Norðanfari - 30.01.1878, Blaðsíða 3

— 15 —
ir og ráðdeildarsamir, viðfeldnir í látbragði I
og gestrisnir. Drykkjuskapur, með allri
peirri óreglu er honum fylgir, á sjer lijer
naumast lengur stað, enda sætir hann æ
meiri og meiri fyrirlitiuíngu, eins og verð-
úgt ér. Menntun mun hjer eigi í lakara
lagi, pótt hún sje engan veginn góð; allir
heilvita menn fulltíða eru læsir á hók að
nafninu til, og flestir, bæði karlar og kon-
ur, skrifandi meir og minna, margir eru
líka allvel að sjer til bókar, vel skrifandi
og reiknandi, og nokkrir skilja dönsku. Á
öllum bæum læra börn spurningar og lest-
ur, en óvíða munu pau annað geta lært til
bókar. Barnaskólana vantar hjer sem ann-
arstaðar, enda er ærið erfitt fyrir fátæka
að kosta börn sín á skóla, og pað enda pó
eigi pyrfti að borga nema fæði peirra. í
kaupstöðum og pjettbýlum sjóplássum geta
barnaskólar prifist, jafnvel án opinbers styrks,
pví par geta börnin verið heima á nóttum,
og parf pví eigi til að kosta nema vinnu
peirra, ef nokkur er, en í strjálbyggðum
§veitum, par sem peirra er pó engu síður
pörf komast peir aldrei á fót nema með
miklum styrk af almennu fje. Samtök hafa
yerið mynduð hjer í pví skyni, að efla bún-
að og menntun, en par eð allt of fáir hafa
enn gefið peim gaum, eða styrkt veika við-
leitni fárra manna er hófu samtökin, pó
hafa pau lítlu orkað. Einungis hafa 2
menn hjer, Guðmundur bóndi í Fjósatungu
og síra Stefán á Hálsi, tekið börn heim til
sín fyrir litla eða enga póknun, og veitt
peim tilsögn. Lestrarfjelag er hjer og stofn-
að, en strjálbyggðin gjörir pað einnig að
verkum, að pað gjörír minna gagn en ella
mundi. Fnjóskdælir liafa árvakran og
skyldurækin prest, sem bæði stundar hús-
vitjanir og barnaspurningar á kirkjugólfi,
höfðu peir og næst áður ágætan prest, en
allir vita live mikil áhrif prestar geta haft
á trúarlíf og siðferði manna. Húslestrar eru
tíðkaðir á öllum bæjum hjer, eins og víðast
á landinu, er lesið alla helgidaga og öll
vetrarkvöld par til á útmánuðum, en síð-
an daglega fram fyrir sumarmál, eða par
til hætt er innivinnu. Mun pessi fagri siður
vera alveg ómissandi 'hjer á landi, par sem
fölk á svo erfitt með að sækja kirkjur, og
mundi pað sýna sig, að án hans væri trúar-
líf vort enn aumra en pað er. Húslestrun-
um fylgir og söngur eptir og fyrir, og munu
peir pví einnig styðja að pví, að söngkunn-
áttan tekur æ meiri framförum hjer í sveit,
sem annarstaðar. Einn sveitarmanna, að
nafni Einar Guðnason, sem prátt fyrir
erviðar kringumstæður, hefir aflað sjer tölu
verðrar pekkingar, og er prýðilega að sjer
í söng, hefir og á vetrum veitt ókeypis
kennslu í honum. Sami maður hefir sagt
börnum til á ýmsum stöðum í sveitinni.
j par sem pess hefir verið óskað, og farist
hvertveggi vel úr hendi. — Verkleg kunn-
átta er lijer lítil eins og annarstaðar; lærð-
ir smíðir fáir, 2 járnsmiðir, 1 gullsmiður, 3
söðlasmiðir, en ólærðir smiðir nokkrir, en
pó of fáir.
