Norðanfari - 12.04.1877, Blaðsíða 2

— 50 —
nefndartnnar, til að byggja á uppástungur
slnar par að lútandí.
J>á má ráða pað af greinum síra A. Ó.,
að hann muni ætlast til, að landskatturinn,
eins og liinir aðrir skattar, sje miðaður við
peningagildi, eða rjettara sagt, lagður á í
krónum og aurum. En hann færir ekki
eina einustu ástæðu fyrir pví, livers vegna
hann vill að vikið sje frá peirri reglu, sem
fylgt hefir verið í yfir 600 ár, að miða skatt-
inn við gildi landaura. Nefndin hefir nú,
eins og kunnugt er, miðað alla pá skatta
sem hún hofir stungið upp á, við peninga-
gildi, ncma landskattinn einn. Mun aðal-
ástæða nefndarinnar hafa verið sú, að liún
hefir eigi viljað hreyta peirri reglu — hvað
landskattinn snertir — sem fylgt hefir
verið lijer á landi, frá pví skattur var hjer
lögtekinn, og sem ætla má að sje orðin svo
innrætt og samgróin rjettarmeðvitund manna,
að menn vilji ekki liafna henni ástæðulaust.
En lijer verður einnig íleira að koma til á-
lita, og pað er, að skatturinn verð-
ur einmitt valtari og óvissari,
með pví að miða hann við krónur og aura,
lieldur enn að miða hann við álnagjald.
J>etta kann nú sumum að pykja skrýtin
kenning, en við skulum sjá, hvort hún er
pö eigi rjett, pegar hetur er athugað. Pen-
ingar eru ekki og geta ekki eptir eðli sinu
verið mælikvarði (normal) fyrir verðlagi í
nokkru landi, nema ef pað skildi vera par
sem gull- og Silfurnámur eru. J>au gæði
eða afrakstur, sem eitt land gefur af sjer,
er hmn rjetti mælikvarði fyrir gangverðinu
í pví landi. 8vo er t a. m. í Danmörk, að
jarðarafgróðinn (hveiti, nigur, o. s. frv.) er
mælikvarði fyrir gangverðinu par, enda er
landskattur Dana, að mestu, ef ekki öllu
leyti miðaður við meðalverð hinna helztu
korntegunda sem landið gefur af sjer. Hjer
á landi eru landaurar einmitt hinn rjetti
mælikvarði íyrir gangverðinu, og gildi peirra
er í sjálfu sjer óhreytanlegt. J>að er eigin-
lega gildi peninganna sem breytist, svo t. a. m.
pegar sagt er, að landaurar liækki eða lækki
í verði, pá er pað ekki rjett, pví pað er
einmitt gildi peninganna sem hækkar eða
lækkar, svo pess vegna parf ýmist meira
cða minna af peim á mótí hverju álnar
eða hundraðsvirði í landaurum. J>etta má
gjöra enn ljósara með ofur einföldu dæmi.
Tökum t. a. m. ullarpundið, sem talið hefir
verið álnarvirði frá pví land vort byggðist.
Á næstliðnum 20—30 árum, hefir hærsta
ver*ð á pví orðið 1 kr. 33 a., en lægsta verð
aðeins 33 aur. J>ó er ullarpundið allajafna
I jafn mikilsvirði i sjálfu sjer, og hefir jafnt
| notkunargildi fyrir pann sem á pað, og parf
| að nota pað. J>að er aðeins fyi’ir pann sem
parf að imdeysa ullarpundið á móti pening-
j um, að njismunurinn kemur fram; hann hef-
ir purft að láta fjörum sinnum meiri pen-
inga fyrir pað eitt árið lieldur en annað.
Sama er og um smjörpundið, að pað hefir
ætíð jafnmikið næringarefni í sjer fólgið,
hvort sem pað heldur kostar 50 aura eða
1 krónu, og sama er um hverja landaura-
tegund sem vjer nefnum1.
J>egar menn nú setja vel á sig pað sem
nú var sagt, og gæta pess jafnframt, að
meðalverð allra meðalverða er einmitt hyggt
á gangverði landaura í landinu, pá munu
menn komast í skilning um, að töluverður
ójöfnuður getur komið fram við skatttökuna,
sje upphæð hans miðuð við peningagildi.
Skal jeg leyfa mjer að koma með sem
ljósast dæmi pessu máli til sönnunar. Ár-
ið 1875/76 var hærsta verðlagsskráin í ísa-
fjarðarsýslu tæpir 63 aur. hver al., en lægsta
í Skaptafellssýslum, tæpir 49 aur. hver al.
