Norðanfari - 14.10.1879, Blaðsíða 2

mínum og fundið hann líkaallvíða, einkumí
Árnes- og Eangárvalla sýslum. Síðan jeg
komst á pað, að pessar gömlu svarðargrafir
voru svo víða til, hefir mjer alltíð orðið pað
fyrst fyrir pegar jeg' hefi verið beðinn að leita
eptir sverði á einhverjum hæ, að spyrja um
hvort ekki væri neinstaðar útlit fyrir að gaml-
ar svarðargrafir væri-til í landeigninni og
fieíi jeg pá alla tíð leitað par fyrst, sem útlit
var fyrir að svo mundi vera, og fann liann
líka pá sem optast par sem svo stóð á. Raun-
ar er pað ekki æfinlega auðvelt fyrir pá sem
óvanir eru, að afgera hvort pess konar grafir
eru gamlar svarðargrafir eða grafir sem hafa
myndast af pví, að vatn hefir staðið par og
sígið niður í jörð, pví gömlu svarðargrafirn-
ar eru opt orðnar svo vallgrónar og torkenni-
legar, að einungis peir, sem eru orðnir van-
ir pess konar, geta pekkt pær að frá hinurn.
Víða hagar svo leiðis til, að pað er engin
mýri önnur í landeign sumra hæja, sem liafa
í sjer svörð, nema sú eina, par sem gömlu
grafirnar eru, og sýnir pað meðal annars, að
fornmenn liafa feitað svo rækilega eptir sverð-
inum í allri fandeigninni pangað til að peir
hafa fundið hann á pessum eina stað, par
sem hann var tif. I kringum suma hæi
finnst svo mikið af gömlurn svarðargröfum,
að pað skiptir dagsláttu tali að víðáttu til.
J>að er ekki gott að skilja í hvernig á
pví stendur að menn hafa hætt við svörðinn
par sem hann hefir áður verið notaður, en
petta er pó tilfellið á fjölda mörgum stöð-
um, og hera pessir gömlu svarðar námar pað
með sjer, að pað eru víst nokkur hundruð
ár síðan pær hafa verið yfirgefnar. J>ess
væri til getandi að svarðartekjan hefði lagst
niður um svartadauða, eins og vatnsveiting-
arnar og margt fleira af dugnaði og fram-
k'væmdum forfeðra yorra, en livort pað er
rjett tifgáta er ekki hægt að sanna. Raun-
ar hefir ekki purft svo mikið til á seinni
öldum, pví um pað leyti sem fjárkláðinn
gelík megnastur sunnanlands, urðu menn í
sumum sveitum að skera gjörsamlega niður
fjárstofn sinn og pá misstu menn af sauða-
taðinu um leið. í pessum kröggum hlutu
menn að taka eitthvað til hragðs. &Neyðin
kennir naktri konu að spinna». Menn fóru
pá hvervetna að leita eptir sverði og hrúka
hann til hrennslis, en pegar mennvoruhún-
ir að koma upp fjenu aptur, hættu menn
víðast hvar við svörðinn, og hrenndu nú
sauðataðinu eptir sem áður.
Hjá þorstcini skelk var Sigurður fofnis-
hani, kindarinn í lielvíti. Hann kinti og
var sjálfur kindarinn. Sauðataðshrennslan og
áhurðarmeðferðin kemur okkur að lokum á
kaldan klaka og hnekkir framförum og fólks-
fjölguninni langt ineir en nokkur ímynd-
ar sjer.
Eptir að skógarnir voru eyðilagðir tóku
menn pað óheilla ráð upp, að hrenna sauða-
taðinu og stundum mykjunni líka , með að
gjöra úr henni klíning og heíir petta farið í
vöxt á seinni öldum eptir sem menn hættu
við svörðinn; menn liafa haldið pessum vana
frarn til pessa, ekki alleina par sem nauðsyn
krafði, heldur líka allstaðar annarstaðar par
sem vel var hægt að komast af án pess.