Verkaskipun hjer er pannig: A vor-
um, er snjó leysir og tún porna, er tekíð
til vallarvinnu, eru að pví bæði karlar og
konur; pegar lengra kemur fram á vorið,
eða frá fardögum til fráfærna, eru lcarlar,
jafnframt fjárhirðingunni, að byggingum eða
viðgjörðum við húsin, pó purfa peir opt á
pessum tíma að hjálpa til túnhreinsunar.
En jafnframt pessu eru víða miklar annir
við tövinnuna, og pað enda stundum allt
fram að slætti. Tefur hún allt of mjög
fyrir útistörfum karla og kvenna. Við og
við gengur kvennfólk og unglingar á grasa-
fjall, og sumstaðar er legið við grös eink-
um eptir fráfærur; pá eru og á stöku stöð-
um karlmenn að skógarvinnu og mótekju,
Heyvinna byrjar í fyrsta lagi 11 vikur af
sumri, og í síðasta lagi í 14 v. sumars, en
endar í fyrsta lagi í 21 viku suin., en í
síðasta lagi í 23. viku sumars, pannig verð-
ur heyvinnutíminn stundum að eins 7 vik-
ur, aptur pegar bezt lætur 9—10 vikur,
jafnaðarlega 8 vikur. Úthey mun að meðal-
tölu vera 4—5 hestar eptir hvern heyskap-
ar-mann um vikuna. Heyvinnan er stund-
uð með alúð, eru nú viðast eða allstaðar
brúkaðir hinir útlendu ljáír, og munu fiest-
er sláttumenn slá meira með peim, heldur
enn hinum islensku, en pó ’mundu góðir
smiðir innlendir geta smiðað eins beitta ljái
(einjárnunga) svo lipra, að auðvelt væri að
draga á stein. Hrífur eru einnig betri enn
áður voru, pað pykir nú mátuleg kvenn-
hrífa, sem 1 pd. er að pyngd, hafi hún 3
al. skapt. og 1. al. liaus með 21 tiúd. Við
ljáina eru brúkuð ýmist venjuleg steinbrýni
eins og pau tíðkuðust áður við innlendu
Ijáina, gróf verkfæra brýni (dýr steinbrýni)
sandbrýni eða slitnar pjalir, og virðist mönn-
um sitt brýni eiga við hvern ljá. J>ar sém
töluverðar slægjur eru byrjast sláttur vana-
lega á útengi eða í bithaga, en par sem
litlar eru engjar, og engi eigi að fá ínánd,
er byrjað á tununum; pó ber pað við að til
heyskapar er farið fyrir völl og pað mjög
langan veg, svo sem í Byjafjörð, Köldukinn
eða á Flateyjardalsheiði, er pá stundum fje
eða hestar rekið á haustum pangað sem
heyið er, eða nálægt pví, en pó er heyið
optar flutt heim á vetrum, pegar pað er
heyjað á tveim liinum síðarnefndu stöðum,
eru til pess brúkaðir stórir sleðar með upp-
stöndurum (stuðlasleðar, hjartasleðar) og
gengur hestur fyrir, og enda 2 í viðlögum.
J>essir sleðar eru líka brúkaðir til ýmsra
annara aðdrátta að vetrinum. Tún eru
slegin á tímanum frá pví í 13 v. sum. til
pess í 15 viku; pykir pað eigi meðalsláttu-
maður er eigi slær á dag l/2 teig á greiðfærum
velli ef deigt er í rót, og enda hvert sem
er, ef völlur er eigi pví seigari, í góðri rekju
slá góðir sláttumenn 1 teig eða dagsláttu
á sljettu, og dæmi veit jeg pess, að slegin
hafi verið hjer hálfur annar teigur á dag.