Ef upphæð skattsins hefði verið miðuð við
poninga nefnt ár, pá hefðu Skaptfellingar
orðið að láta tæpum fjórðungi meira í hann
en ísfirðingar. Eða með öðrum orðum:
Skaptfellingar hefðu orðið að láta tæpum
fjórðungi meiri landaura en ísfirðingar,'fyr-
ir pá peninga sem peir purftu í skattinn,
pví ekki spretta peningarnir upp úr jörð-
inni, hjer á íslandi, og ekki hafa menn
annað að láta fyrir pá, en pann afrakstur
sem landið gefur af sjer, o: landaurana,
lxvort sem menn purfa að láta peningana í
skatt, eða brúka pá til annara parfa sinna.
Ef nú tillögum nefndarinnar verður fylgt,
að miða skattinn við gildi landaura (meðal-
alin), er mjög umvarðandi, að sá grundvöll-
ur sje rjettur og sanngjarn, sem meðalverð-
ið er hyggt á. J>eSsi grundvöllur eru verð-
lagsskrárnar, og fer íjærri pví að minni
liyggju, að pær sjeu svo rjettar og áreiðan-
legar, hæði að formi og efni, sem nauðsyn
ber til. Hvað formið snertir, eða tilbúning
og undirhúning verðlagsskránna, pá er pað
mjög úrelt og afkái'alegt, og ber ærinn keim
af einvaldsandanum gamla, pegar enginn
átti að geta gjört neitt, nema hann sæti í
stjórnarráðunum, eða stæði peim mjög nærri.
Iteglan er sem sje sú, að prestar og hrepp-
stjórar gefa árlega skýrslur um gangverð
1) .Teg bið menn að lesa vandlega ágæta
ritgjörð um petta efni í Nýum fjelagsr. xv.,
hls. 84—] 25, og aðra í Skýrslum um landsh.
II, bls. 31—220, háðar eptir síra A. Ó.
voru snarbrattir svo peir urðu lengi að
mölva úr peim með rönunum til pess að
hækka undir sig svo peir kæmust upp, en
á meðan skaut Baker nokkra af peim. f
hjeruðum pessum eru fílar algengir og lifa
par af sætum trjá-ávöxtum; Baker sá opt
fíla hrista trje með hausnum til pess að
ávextirnir skyldu detta niður, og síðan tíndu
peir pá upp með rönunum. J>egar Baker
hafði felit fílana, komu Baríar peir, er
liann nýlega hafði gjört samhand við hlaup-
andi og beiddu um fílakjöt, pví pað var
peim nýnæmi með pví peir eigi kunna að
veiða dýr pessi. |>egar pessi livalfregn
flaug út um landið vaknaði megn öfund og
óánægja lijá fjandmönnum Bakers yfir pví,
að pessi Bariaætt skyldi fá svo ljúffenga
fæðu og sjaldgæfa, sem fílsketið, svo margir
höfðingjar komu til Bakers og báðust frið-
ar 1 pjóðarinnar nafni, en Ijetu á sjer skilja
að sig langaði til að smakka kjöt. Baker
varð alveg hissa en pó fjarska feginn pess-
um málslitum og tók feginshendi mót hoði
peirra, og parna urðu peir allir vinveittir
honum allt í einu upp úr purru; Ahu Saud
var nú líka farinn til Khartum svo hann
var ekki lengur til pess að blása að kolun-
um. Baríar lxlupu nú allir að fílunum og
urðu par ófagrar atfarir, líkast pví sem
hrafnar rifu í sig lirossskrokk. — Baríar
hafa kýr margar og naut, peir mjólkastund-
um kýrnar, en hafa nautin til pess að taka
peim blóð, kúnum er líka tekið blóð við og
við, úr blóðinu gjöra peir blóðmör og eta,
en láta nautgripina gróa sára sinna, pegar
peir hafa fongið nóg í pað skipti, petta er
víða siður í Afríku og hið sama gjörðu
sumar forn pjóðir í Yesturheimi.
