sjá af Yestfirðinga-
fjórðungi gat Björn Gunnlögsson bezt frætt
mig þarna og svo um nöfn margra yztu
fjalla í norðurfjórðungnum. Um fjöll aust-
urfjórðungsins gat jeg sagt honum margt
scm Lann ætlaði þá að kanna. Yið liöfð-
um farið um morguninn undan Tíndafelli1,
þar sem við láum í tjaldi á vikursandi nótt-
1) Björn kallaði það Yalafell, því þar sá-
um við um kvöldið 2 vali, þeir voru það
eina kvikt, er við sáum á leiðinni úr Illuga-
veri austur i Hvanualindar,