J>egar 21 vika er af sumri, og síðustu daga
peirrar viku byrjast fyrstu fjallgöngur hjer,
sem annarstaðar í Jpingeyjarsýslu; prennar
fjallgöngur eru gengnar hvert haust. Fjár-
dráttur á rjettum gengur lijer fljótar enn
par sem markabækur parf að brúka, par
hjer er maður einn, Jóhannes Jónsson að
nafni, er svo vel man öll mörk í marka-
bókum hjer og í ýmsum sýslum öðrum, að
aldrei hefir, svo menn viti mistekist fjár-
dráttur eptir hans fyrirsögn, og set jeg petta
hjer, par eð slíkt mun eins dæmi á öllu
landi. Fyrir slátt fara allir bændur kaup-
staðarferðir, og par að auk við og við um
sláttinn, og á haustum fer næstum hver
bóndi með fleira eða færra fje í kaupstað,
og selja par kjöt og mör, en flytja heim
gærur og slængi; sumir slátra heima, og
flytja kjöt á hestum til kaupstaðar. Aður
skip sigla á haustum er enn farin kaup-
staðarferð með tólg, og má ske lítið eitt af
haustull. pegar líður á slátt, og fram ept-
ir liausti eru farnar lestaferðir (skreiðarferð-
ir) til sjóar eptir fiskiogheilag fiski. Haust-
verk eru hjer eigi önnur enn fjárgeymsla,
sláturverk, aðdrættir, safn eldiviðar og sum-
staðar mykju flutningur á tún, en bygging-
ar og vallarvinna hljóta að bíða vorsins.
Eptir veturnætur, og jafnvel fyr, er byrjuð
tóvinna; helzt er tætt smáband, og er pað-
an frá til jóla allmikið kapp við pað verk.
J>á er öðru hvoru megin jóla farin hin síð-
asta kaupstaðarferðin til að borga skuldir með
tóvörunni, Á sumum fátækum heimilum og
par sem margt er fólk tíl tóskapar, er enn eptir
nýjár haldið áfram smábandstóskap lengi
vetrar, en víða er við nýjár farið að tæta í
vefnað til fata, og pví haldið áfram tilpess
útivinna byrjar, og jafnvel lengur.
Til pess menn geti haft nokkra hug-
mynd um búnaðarástand hjer í sveit á ýms-
um tímum, vil jeg að lyktum setja hjer dá-
litla töflu yfir lausafjártíundir í hreppnum
frá 1806 til 1877, eða.yfir pann tíma, er
hreppsbækur hafa skýrslur um. í töflunni
eru áratugirnir fremst með tíundarupphæð
pau ár, en árin milli tuga með tíundum
peirra par aptur undan merkt með einingum
upp yfir; gjöri jeg petta til pess taflan taki
sem minnst rúm og vona pað gjöri eigi
villu. í aptasta dálki er jafnaðartal tíund-
ar á hverjum 10 árum.
Tíundir T íundir milli áratugann a. Jafnaðar-
pau ár. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 tal.
. . . 4737, 4897, 462 466 4723/4
1810 474V, 512 506 5257, 542 526 5697, 5257, 5187, 526 5227,
1820 545 638 V* 417 4507, ' 4627, 5057, 5227, 537 5767, 576 5137io
1830 563 7, 578 V2 5907, 6087, 6007, 601 526 486 511 547 561 %o
1840 557 6127, 6237, 6237, 633 641 6027, 64D/, 6637, 6467, 5617io
1850 660 640 6357, 7257, 6857, 724 757 7347, 7237, 631 6916/io
1860 606 617 6177, 5677, 5637, 6007, 657 5737, 585 594 5978/io
1870 560 641 541 555 5267, 5547, 561 . . . . . . 562%
n
Fnjóskdæhngur.
f
Elíná Jólianncsdóttir
frá Hvammi í Höfðahverfi.
Úú sveif að döpur sorgar-stund
særði hjarta mitt,
brjefið sem jeg ber í mund
t>að bar mjer látíð pitt.
Frá degi lrfs pig dauðinn hreif,
pú Drottinn preyðir sjá,
á engil-vængjum sál pín sveif
til sælu Guðí hjá.
Já pitt er endað æfi-skeið,
sem ætíð fegurð bar;
pú treystir Drottni lífs á leið,
hann ljós pins hjarta var.
ISIú svella um vanga sorgar-tár,
pó síðar jeg pig finn.
J>ú græddir margra mæddra sár,
sem missir harma pinn.