Norðanfari - 22.08.1877, Síða 2

— 122 —
1
Ef það skyldi nú reynast, s«m telja má
víst, við nákvæmt eptirlit og útrýmingu fj.-ir-
kláðans á Suðurlandi, að lausafjárhundruð á
landinu yrðu 70,000 — auk kúgildanna, sem
hljóta að dragast frá, því leigur eptir pau
eru taldar með afgjöldum jarðanna — pá
yrði' lausafjárskatturinn eptir minni uppá-
stungu — 50 aurar af hundraði liverju —
35,000 krónur, og bændaeignir í landinu um
64,000 hundruð í jörðu, sem tekjuskatt her
að greiða af, en hvað par kynni að dragast
frá eptir áðursögðu, verður enn sem komið
er, að vera ágizkun, en setjum svo, að pað
yrðu 10,000 hundruð, sem mjer virðist pað
mesta, þegar pess er gætt, að einstakir menn
sem eiga peninga á leigustöðum mót fast-
eignarveði, hljóta að gjalda af peim telcjum
sinum, sem jarðeigendur af landskuld og
og leigum eignarjarða sinna, slíkt hið sama
peir, sem eiga konungleg ríkisskuldahrjef,
pó pað komi pessu ekki heinlínis við, pá
eykur pað tekjuskattinn, og ríkisskuldabrjef-
in eru viss eign sem jarðir. J>ó svo yrði,
að 10,000 jarðarhundruð gengu frá tekju-
skatti — sumt veðsett mót opinheru fje, en
sumt eign ómyndugra og gamalmenna eptir
áðursögðu — pá verða samt eptir 54,000
jarðarhundruð, og af þeim eptir minni til-
lögu 27,000 kr., pví telja má vist, að eptir
jarðarhundrað í bændaeignum sjeu goldnar
5 krónur, eða rjettara sagt jafni sig upp,
pví það er mjög misjafnt. J>að er pví fjærri
öllum sanni, að hafa hundraðatal jarðanna
sem mælikvarða fyrir tekjuskatti, og pó jarða-
matið verði lagað, verður pað ekki að held-
ur rjett, en eptir pessu verða af lausafje og
jörðum til samans 62,000 kr., og pó lausa-
fjárliundruðin væri ekki nema 66,000, nær
gjaldið af pessum 2 gjaldstofnum 60,000 kr.
eða 120,000 50 aura álnum, en verður pó
um 30,000 álnum minni en lausafjár- og á-
húðarskattar nefndarinnar, sem hvorutveggju
eru teknir áf lausafjenu; svo er enn ótalinn
sein hjá nefndinni, skattur af húseign og
tekjuskattur af atvinnu, og liljóta þeir að
nema nokkru fje, eptir minni tillögu, og
pað svo, að landsjóðnum verður ekki ofvax-
ið að greiða gjöld amtsjóðanna og húnaðar-
skólagjaldið — pó búnaðarskólagjaldið sje
lítið, og sje pví ljettbært, getur naumast átt
við að tína það saman sem sjerstakt gjald —
því ekki veitir af að ljetta á lausafjenu, ef
nokkurt samrými á að verða á pví sem lagt
er á það í samanburði við aðra gjaldstofna.
Sumum kann nú að þykja að jarðeigendur
sjeu skattlagðir um of, eptir minni tillögu,
að svara Vio hluta afgjaldanna af skuldlausri
eign sinni, en fyrst er þess að gæta, að ept-
ir hinum fornu tíundarlögum vorum, áttu
jarðeigendur sjálfir að gjalda tíundir af öll-
um jörðum, sem áður er sagt, og námu þær
íullkomlega þessari upphæð, og svo sje jeg
ekki hetur en hin heiðraða skattanefnd leggi
fullt svo mikið á marga jarðeigendur, sem
eru þeir sem eiga aðeins ábýlisjarðir sínar;
tökum t. d. mann sem býr á 50 hundraða
jörð sem hann á, og látum hann tíunda 50
lausafjárhundruð —þó það sje óvanalegt —;
nefndin segir: þú slcalt gjalda 50 álnir í
áhúðarskatt, aðrar 50 í lausafjárskatt, og
gangi maður út frá því að 50 aurar sjeu í
alin, eru þetta 50 kr., svo verður landskuld-
in metin líkt þvi, sem venja er að byggja
hændaaignir þar í sveit, setjurn svo að 5 kr.
sjeu eptir hundrað hvert, þá alls 250 kr.,
tekjuskattur nefndarinnar 5 kr. af 100 kr.
