Norðanfari - 06.11.1879, Page 1

18. ár.
Akureyri, 6. nóyemker 1879.
Nr. 51.—52.
Ekki er minna yert að gæta fengins fjár
enn afla þess, segir gamall málsháttur, og er
það mjðg svo satt, þegar maður atliugar
vel í hverju tilliti sem er, hvort það er
heldur beinlínis fje, eða rjettarbætur, sem
um er að gjöra, sem hvortveggja er fjár-
stofn beinlínis og óbeinlínis og hefi jeg
glöggast sjeð það, síðan vjer íslendingar
íengum hin nýju sveitarstjórnarlög vor.
það getur engin neitað því, að lög þau
eru góð og frjálsleg, ef menn fyndu gott
lag á að neita þeirra, eptir anda þeirra og
meiningu, en því er miður, að það mun
takast misjafnt, einkum hvað niðurjöfnun
sveita utsvara viðvíkur til fátækra framfær-
is, ræð jeg það af hinum mörgu umkvört-
unum bænda nálega í hverri sveit. Kvört-
un þessi er sú, að útsvarið sje langt of hátt
og því með ranglæti álagt og er það ekki
ósjaldan að allur þorri hreppsbænda segi
eitthvað á þessa leið, gott, ef þeir sem
skipta, eður rjettara sagt, jafna niður út-
svörunum, eru lausir við að kvarta líka, en
fá ekki aðgjört, vegna þess að víst form
vantar til að fara eptir við niðurjöfnunina,
svo allt verður að vera af handahófi eptir
áliti niðurjöfnunarmanna á efnum og kring-
umstæðum bænda, hvað aukaútsvarið snert-
ir; þetta kann nú að visu stundum að tak-
ast bærilega, opt líka illa og eru dæmi þess
deginum ljósari, sem líka er von,þegar ekki
er farið eptir neinu vissu forrnx eða reglu,
sem þó er öldungis ómissandi í öllu tilliti,
ef jöfnuður á að verða fáanlegur, eða sem
næst lionum, því sem fullan jöfnuð er nú
kanske ekki að gjöra í heimi þessum, en
máltækið segir að betri sjeu ill lög en eng-
in, því kostur er að bæta þau, svo þau
verði brúkandi, en það sem ekki er til, en
þarf þó, verður hvorki brúkað bætt nje
óbætt og er það verst, þegar þörlin er fyrir
það.
Með línum þessum kom mjer til hug-
ar að leiða athyggli manna að þörf þessari
og til að gjöra uppástungur í blöðum vor-
um um reglur til að jafna niður fátækra-
framfæri eptir vissu formi, en ekki út í
bláin eins og hingað til heíir átt sjer stað,
því einhverntíma verður að byrja áður full-
gjört sje og vil jeg því af góðum vilja en
engri kunnáttu, hreifa við þessu velferðar-
máli, í von um að aðrir komi á eptir, sem
betur eru færir.
Að íinna rjettan mælikvarða fyrir sveit-
arútsvari, mun ekki svo auðvelt, sem marg-
ir hyggja, en hver verður að leita sem bezt
hann getur að sínum mælikvarða og koma
þessu máli i hreifingu, má þá siðar vinsa
úr hinar bestu uppástungur og leggja til
grundvallar undir lögformið og hjer legg
jeg fyrir almennings álitið, minn m'æli-
k v a r ð a. Jeg vil láta virða til krónutals
öll afnot af öllum arðberandi eignum
manna, kúm, ásauðum, geldum kindum,
fiskifangi hverju nafni sem nefnist, kálgarða-
uppskeru, æðarvarp, selveiði, trjáreka, vexti
af peningaeign, tekjur af jarðaeign, öll em-
bættislaun, að svo miklu leyti þau koma
ekki fram í atvinnugreinum búanna, ogþví
öll í heild, þegar embættismaðurinn færir
ekki búnað á jörðum, í stuttu máli, allt
pað sem menn hafa atvinnu af, að undan-
skildum h r o s s u m, sem nauðsynleg eru
hverju heimili, því afnot þeirra koma óbein-
línis fram í afnotareikningi búanna, en
verð þeirra, sem menn selja, takist í hvert
skiptí inn í afnotareikning seljanda. Jeg
veit að mönnum þykir torvelt að gjöra rjett-
an afnotareikning hverrar atvínnugreinar
fyrir sig, en jeg held það ætti ekki að vera
torveldara, enn að fá rjett framtal áfríðum
fjárstofni manna, það verður nefnilega að
byggja á skýrslum atvinnuhafanda í liverju
sem atvinnan liggur, hvort heldur i rjettum
búnaði, embættum, verzlan, lyfsölu, veitinga-
sölu, smíðum, fiskiveiðum, arðberandi höf-
uðstólum, eða hreinni og beinni vinnu.
Auðsætt er, að engin vinnandi maður
getur verið undanþegin að bera opinberar
landsþarfir, eptir því sem efni og kringum-
stæður tilsegja, að rjettu hlutfalli, því af
vinnuafli myndast auðsafl og á því byggjast
skattar og skyldur manna til landsþarfa.
Eptir minni uppástungu þarf því skýrslur
bænda um kaupgjaldshæð vinnuhjúa þeirra,
til þess á það verði lagt sveitarómagafram-
færi eins og á vinnu og eignir annara
manna.