J>að er satt, menn eru sumstaðar neyddir
til að brúka sauðatað til brennslis, par eð
ekki finnst svörður í sumum hyggðarlögum,
en víða er pað einungis gamall vani og gam-
alt skeytingarleysi, sem gjörir að menn láta
petta viðgangast enn pá. J>ar að auki er svörð-
urinn til langt um víðar en menn hyggja,
en pað er framtaksleysi manna að kenna að
menn finna hann ckki. |>að er óhætt að
fullyrða, að svörðurinn er til í flestum hyggð-
arlögum og í sumum sveitum er hann til við
hvern einasta hæ. í Bárðardal nyrðra, hefir
t. a. m. verið sagt að enginn svörður væri til,
en vjer vitum til að par er pó á einum hæn-
um í dalnum óprjótandi svarðarmýri, er gæti
nægt fyrir allan dalinn i mörg hundruð ár,
og par eru svarðarmýrar víðar ofan eptir heið-
inni að austan, og svona er ástatt víðar ef
vel er' gætt að. J>að getur verið sumstaðar
torsótt fyrir eina lieila svcit að sækja að einni
svarðarmýri, en víða er pó hægt að koma
pví við ef pannig stendur á. J>ar sem svo
hagar til, ættu allir hændur úr sveitinni að
ganga í fjelag og kaupa petta svarðarland og
svo hafa yfirráð yfir pví í sameiningu til
pess að hver áreiti eklci fyrir öðrum. J>á
gætu menn líka hægar komið peirri reglu á,
að færa sjer allan svörðinn í nyt án pess að
ónýta helminginn eins og nú tiðkast svo víða.
Einstakir menn gætu líka haft pað fyrir at-
vinnuveg á vorin, að grafa svörðin upp og
purka hann og síðan selja hann út til peirra
sem pyrftu á honum að halda. Menn mega
sætta sig við að sækja svörðinn langt að víð-
ar, heldur enn á íslandi pví pað er í mörg-
um löndum og hjeruðum erlendis að menn
hafa eklcert annað til hrennslis en eilífan
svörð. I Hollandi, Belgíu og mörgum af
hinum pýzku ríkjum hafa menn mest megn-
is svörð til brennslis, ekki alleina í hæjum og
húsum, heldur líka til að kinda undir gufu-
vjelum í verksmiðjum og handa gufuvögnum
á járnbrautunum mjög víða. I langt fleiri
löndum er svörðurinn hafður til eldiviðar,
enda í Noregi og Englandi, par sem vjer í-
myndum okkur æfinlega að nóg sje til af
trjávið og steinkolum, par er mikið hrúkað.
í samanburði við útlenzkan svörð er
svörðurinn hjá 'okkur opt ög tíðum -fullt eins
góður, pað er einungis munurinn á meðferðinni
sem gjörir útlenda svörðinn stundum hetri.
Erlendis er pað opt siður, að hræra og troða
sundur svörðinn í vatni, líkt og pegar maður
hýr til klíning úr mykju hjá oklcur, síðan
eru skánirnar formaðar millum handanna og
svo purkaðar. Við pessa meðferð pornar hann
betur, verður pjettari og fastari og hita meiri
við brennsluna. Víða er pað samt siður, að
stinga hann upp heinlínis eins og tíðkast hjá
okkur, en optast er hann stunginn upp í
skánurn úr gröfinni en ekki í hnausum, sem
eru klofnir á eptir eins og hjer tíðkast. Jeg
hefi sjeð pað víða á Skotlandi, Noregi og Eær-
eyjum, að menn hafa mátt láta sjer nægja,
að grafa upp grasrótina svo semstungu djúpt
og nota petta til brennslis, og hefði pað pótt
ljelegur svörður hjá okkur. Hann er líka
mjög svipaður torfi, eins og gefur að skilja,
en pó vel brúkanlegur. Á Færeyjum er pað
vest við pennan svörð, að hann er líka leir-
hlendinn og sandkenndur. J>egar maður sjer
hvað aðrir mega sætta sig við, pá gefur að
skilja, að gott mýrartorf, reiðingsjörð og mosa-
púfur með pjettri rót geta vel orðið brúk-
aðar til eldiviðar, og mundu menn opt verða
fegnir að hafa pað til brennslis í staðinn
fyrir að nota purt hey til brennslis, sem jeg
pekki dæmi til að sumstaðar er haft pegar
neyðin rekur á eptir. Sauðataðs brennslan
er pó lítið betri, pví pað er næstum pað
sama og að hrenna töðunni.
(Eramh. síðar.).
Svo eru lög sem hafa tog.