gjörir 12 kr. og 50 aura, og á hann þá að
láta samtals 62 kr. og 50 aura, en eptir
minni uppástungu á hann að láta 50 aura
af hverju lausafjárhundraði, sem eru af pess-
um manni 25 kr., en í tekjuskatt 10 kr. af
hv. 100 kr., sem verða aðrar 25 kr. samt. 50 kr.,
svo eptir minni tillögu verður 12 kr. 50 a.
minna á þessum manni en hjá nefndinni— I
sem kemur af hinum ósanngjarna áhúðar-
slcatti, — því ábúðarskattur á áhúendur jarða,
þegar búið er að leggja, livort heldur 1 alin
eða 50 aura á hvert lausfjárliundrað, er ó-
hafandi, en sá sem á margar jarðir á sann-
arlega gott hjá nefndinni, í samanburði við
þennan, og eins samanhorið við tekjuskatt
af embættislaunum, pví par liækkar pó tekju-
skatturinn — heinlínis og óbeinlínis — ept-
ir launahæðinni, hvers vegna voru hálaun-
aðir embættismenn ekki látnir sæta líkum
kjörum að pað kæmi ljettara niður á peim
eptir pví sem launin voru meiri, eins og
ríkum jarðeigendum, í samanburði við þá
sem að eins eiga ábýlisjarðir sínar, pví pa
væri nefndarálitið, í pví tilliti, sannarlega
meistaraverk!!
IS!ú ef ábúðarskattur fjelli burt eptir
minni tillögu, og gjöld amtsjafnaðarsjóðanna
eða gjaldagreinír pær, sem pau ganga til,
værú greidd úr landsjóði, pá svara gjöld
pau sem hvíla á lausafjenu ^/c hluta ágóð-
ans, pegar ágóðinn er metinn eins og nefnd-
in gjörír 20 álnir af hverju lausafjárhundr-
aði, sem er í alla staði rjett, pví pó lausa-
fjárhundrað eða sumt af þeim geíi meira af
sjer, pá þarf fyrirvinna, tilkostnaður og van-
höld að dragast frá, og svo eiga menn að
gjalda öll gjöld af lausafjenu jafnt, þó skuld-
ir sjeu á þvi, en ekki af jörðum nje liúsum,
og ennfremur þegar þess er gætt, að fátækra-
tíundir ná skamt á þessum árum pegar út-
svör fara sífellt vaxandi, sje jeg ekki betur,
þó ekki sje tekið nema að eins lítilfjörlegt
tillit til þess, en segja megi eptir minni uppá-
stungu, að af ágóða lausafjárins sje tekinn Vs
af jarðeign og húseign Vio ágóðans, og þá
af embættismannalaunum V20 —hálfar tíund-
ir—að þeiin fráteknum, sem ekki hafa yfir
1000 kr., sem virðist sanngjarnt vegna prest-
anna, meðan þeim er launað eptir núgildandi
)ögum og venju, sem mestur hluti þjóðarinnar
mun una bezt að verði framvegis sem liing-
að til, en hvað öðrum embættismönnum við-
víkur, þá sje jeg ekki að atvinnuskattur
eptir minni tillögu, sje í minnsta máta of
hár, svo framarlega sem þeim er launað
sómasamlega, sem þjóðin mun, eða mestur
hluti hennar, álíta að sje, en væri nú laun
þeirra svo nákvæmlega metin og linitvegin
í metaskálum rjettvísinnar (!!), að þar sje
hvorki „of nje van“, mega þeir ekki missa
neitt, en um þá sem sýslanir hafa á hendi,
og tekjuskatt eiga að greiða eptir sörnu hlut-
föllum, þarf ekki að tala.
Að lyktum tek jeg það enn fram, að hlut-
föllum milli leiguliða, hús- og jarðeigenda
og embættismanna í tilliti til þess sem tekið
er af ágóða þeirra, mega með engu móti
vera meiri en jeg lief áður tekið fram, eða
J/s ágóðans hjá leiguliðum, x/10 hjá hú&- og
jarðeigendum, en V20 hjá embættismönnum.
En skyldi nú öll upphæð skattgjaldsins, eptir
minni tillögu, verða ó’nóg fyrir landsjóðinn
— sem jeg get ekki skilið, — pá verður að
leita viðfanga með óbeinum sköttum, pví
beinir skattar mega alls ekki hærri vera, og
verði rjettur alþýðu harðari, verður hún laus
fyrir í tvennu tilliti: sumir verða annara
byrði, og standast eklci ójöfnuðinn, sumir
vilja ekki pola hann, og leita af landi brott,
þangað, sem jafnrjetti manna er meira,
frelsi nóg og frábærir landkostir.
Vallholti í marzmánuði 1877.
