Norðanfari


Norðanfari - 06.11.1878, Blaðsíða 1

Norðanfari - 06.11.1878, Blaðsíða 1
17. ár. 2ír. 49—50. \0RBWFARf. Upplýsing nngdómsins. öllum peim, sem nokkuð pekkja til um tilhögun andlegra framfarastofnana í öðrum löndum, mun pað fullkunnugt, að uppfræð- ing ungdómsins sje hinn eini áreiðanlegi grundvöllur til alpjóðlegrar menntunar hvers lands, og að enginn veruleg alpýðumenntun getur átt sjer stað nema fyrir hana. J>etta er nú prepskjöldurinn, sem vjer íslendingar eigum eptir að stíga yfir til pess að oss geti miðað nokkuð áfram til muna með pjóð- menntun vora, pví pó pað sjo nú mikill mun- nr á jöfnuði pessara litlu mennta, sem al- pýða vor liefir, eður var fyrir mannsaldri, getur pað pó eigi heitið annað enn lítil skíma sem helir opnað svo augu almúgans að hann yíir höfuð játar nú að alpjóðleg menntun sje nauðsynleg par sem áður voru svo margir, að yfirhorðið af landsbúum var pað, er áleit uppfræðsíu ungdómsins mjög óparfa tímasó- un, og peim tímum, sem unglingar vildu hafa til náms, álitu peir betur varið til ein- liverrar vinnu og kváðu litlar framfarir í hók- lestri og skript. Slíkar skoðanir hlutu að vera orsökin til margrar villu; sem hefir átt sjer stað hjá pjóð vorri, svo sem til ýmis- legrar hjátrúar o. s. frv., en petta er nú allt að deyfast og hverfa eptir pví, sem pessi litla jnenntun sem landið hefir, verður almennari. "það hefir aldrei pótt neitt efamál, að Jslendingar liafi verið allt eins námfúsir og aðrar pjóðir, að pví leyti, sem pað hefir get- að komið 1 ljós, og pað er öldungis víst að ficir stæðu ekki á baki annara í peirri grein, ef peir fengju að njóta sín, en pað getur fyrst orðið með pví að koma á sem flestum harnaskólum. Jeg álít pað fyrsta stígið til að koma nokkurri reglulegri menntun á, pví pó margir geti nú nokkuð uppfrætt börn sín í heimahúsum, bæði af sjálfum sjer og með kennara haldi getur sú uppfræðing aldrei orð- ið eins fullkomin eins og við skólana; peir eru hið eina meðal til nokkurra reglulegra framfara, peir eru iíka liið eina meðal til að l>æta ögn úr óstjórninni, sem á sjer svo víða stað í heimilislífinu, pví af hverju skal pað koma, að hjúin svo víða standa upp í hárinu á liúsbændum sínum og pykjast pcim jafn- snjöll um allt, nema af barnsvananum, peim vana að börnin gjöra foreldrunum petta og »smekkurinn sá, sem kemst í ker, keyminn lengi eptir ber«, og hvernig ætli pessi hjú, sem eigi geta stjórnast hjá öðrum, geti pá stjórnað öðrum pegar par að kemur að pau purfa pess. |>etta stjórnleysi deyfir náttúr- lega vinnufjörið og vinnukraptana, og gjörir verkahringinn svo böggulslegann og örðugann uð liið ljettvægasta verk getur orðið að örð- ugustu praut. J>arna höfum vjer nú eitt drepið í landinu, pví pó petta stjórnleysi sje °kki allstaðar á liæsta stigi í landinu, pá er f>að pó mjög víða, sumstaðar minna og sum- staðar meira. |>essi pjóðgalli ætti að geta horíið við reglulega uppfræðing ungdómsins, sem er við barnaskólana, par, sem börnum er undir eins kennt hlutdrægnislaust að lilýða, kennd öll reglusemi og varkárni við yfir- troðslur á fyrirsettum reglum. Börnunum yrði ekki þyngra að læra lilýðni og reglusemi Akureyri, 6. nóvember 1878. en óhlýðni og óreglusemi, pví livorutveggja er ekki annað en vani, en hann er nokkuð mismunandi að pví leyti, að hann leiðir af sjer líf eða dauða. J>að er auðvitað að miklir örðugleikar virðast vera á pví, að koma á fót nýtum barnaskólum til sveita sumstaðar par, sem strjálbyggt er, en pað er pó máske ekki eins örðugt og menn halda, pað er heldur ekki að búast við að pað geti orðið af sjálfu sjer eður fyrirhaínarlaust, heldur en neitt annað, sem til framfara heyrir, en mjer virðistpessi stofnun svo brýn nauðsyn, par sem eigi er pegar búið að stofna barnaskóla, að peir menn, er vildu vera sannir feður barna sinna, legðu hinn fyllsta áhuga á hana og gjörðu meðpví allt t-il að uppala börn sín og yfir höfuð allt sitt afsprengi, sem sómasamlegir feður og forfeður og um leið fósturjarðar vinir, því hvað er að gjöra fyrir fósturjörðina, ef elcki pað, að stuðla til að hinn uppvaxandi æsku- lýður fái tækifæri til að brúka þau árin, sem einmitt eru af náttúrunni ætluð til pess að búa sig undir reglusamann og dugandi borg- ara i mannlegu fjelagi. Jeg vona að hinn heiðraði ritstjóri ljái pessum línum rúm í blaði sínu, ef ske mætti að pær yrðu til að vekja athygli einhverra góðra náunga og fram- faravina á pessu alvarlega atriði. G. 2 Er lijer nóg frelsi? J>að mun nú öllum Ijóst, að íslendingar hafa í fjölda mörg ár verið að berjast fyrir írelsi sínu, og með pví smátt og smátt losað af sjer hlekki ófrelsis og kúgunar, og loks á