Norðanfari


Norðanfari - 30.12.1876, Blaðsíða 1

Norðanfari - 30.12.1876, Blaðsíða 1
Sendur kaupendura hjer á landi kostnaðarlaust; verð hverra 10 arlca af árg. 1 kr., einstök nr. 16 aura, sölulaun 7. hvert. lOiAH. Augiýsingar eru teknar i blað- ið fyrir 8 aura hver lína. Við- aukabloð eru prentuð á kostnað hlutaðeigenda. 16. ár. AtliugaBemclir viðgreinir Arnljóts prests Ó 1 afs- sonar í Norðl. ura skattamálið. (Framh.). J>á fær skattanefndin lítið lof hjá Arnljóti presti fyrir slcatt þann, er hún stingur upp á að verði lagður á tíundbært lausafje. |>ykir honum sá skattur óþolandi, einkum í samjöfnuði við skatt pann, er nefnd- in leggur til að verði lagður á steinhús og timburhús í kaupstöðum og verzlunarstöðum landsins. En má jeg spyrja: Hví mun síra A. Ó. jafna saman lausafjárskatti og húsa- skatti ? Skyldi liann álíta steinhús og timb- urliús sama sem lausafje? Að minni ætlun er hann þá sá eini hagfræðingur í öllum heimi, sem metur steinhús og timburhús á móti ám og kúm. En sleppum nú pví, og látum sira A. Ó. ráða meiningu sinni um petta, en látum oss skoða, hvort nefndinni hefir skjátlað svo mjög i þessu, sem hann telur almenningi trú um. Hver hlutur, sem nokkurs vii'ði er, hefir jafnaðarlegast tvennskonar gildi, sem menn geta nefnt skiptagildi, eða verðgildi hlut- arins og notkunargildi hans. Verðgildi hvers hlutar, er pað verð, sem fæst fyrir hann í kaupum og sölum, en notkunargildi hans er sá afrakstur, eða þau not sem haf- ast af hlutnum, á meðan hann er kyrr' í nigu manns, jpað liggur hverjum heilvita manni í augum uppi, að verðgíldi og notk- unargildi hlutanna, er mjög misjafnt og mis- munandi, og menn geta enda sagt með sanni, að sumir hlutir hafi ekki nema annaðhvort petta gildi, að minnsta kosti allt svo lengi, að mannleg atorka, eða mannlegt hyggjuvit, veitir peim eigi hitt gildið, Svo er t. a. m. um steininn, að hann hefir lítið sem ekkert verðgildi, par sem hann liggur órótaður á jörðunni, en pegar búið er að koma honum í vegginn, hefir hann meira notkunargildi en sumir aðrir hlutir, sem pó hafa margfalt verðgildi. Peningar hafa mikið verðgildi, en ekkert uotkunargildi, nema mannlegt hugvit komi til og veiti peim pað. |>annig mundi t. a. m. peningapúkinn deyja úr hungri, eða klæðleysi, á peningahrúgu sinni, ef pað væri ekki fyrir hendi, sem hann gætr skipt pen- ingunum fyrir. p>að lítur nú svo út, að sira A. Ó. hafi ímyndað sjer, eða getið sjer tíl, að nefndin hafi lagt skattinn á lausafje og hús, eptir verðgildi pessara gjaldstofna, pví hann miðar einungis við sannvirði peirra, og getur með pessu lagi fengið út pað hlutfall, að lausafjárskatturinn sje nálega prefallt pyngri en húsaskatturinn. En skyldi eigi síra Á. Ó. fara skakkt í pessu? Mun eigi óhætt að ætla, að nefndin hafi miðað skatt- inn við notkunargildi hinna umræddu gjaldstófna? enda ímynda jeg mjer, að pað hljóti að liggja hverjum heilvita manni í augum uppi, að pegar um pað er að gjöra, ap ^eggja á nýja skatta, pá sje eðlilegra og rjettara, að miða skattinn við notkunargildi peirra gjaldstofna, sem á er lagt, en verð- gildi peirra. Látum oss pví bera saman notkunargildi húsa í kaupstöðum og verzl- unarstöðum, við tíundarbært lausafje, og sjáum svo, hve