Við afnotareikning á lifandi peningi,
verða menn að haga sjer eptir byggðarlög-
um, því það er mjög mismunandi, hver not
eru af kú, á, eður sauð enda í sömu sveit-
inni og verða menn að haga sjer eptir því,
sam okki œtti að vera ofvaxið sveitarstjórn-
armönnum, þareð þeir sitja eða geta setið
strjált í svetinni og ættu því að vera kunn-
ugir jörðunum; auðvitað er að ekki má
hlýfa nokkrum í afnotareikningi fyrir það
að hann hefir ekki full not af fjárstofni
sínum, af illri meðferð hans, þó hann gefi
skýrslu svoleiðis, ef menn eru vissir um af
kunnleika á jörðunni að afnotin geta verið
meiri, það er til að kenna hverjum einum
að láta ekki útsvar sitt hækka á sínum
egin ókostum sem bóndi. það er eins og
allir vita, að öll gjöld eru tekin af eignar-
og atvinnuafli allra verkfærra manna í land-
inu, þykir mjer því rjett vera að draga
vissa upphæð frá atvinnu af afnotareikningi
hvers gjaldþegns til framfæris hverjum
skylduómaga hans, þvi það er vinnandi
maðurinn en ’ekki ómaginn, sem gjaldþolið
hefir, má því ekki leggja gjöld á ómaga-
framfærið, það væri hraparlega rangt, því
annar bóndinn eða gjaldandinn á ómaga
hinn enga, eður einum tíeiri eða færri, þó
afnotareikningur bús þeirra, eða atvinnu,
hefði jafna upphæð, hlyti útsvar þess, sem
fleiri hefir ómaga að verða mikið of hátt í
samanburði við hinn, ef þess væri ekki gætt,
að draga frá ómagaframíærin. Hvað ó-
magaframfærið skal með rjettu ákveðið til
upphæðar að krónutali, kann nú menn að
greina á um, en jeg læt það vera til jafn-
aðar á alla skylduómaga 60 kr. jafnvel þó
jeg viti að ómagamaðurinn sýnist fá harð-
ara útsvar en hinn ómagalausi með þvi lagi,
sem þó ekki ætti að vera, þvi fátækrafram-
færi, eins og áður er ávikið, ætti ekki að
leggjast á ómaga, sem ekkert gjaldþol hafa,
en þetta geta menn nú metið eptir geð-
þótta, en aldrei ætti ómagaframfærið að
vera lægra. — Ef menn eru í skuldum, sem
rentur eru greiddar af, ættu þær að drag-
— 101 —
ast frá atvinnu eða afnotareikningi þess
sem geldur, því á þær skal leggja hjá þeim
sem höfuðstólinn á og má þvi ekki vera
tvisvar, ættu menn því að segja til þeirra,
en skuldarupphæðina þarf ekki að draga
frá afnotareikningnum, það gjörist sjálfkrafa
þegar skuldin er borguð, kemur þá fyrst
fram hinn rjetti halli af því að vera í
skuldinni og raskar hann ekkert reglulegu
formi, því það er einungis höfuðstóll, eða
hagnaður á atvinnu þess, sem var í skuld-
inni, sem gengur niður og kemur því ekki
til afnota reiknings eður gjaldlúkningar í
þessu falli, sem hjer ræðir um. J>að kunna
að verða deildar meiningar um hversu hátt
eða lágt meta skal afnot af lifandifjárstofni
manna, því þau eru eins og áður er sagt,
ekki alstaðar jöfn, eptir því sem jörðum
hagar, en slíkt ætti að vera hægt lögunar
þó jeg setji það, ef til vill ekki sem næst
því rjetta, en mjer dettur í hug að meta
afnotin þannig : af 1 kú 150, kr. 1 ásauð
8 kr., hverri geldri kind 4 kr., arður af
hrossum er engin til, utan söluverðið það
árið, sem þau eru seld og er það sjálfmet-
ið. jpetta ætlast jeg til að verði arður af
hverri fjárgrein að meðaltali, að frádregnum
vanhöldum, eður þeim slepptum; rjettara
kann að vera að taka þau til greina, eptir
því sem þau falla fyrir, en þá veit jeg að
óhætt mun, að hækka afnotin, frá því sem
jeg hefi gjört, en þetta má á sama standa
þareð sömu reglu er fylgthjá öllum, að þvi
undanskildu, að sjálfsagt er að hækka þar
sem menn eru vissir um afnotin meiri enn
víðast á sjer stað í sveitinni.
(Kiðurl. síðar.).
Önnur hvtft til hreppsnefndanna
gegn ófrelsinu.
(Sjá Nf. 17. árg. nr. 41.—42.)
þeir menn, sem hafa ritað hina tilbentu
ritgjörð er kallast „hvöt tíl hreppsnefndanna
gegn ófrelsinu“, virðist hafa nokkuð mis-
skilið hugmyndina um frelsi, hvort heldur
um er að ræða þjóðfrelsi eða sannar-
1 e g t frelsi, andans innra frelsi.
Sveitarstjórnarlögin 4. maim. 1872 hafa
verulega eflt þjóðfrelsi vort. Almenningur
hefir nú langtum meira að segja enn áður
í sveitamálum. Bændur fjár síns ráðandi
með óflekkað mannorð, 25 ára gamlir, ibú-
andi gjaldþegnar hreppsins næsta ár á
undan, þeir er ekki þiggja af sveit eða eru
í sveitarskuld, mega allir velja sveitarstjóra
sína úr sinum flokki, án þess að binda
kosningarnar að öðru leyti við nokkur
einkarjettindi embætta (t. d. prestsskapar
eða hreppstjómarembættis*) eða þá auð-
*) N ú er raunar rangt, að kalla „hrepp-
stjóra“, þá sem nú kallast svo; því þeir
sem nú eru k a 11 a ð i r hreppstjórar, e r u
enganveginn hreppstjórar o: sveitarstjórar,
það þyrfti að velja því embætti annað og
nýt t nafn með liinni n ý j u hugmynd eða
merking þess (o: embættisins). Hvað?
Hreppssýslumaður ? Hreppsmaður? (í lik-
ing — Analogi — við „sýslumaður").