E. S. Stefánsson.
Tíminn er viðstöðulaus rás, er
engin liönd fær stödvað.
|>egar vjer lítum yfir tíma þann sem
liðinn er, frá því er vjer fyrst fengum minni
verður oss það fyrst fyrir, að spyrja sjálfa
oss hvað til þess komi, að sömu hlutirnir,
er vjer sáum þá fyrir augum vorum, eru
allt öðruvísi útlits nú; margir peirra í hag- 1
anlegra og betra formi, ýmislegt nýtt kom-
ið í stað hins gamla og tiest.endurbætt, og
orðinn allt annar bragur á störfum manna
en pá var; til pess að lengja spursmálið,
viljum vjer tílfæra nokkur dæmi, er liggja
fyrir allr.a augum, og pótt vjer ekki förum
lengra fram í tímann, en til næstu 30 ára,
verður mismunurinn mikill; pá mátti svo
kalla að ekki sæist íveruhús svo byggð —•
að einstöku undantekningum fráskildum —,
er í nokkru fullnægðu fegurðar- og prifnað-
ar-tilfinningunni, baðstofurnar voru lágar og
víða undir rapti, lítið eður ekki piljaðar, og
ínjög víða moldargólf í staðinn fyrir fjala-
gólf, gluggarnir krínglóttir með skæni í stað-
inn fyrir gler, nema ef til vildi, í peim
endanum er hjónin bjuggu í, og þannig var
birtunni. er gefin var án mælingar, hamlað
að lýsa þeim er inni sátu. í þvílíkum eð-
ur verri stýl, voru frammhýsi byggð, og þarf
þeim ekki að lýsa. J>egar kemur til verk-
færanna er brúkast áttu til vinnunnar, verð-
ur lýsingin hin sama; í orfunum er al-
mennt voru með einum hæl, var nú að vísu
ljár 12—15 þml. langur, bundinn með leð-
uról við orfið og síðan reknir fleigar með
þjófinu á alla vegu; en af því að leðrið
harðnaði og blotnaði til skiptis, leiddi eðli-
lega, að pessi frágangur varð svikull, og
tafði sífelldlega verk af peim er unnu. Til
pess að færa áburð á völl höfðu menn jafn-
aðarlega liandbörur, er tveír purftu að bera
á millum sín, og stölcu framúrskarandi bú-
menn liöfðu trjelaupa er fluttur var í á-
burður á hestum. Hrifur voru klumpsleg-
ar og þungar og öllu líkari kylfum, en
peim verkfærum, er menn purfa að hafa
fljóta hreifingu á. í staðinn fyrir rekur,
sem nú eru almennt brúkaðar, voru brúk-
aðir pálar (þung og ervið stungujárn), er
unnu lítið verk. Til pess að melja áburð
á túnum voru svokallaðar kvislar brúkaðar,
og mjög algengar, likastar gaffli í lögun,
við þær urðu menn að standa annað tveggja
liálfbognir eður á knjánum, er var hin
mesta bakraun. í samsvarandi stil var fjár-
ræktin og sjávarútgjörðin. Fyrir hjerum-
bil 40—50 árum voru víða við sjó fram,
allsengin hús fyrir fullorðið fje, og viða upp
til sveita, voru þau nokkur garðalaus, og því
varð fje manna að liggja úti í hvaða ill-
viðrum sem á dundu og smalarnir að standa
hjá, svo það hrekti ekki til ógreiða, sem
þó allopt átti sjer stað. Fiskilóðir þekkt-
ust þá varla við sjó, heldur einungis hand-
færi og ónýtt agn á öngli, og af pví leiddi
að hátar purftu að vera betur mannaðir ef
aflast átti til muna. J>á sáust og varla segl
á bátum, nema ef til vildi á liinum stærstu
og urðu menn pví að akast með árum, í
hverju andviðri sem var. Allskonar hrein-
læti og þrifnaður var þá og af mjög skorn-
urn skarnti, og slculum vjer ekki vera lang-
orðir um pað atriði, pví par um hefir svo
margt verið rætt og ritað.
En hvernig litur nú allt petta út, nú,
í stað hinna fornu baðstofa með skjáglugg-
unum, eru nú komnar baðstofur með gler-
gluggum, piljaðar umhverfis og nokkurn-
veginn þrifalegar, víðast undir súð eður
reisifjöl og ineð fjalagólfi, og í staðinn fyr-
ir skæníð er komið gler, allvíða sjást nú
og stofuhús, annaðhvort frammi í bænum
eður þá undir baðstofuloptum. í stað ein-
hæluðu orfanna með ljáböndunum, eru nú
komin orf með tveimur hælum, og í stað
ljábandanna, járnhólkar. Ljáirnir hafa og
tekið stakkaskiptum, eins og kunnugt er.
Með handbörunum eru nú komnar hjólbör-
ur, og þótt þær sjeu í allmildu ólagi, get-
ur þó einn maður unnið með þeim það verk
er tveir þreyttust á áður með handbörun-