þessum síðustu tímum fengið nýja stjórnar- skrá, er gefur alpingi löggjafarvald, o. s. fnT. |>etta mun nú sumum Pykja nóg, og pví ó- parfi að spyrja hvort hjer sje nóg frelsi, en pó munu pað fleiri, er álíta, að hjer sje ekki nóg frelsi, og einn er jeg af peirra flokki, pví pó pjóðin í heild sinni hafi fengið nokk- urt frelsi, pá munu pó finnast flokkar í henni, sem ekki njóta síns rjetta frelsis, og pað parf alþingi að laga. Enginn getur neitað pví, að alþing (siðan pað fjekk löggjafarvaldið) liefir leitast við að laga margt, í tilliti til pess, að bæta kjör rnanna og frelsi; jeg ætla ekki að dæma um hvernig pví hefir tekist petta, en hitt veit jeg, að ekki eru allir ánægðir með aðgjörðir alpingis, en pað er ekki nóg að jamla um pað, sem manni pykir að, heima á baðstofupalli, og dæma par eins og blind- ur maður um lit, pví festir tíma að kaupa alpingistíðindin, og vita pess vegna ekki hvað peir segja. Jeg ætla nú ekki að finna mikið að pví sem alping hefir gjört, heldur ætla jeg lítið eitt að minnast á pað, sem mjer finnst pað ætti að laga; og vil jeg pví nefna eitt af pví marga, sem alping á eptir að laga, sem er: órjettur sá, er vinnumenn mega líða, sem engu síður en aðrir menn, eru skapaðir til að njóta frelsis og rjettlætis, en pað fer svo jjarri að svo sje, eða hvað er pað annað en ófrelsi, að eiga ekki atkvæðis- rjett 1 sínum eigin málum? eða er pað frelsi, að taka fje af öðrum án pess liann sje að — 101 — spurður? Hvernig er pað ófrelsi, er kemst á hærri ranglætiströppu en petta ? pað væri gaman að vita hvernig pað er, pví jeg pekki pað ekki, og hef ekki lieyrt pess getið. Marg- ur mun nú spyrja hvemig petta geti átt heima lijá vinnumönnum, en-pví cr ekki pungt að svara, f>að mun nú í flestum ef ckki öllum hreppum landsins, vera orðin venja, að leggja aukaútsvar á vinnumenn, og sumstaðar ekki minna en */s af öllu útsvari hreppsins; petta er af þeim tekið, og fleira, án þess peir sjeu að spurðir, eður nokkuð látnir par til leggja, pví peim leyfist ekki að bera hönd fyrir höf- uð sjer, par þeir ekki eiga atkvæðisrjett, eður kosningarrjett í sveitarmálum, sem pó hein- línis áhræra pá sjálfa; peir verða að láta sjer nægja dóm og drottnun bænda; er petta ekki ófrelsi? f>að eru annars fremur breytin lög, sem gefa hverjum búandi manni atkvæðisrjett og kjörgengi, liverju nafni sem nefnist, en aptur á móti útiloka alla vinnumenn og bú- lausa menn frá pessum rjetti, pó peir væru miklu hæfari til að hafa þennan rjett en surnir bændur, eða ætli peim auliist vit með pví, að komast í húandi-manna tölu? f>að flýtur nú ofaná hjá flestum, að ó- mögulegt sje að vinnumenn hafi kosningar- rjett og kjörgengi, sökum pess, að vinnumað- urinn sje öðrum háður; petta er mikið rjett, en pegar vjer gætum betur að, verður annað ofaná, og skal jeg skýra það hjer með fáum orðum. — f>areð allir bændur eru skyldir að fara í hreppsnefnd, sjeu peir kosnir (sem pó allir vilja án vera), og gegna peim skyldum, er par af fljóta, án nokkurrar þóknunar; fyr- ir pessu happi!! verða greindustu menn sveit- anna, eins fátækir sem ríkir, og pað máske hvað eptir annað, pá peirra frítími er útrunn- inn, en hinir aðrir sleppa alla tíð við þetta ómak, og spara ekki að ásaka hina, sem ó- makið verða að bera; væri nú nokkuð á móti pví, að vinnumenn, sem væru hjá pessum mönnum, væru kosnir í hreppsnefnd, og bú- endur skyldir að láta pá lausa, pá með þyrfti, eins og peir sjálfir væru kosnir, og get jeg ekki sjeð að þeim væri það pyngra, en bænd- um þeim, er verða að vera í hreppsnefnd, pví peir tapa opt og einatt vinnu sinni fyrir pað, og eins yrði með hina, peir töpuðu ein- ungis vinnu í samanburði við pá, sem í hreppsnefndinni væru. Jeg vona að allir geti sjeð, að þetta parf eitthvað að lagast, ef vel á að fara, pví hjá mönnum þeim, sem verða fyrir órjetti, vex óánægjan dag af degi, eins og vonlegt er. Enginn má taka petta svo, að hrepps- nefndirnar yrðu betur setnar fyrir pað, pó vinnumenn lentu 1 peim, pví jeg álít að í hreppsnefndum peim, sem jeg pekki, sitji beztu menn hreppanna, heldur hitt, að allir hreppsbúar (bændur og vinnufólk) hefðu jafn- rjetti í öllum sveitarmálum. f>að mun nú verða sagt, að allt petta sje ómögulegt, vegna nú gildandi laga, en jeg vil spyrja: eru menn nú orðnir svo elskir að lögum peim, sem Danir prengdu uppá okkur áðuren vjer fengum löggjafarvaldið, að ekki megi hræra við þeim ? Enginn synd mundi pað, pó hrært væri við sveitarstjórnarlögunum, sem

x

Norðanfari

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Norðanfari
https://timarit.is/publication/88

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.