mjög nefndin hefir farið skakkt í uppástungum sínum. Að pvi mjer er kunnugt, mun húsaleiga í kaupstöðum jafnaðarlegast vera 8—12 af hundraði í virð- ingarverði húsanna, og naumast mun húsa- Akureyri, 30. desemlber 1876. leiga hærri vera, nema hús sje leigí út í smápörtum. Nú er pað venja, að minnsta kosti í Reykjavík, að viðhald húsanna hvil- ir á eigendum peirra, og peir greiða einnig allar skyldur og skatta, sem á húsunum hvíla, t. a. m. brunabótagjald, par sem hús eru tryggð fyrir eldsvoða, bæjargjald, o. fh, o. fl. Hafa áreiðanlegir menn skýrt mjer svo frá, að allar pær útgreiðslur, sem hvíla á húseigendum í kaupstöðum, mun: nema nærfellt helmingi húsaleigunnar, svo eptir pví verður sá afrakstur, sem húseigendur fá af húseignum sírium, aðeins 4—6 af hundr- aði. Taki menn nú aptur á móti tíundar- bært lausafje, pá er að vísu torveldara, að ákveða vissan afrakstur pess, pví hann get- ur verið nokkuð mismunandi, bæði eptir pví hverrar tegundar peningurinn er, og sökum mismunandi landgæða i hverri sveit, eða hjeraði fyrir sig. En lijer verður að fara eptir pví, sem skynsömustu mönnum hefir sýnst rjettast i pessu efnL í 24. ári Nýrra fjelagsrita, bls. 54, er ágóði af kúm og sauð- fje talinn pessi: af 1 kú (eða 1 hndr.) . • 58 kr. 44 a. - 6 ám (eða 1 hndr.) . . 27 — 55 - ~ 8 sauðum 3. v. (eða 1 hndr.) 14 — 24 - - 10 — 2. v. (eða 1 lindr.) 12 — 30 - ~ 18 v.g. kindum (eða 1 hndr.) 10— 60 - Og kemur petta nokkurn veginn heim við pað, sem peir Ólafur stiptamtmaður og Björn prófastur Halldórsson hafa sagt um pau af- not, sem hafa mætti af sauðfje og kúui, ef bærilega er með farið, Ef nú farið er ept- ir reikningsreglu síra A. Ó. og hvert hundr- að í tíundbæru lausafje sett á 100 krónur1, pá gefur hvert peirra hundraða, sem að of- an eru talin, hjer um 10—58 af hundraði í árságóða. En sje tekið meðaltal, og gjört ráð fyrir, að helmingur tíundarinnar sje í kúm og ám — og pað mun láta nærri, ept- ir pví sem gjöra má ráð fyrir áhöfn jarða í landsveitum — en hinn helmingurinn í liinum arðminni peningstegundum, pá verð- ur árságóðinn af hverju 100 króna virði hjer um 272/3 kr. En pó nú einhverjir segi, að pessi útreikningur sje elcki ó- yggjandi, pá er auðvelt að finna hinn rjetta ágóða af tíundbæru lausafje á annan hátt. Pornmenn töldu rjetta lögleigu 10 af hundr- aði, og nú er pað farið að tíðkast, að menn leigi pening sinn fyrir 12—14 af hundraði, og jafnvel hærra. Nú mun pað almennt álitið, að pá sje rjett leigt, pegar leigjandi hefir helming ágóðans af peningi peim, sem leigður er, en leigunautur hinn helminginn. Arnljótur lærði segir svo í sinnar guðspjalla- bókar, 15. kapitula (Ný fjelagsrit, 15. ár, bls. 106): „En eptir pví sem almennt er ætlað, pá er leigan hjer um bil helmingur af ábatanum, en hinn helmingurinn er ábati pess sem ver fjenu“, og má enginn rengja texta pann. Kemur Jmtta og mæta vel heim við reikning minn að framan, pví eptir pessu á árságóðinn af leigufærum peningi að vera 24—28 af hundraði. 