(Niðurl.). þegar nú oddvitinn var bú-
inn að athuga allar pessar kringumstæður
hugsaðist honum pó ráð til að leysa úr vand-
anum á pann hátt, að hann setti í sirin
stað bónda austur í Kelduhverfi (sama
manninn sem sýslunefndarmaðurinn par hafði
sett í sinn stað, en ekki fjekk sæti á fundi
sem nefndarmaður, sem áður er sagt) Árna
Kristjánsson í Lóni til að gegna oddvita
störfum; pessi setti oddviti hjelt síðan fund
að Víkingavatni í Kelduhverfi hinn 22. marz
með sýslunefndarmanninum í Kelduneshrepp
og hinum tveimur um leið og peir fóru
heimleiðis.
Sumum kann nú að virðast saga pessi
fremur marklítil og varla pess verð aðsetja
hana i blað, en vjer ætlum pó að hún sje
svo löguð að hún geti vakið athygli, að
minnsta kosti nokkurra meðal hinna ómennt-
uðu manna, á peim ágreiningi og ólíkri
skoðun manna sem hún sýnir að á sjer
stað, með tillíti til hlýðni við gíldandi lands-
lög, pví pó Norður-Júngeyingar kunni að
vera fremur grunnhyggnir menn, munu þeir
pó ekki svo eiriir á handi í peim efnum, að
ekki kunni slíku víðar við að bregða.
Bnginn neitar pvi, að allir eigi að hlýða
gildandi lögum, en um hitt skilur menn á,
hvort holl og skynsamleg löghlýðni sje ætíð
og undantekningarlaust fólgin í pví, að ríg-
binda sig við bókstaf laganna, formið,
hinar einskorðuðu reglur, er lögin fyrirskipa
má álita sem a ð f e r ð eður m e ð a 1, sem á
að pjena til að ná vissu a u g n a m i ð i, en
petta augnamið og nytsemí sú, sem pau eiga
að vinna, er höfuðatriðið, hinn innri
kjarni eður andi laganna. Lögin
eru mannaverk og pví meira eða minna ófull-
komin; bókstafur inn (hinn ytri búningur
samsvarar ekki ætið a n d a n u m (tilgangin-
um og nytseminni), og pvi síðuröllum hinum
ólíku kringumstæðum sem kunna að eíga
sjer stað; til pess bendir hínn gamli máls-
liáttur: „Nauðsyn brýtur lög“, pegar anu-
aðhvort verður ómögulegt að fylgja
lagahókstafnum, eður menn með pví að
fylgja honum í blindni fara á mis við til-
ganginn (nytsemina), eður jafnvel vinna ó-
gagn eitt í hennar stað.
J>egar vjer nú heimfærum pessar al-
mennu setningar upp á pau atvik, sem hjer
áttu sjer stað, og sem að framan er frá
skýrt, getum vjer ekki neitað pví, að oss
virðist sem nær liefði legið, að menn þeir
sem sýslunefndarmennirnir höfðu útvegað
og sett í sinn stað, hefðu verið teknir gild-
ir sem reglulegir nefndarmenn á þennan
fund. Hver er tilgangnr sveitastjórnarlag-
anna með skipun sýslunefnda o. s. frv. ? Er
hann ekki i samhljóðun við skipun hrepps-
nefnda og amtsráða, fyrst og fremst sá, að
veita hverju hreppsfjelagi tiltölulega og frjáls-
lega hluttekningu i sýslustjórninni; og hver
er aðferðin sem ákveðin er til að ná pess-
um tilgangi? Fyrst og fremstsú, að hrepps-
búar hverjih kjósi úr sínum flokki einn
mann í sýslunefndina, — og hver verður
pá hjer mismunurinn (formgallinn)? Sá að
kosningin er orðin tvöföld, sýslunefndar-
mennirnir sem hreppsbúar höfðu valið, velja
aptur menn í sinn stað, heldur en að sæti
peirra á nefndarfundi standi auð, eða pó
öllu heldur til pess að fundur ekki farist
fyrir, og öll sýslustjórn fari út um þúfur.
En mundi tilgaugurinn ekkí hafa náðst á
þennan hátt? jú vissulega. í hverjum hreppi
munu optast vera nokkrir menn er hrepps-
búar hafa meira traust á, og pykja hafa
meiri hæfilegleika til að taka pátt í sveita-
og sýslustjórn, en hinir aðrir, og pessir raenn
eru á víxl eptir kríngumstæðum kosnir til