Nú sat Baker um hríð í Gondokoro í
bezta friði og vináttu við nágrannana; rækt-
aði landið sáði og plantaði og undi vel hag
sínum. — Snemma um morguninn 22. jan-
úíirmánaðar 1872 hjelt Baker loks af stað
suður á við upp ána til pess að fullkomna
ferð sína. Mikinn hluta liðsins skildi hann
eptir í Gondokoro undir forustu Higgin.
hotham’s og Rauf Bey til pess að gæta ný-
girðinganna og nýlendunnar. — J>að var
allra hezta veður pegar Baker fór af stað
með liði sinu, sem var úrval og vel búið
peirra landaura, sem gengið liafa kaupum
og sölum í peirra umdæmum. Sýslumenn
draga pessar skýrslur saman í eitt, liver
fyrir sina sýslu, og senda amtmönnunum,
Og amtmenn setja síðan verðlagsskrárnar
með biskupi, eða peim prófasti, sem hann
til pess nefnir í sinn stað. Eptir kgshr. 16.
júli 1817 átti aðeins ein verðlagsskrá að
gilda fyrir hvern landsfjörðung, en smám
saman hefir petta pó breytzt, og færst í pað
horf sem rjettara er, svo nú höfum vjer 3
verðlagsskrár fyrir Norður- og Austuramtið,
3 fyrir Yesturamtið, og 2 fyrir Suðuramtið.
En petta er ekki einhlýtt, pví að rjettu lagi
ætti sjerstök verðlagsskrá að gilda fyrir
hverja sýslu. Er pað nú ekki sízt síðan
sveitastjórnarlögin nýju komu út, pví eptir
peim er hver sýsla sjerstök fjelagsdeild, með
sjerstökum rjettindum og hagsmunum, og
svo framvegis. Hvað undirbúning verðlags-
skránna snertir, pá er í raun rjettri engin
trygging fyrir pví að hann sje rjettur. Eins
og áður er sagt, gefa prestar og hreppstjór-
ar skýrslurnar um gangverð landaura, livor-
ir í sínu lagi. Nú eru jafnaðarlegast prest-
ar fleiri en lireppstjórar, og lengi hefir leikið
orð á pví, að prestum hætti til að setja
skýi-slur pessar nógu hátt, sem mjög er
eðlilegt, par sem flestar tekjur peiri-a greið-
ast eptir meðalverði allra meðalverða, svo
pað er beinlínis pejm í hag að verðlags-
skrárnar sjeu sem hærstar. J>etta getur
haft eigi svo lítil áhrif á hækkun verðlags-
skránna. ’Mundi nú eígi rjettara og eðli-
legra, að fela hreppsnefndunum að semja
undirbúningsskýrslurnar til verðlagsskránna,
og ljetta peim starfa á prestum og hrepp-
stjórum. Eins er pað hreinn og beínn ó-
parfi, að amtmenn og biskup sjeu að fást
við að setja verðlagsskrárnar, eða rjettara
sagt reikna út meðalverðið eptir skýrslum
sýslumanna, pví svo er fyrir að pakka, að
fleiri kunna að reikna en peir. Sýslunefnd-
irnar ættu að fá pann starfa í hendur, að
setja verðlagsskrárnar, hver sýslunefnd í
sinni sýslu, en amtsráðin ættu síðan að yfir-
lita og staðfesta pær á eptir. Starfi amts-
ráðanna með tilliti til verðlagsskránna, yrði
pá aðeins fólgin í pví, að athuga hvort sýslu-
nefndirnar hefðu talið allar pær landaura-
tegundir sem telja ber í verðlagsskránum,
og hvort pær að öðru leyti eru samdar ept-
ir peim reglum sem fyrirskipaðar eru.
Hvað snertir efni eða innihald verðlags-
skránna, pá er pað eptirtektarvert, að enn
er fylgt peirri upptalningu á landaurum, sem
fyrirskipað var með rentuk.br. 23. ág. 1817,
að vopnum og öðru; allir voru hinir kátustu,
en brátt breyttist gleðin í sorg, pví rjett
pegar peir voru ný komnir af stað drukkn-
aði af óhöppum einn af hinum beztu mönn-
um hans, sem allir unnu hugástum. 27.
janúar kom liann til Barí- pjóðar peirrar
er Beddén rjeði fyrir er áður hafði verið
honum svo vinveittur; var Beddén hinn
kátasti og lofaði honum mörgum mönnum
til pess að bera farangur hans, pví par
varð að taka úr skipunum allt sökum fossa
og öfugstreymis í ánni og bera pað nokk-
urn veg. Baker var binn blíðasti í móti og
gaf honurn stórgjafir. En brátt fór liann
að taka eptir pví, að Beddén og menn hans
voru nokkuð kynlegir og öðru vísi en peir
voru vanir, og pegar Baker daginn eptir
fór að tala við Beddén um flutninginn á
farangi’inum, pá pverneitaði hann að láta
menn sína flytja nokkuð og hafði hann nú
alveg breytt hinum forna hætti sínum.
Næstu nótt á eptir rjeðust Beddén oghans
menn á veyði Bakers og kvikfjenað, en
höfðu miður. Nú var Baker í miklum
vanda staddur, hann hafði enga til að flytja