1) Eptir núgildandi verðlagsskrá í Eyja- fjarðar- og |>ingeyjarsýslum, er hvert hundr- að í peningi peim, sem að framan er nefnd- ur, að meðaltali 120 kr. 94 aur. En setji maður, eins og jeg gjöri ráð fyrir, helming tíundarinnar í kúm og ám, pá verður meðal- talið að eins 115 kr. 51 eyrir. — 5 — Nr. 3—4. Eptir pessu geta mcnn pá dæmt um pað, hvort hlutföllin á milli húsaskattsins og lausafjárskattsins, eptir uppástungum nefnd- arinnar, eru svo röng sem sira A. Ó. telur mönnum trú um, pað er að segja, pegar skatturinn er miðaður við notkunargildi pess- ara gjaldstofna. En nú get jeg ímyndað mjer, að peir kunni að vera til, sem hafa aðra skoðun á skattamálum en síra A. Ó., og sem sýnist rjettara. að bera saman skatt á húsum og jörðum, sem flestir hagfræðing- ar leyfa sjer að nefna einu nafni f a s t- e i g n i r. Má vera að sumurn kunni að virðast missmíði á uppástungum nefndarinn- ar í pessarí grein, að minnsta kosti ef mið- að er við verðgildi pessara gjaldstofna. Ef menn t. a. m. setja verðgildi hvers hundraðs í jörðu á 100 krónur — hærra mun pað naumast mega vera, pví pó sum jarðar- hundruð kunni að vera meira verð, pá eru aptur önnur jarðarhundruð, ef til vill, minna virði — pá verður skatturinn hjer um 50 aurar2 af hverjum 100 krónum í jörðum, en 20 aurar af hverjum 100 krón. i húsum, og er pað ærinn munur. En sje skatturinn miðaður við notkunargildi pessara gjald- stofna, sem jeg hygg rjettara vera, pá verða hlutföllin öll önnur. Síra A. Ó. telur ept- irgjöld jarða 5 kr. af hverju hundraði, að meðaltali, og mun pað ekki fjærri lagi, en pess ber að gæta, að — eins og áður er fram tekið um fje sem solt er á leigu — pá er jörð rjett leigð, pegar leigan eða ept- irgjaldið er eigi hærra en helmingur pess ágóða, sem hafa má af jörðunni. Hinn helmingurinn er notagjald leiguliða. þann- ig verður að tvöfalda upphæð eptirgjaldsins, til að finna hina rjettu upphæð pess ágóða, sem hafa má af jörðunni. Samt sem áður verður skatturinn nokkru (^) pyngri á jörð- um en húsum, eptir uppástungum nefndar- innar, og er pað alsendis rjett og eðlilegt, eptir mínum skilningi. Enginn mun geta neitað pví með rjpttu, að jarðir eru almennt óhultari og vissari eign, en hús í kaupstöð- um, enda pó pau sjeu tryggð fyrir eldsvoða, sem óviða mun pó vera, nema í Iteykjavík. Jarðirnar lafa pó við liði úm aldur og æfi, meðan landið byggist, og pó pær kunni að spillast við og víð í harðærum, eða fyrir illa ábúð o. fl., pá ná pær sjer aptur, pegar bet- ur lætur í ári. Húsin par á móti fyrnast og falla að lokum, hversu ramgjörð sem pau eru. Hjer á landi er naumast sem stendur um að gjöra, að skattur verði lagður á önn- ur hús, en timburhús, og pau standa jafn- aðarlegast ekki nema 30—50 ár. f*á eru pau fallin, og ekki annað eptir af peim en rofin tóm, sem jafnaðarlega eru lítils eða einkis virðí. Jarðirnar — P° ræfilslegar kunni að vera - verða p6 við liði til lengstu laga, nema pær verði fyrir emhvem eyði- leggingu af völdum náttúrunnar, sem ekkx verður sjeð við, enda eru hús eigi undan- pegin pví lögmáli. Eptir minum skilningi, leggst skatturinn ljettast á lausafjeð — ept- ir uppástungum nefndarinnar, — par næst 2) Hvervetna par sem 50 aur. eru nefnd- Ír í grein pessari, er meint 1 alin, pví sann- virði meðalálnar eptir verðlagsskránum, má teljast sem stendur 50 aurar. Jeg mun fá síðar tækifæri til að minnast meira á álnar- gjaldið.

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.