Norðanfari - 05.05.1880, Blaðsíða 1

MMIARI,
19. ár.
Hið íslenzlta bókmenntafjclag.
pað er óhætt að fullyrða, að á pessari
öld heíir ekkert fyrirtæki borið heillaríkari
ávbxt fyrir bókmenntir vorar en stofnun hins
íslenzka bókmenntafjelags, pví að síðan pað
hófst heíir pað með ráðum og dáð eflt mennt-
un og fróðleik hjá þjóð vorri, og pegar litið
er til pess, hvernig tungu vorri og bókmennt-
um var farið um pær mundir, sem fjelag
petta hófst, pá má segja, að með pví rynni
upp nýtt Ijós í myrkrunum fyrir oss, sem
lysti oss til að bjarga hinum dýrmætasta fjár-
sjóði, móðurmáli voru frá tjóni og glötun.
Vjer gætum pví nú pegar talið stofnun
pessa fjelags með hinum heillaríkustu viðburð-
um í sögu vorri, hinar mörgu ágætu bækur,
sem pað hefir gefið út og öll pau handrit
sem pað hefir safnað, væri að öllum líkind-
um nú flest orðið gleymsku og glötun að her-
fangi ef fjelag petta hefði aldrei stofnað verið.
Sjerhver íslendingur, sem ann bókmenntum
og sóma pjóðar sinnar, hlýtur pví að minnast
peirra manna* með innilegu pakklæti, sem í
fyrstu stofnuðu fjelag petta. En svo er með
petta sem annað gott, fagurt og gagnlegt, sem
fyrirrennarar vorir gjörðu, að pað dregur eigi
huga vorn að sjer einungis til pess, að vjer
dáum pað og vegsömum, heldur bendir pað oss
til að gjöra eitthvað líkt og, að vjer eigum
að efla og styðja öll góð og fögur fyrirtæki.
j>að eru nú liðin 74 ársíðanhið íslenzka
bókmenntafjelag var stofnað og eins og kunn-
*) Stofnendur fjelagsins voru hinir miklu lær-
dómsmenn: Árni Helgason, Bjarni Thor-
steinsson, Finnur Magnússon og Kasmus
Kristján Rask liinn mikli málfræðingur
Dana, eigum vjer honum mest að pakka
stofnun fjelagsins, pví að hann mun fyrst-
ur hafa komið fram með hugmyndina og
hann gekkst fyrir pví að koma fjelaginu
á fót, með svo aðdáanlegum áhuga á bók-
menntum og endurlífgun tungu vorrar, að
hver íslendingur hlýtur jafnan að minn-
ast hans með innilegustu ást og pakklæti.
Akureyri, 5. maí 1880.
ugt er, var pví pá pegar skipt í tvær deild-
ir; var önnur náttúrlega hjer á íslandi og
var stjórn hennar í Reykjavík, en hin deild-
in hafði aðsetursitt í Kaupmannahöfn. j>etta
fyrirkomulag var pá mjög eðlilegt, stofnend-
ur fjelagsins voru allir neína einn í Kaup-
mannahöín og pað var náttúrlegt, að peir
vildu hafa sem mest afskipti af fjelagi pví
sem peir höfðu sjálfir stofnað, enda var petta
fyrirkomulag, eins og pá stóð á, öldungis nauð-
synlegt skilyrði fyrir vexti og viðgangi fje-
lagsins. A penna hátt gat pað notið for-
stöðu stofnenda sinna, sem stýrðu pví hver
fram af öðrum allt fram að 1847 og sýnir
saga pess, að peir hafa unnið pví með hinum
sama áhuga og ást á bókmenntum vorum,
sem í fyrstu kom peim til að stofna pað.
j>ótt í fyrstu væri svo ákveðið, að Reykja-
víkurdeildin skyldi vera aðaldeild fjelagsins,
gat pað eptir pví sem á stóð eigi orðið nema
nafnið eitt. Fyrir rausnarlegar gjalir ýmsra
höfðingja myndaðist meginsjóður fjelagsins hjá
deildinni í Höfn hún hafði á hendi alla fram-
kvæmd fjelagsins, með pví líka að par voru
miklu meiri andlegir kraptar í pjónustu henn-
ar heldur en deildin heima hafði, par sem
allur kjarni íslenzkra menntamanna var uln
pær mundir í Kaupmannahöfn, forsetalán
hennar var heldur eigi endasleppt, pví að
einum premur árum eptir- lát Finns Magn-
ússonar varð Jón Sigurðsson forseti hennar;
hafði hann stjórn deildarinnar á hendi til
dauðadags, og var hann sem við mátti bú-
ast al^an pann tíma lífið og sálin í deildinni,
sjezt pað bezt á pví, að eptir pví sem elli og
heilsubrestur nú hin síðustu árin drógu úr
kröptum pessa nýlátna pjóðskörungs vors,
eptir pví virtist líka draga úr framkvæmd-
um og fjöri deildarinnar, og nú ervarlaann-
að að sjá en hún eigi mjög skammt til pess
að verða að eins fagurt nafn í sögunni.
Reykjavíkurdeildin hefir alla jafna haft
lítið fje til forráða og framkvæmdir hennar pví
ekki getað orðið miklar; í fyrra og í ár hafa
pó komið frá henni bæði fróðlegar og nyt-
samar bækur fyrir alpýðu, og nú er hún byrjuð
Xr. 29—30.
á nýju tímariti og virðist allt heldur benda á,
að hjer sje að vakna nýtt fjör og áhugi á
framförum fjelagsins, en eins og pað er gleði-
legt, eins er hitt líka sorglegt, ef deildin hjer
framvegis getur eigi komið fram nytsömum
fyrirtækjum sakir pess að megin sjóður fje-
lagsins er undir miður örlátri stjórn í öðru
landi.
|>essi tvískipting fjelagsins virðist ann-
ars alls eigi eðlileg eptir pví sem nú er kom-
ið hag vorum, og pað virðist eiga miklu bet,-
ur við, að fjelag, sem eins og bókmenntafje-
lagið, hefir pann tilgang, að styðja ogstyrkja
íslenzka tungu, bókvísi og menntun pjóðar
vorrar, hafi alla stjórn sína og fjárforræði
heirna á fósturjörðunni, heldur en að nokkrir
menn sitji yfir málum pessum og megin-
sjóði suður í Danmörku. |>essi skipting á
fje fjelagsins hlýtur líka að draga úr fram-
kvæmda-afii pess, nema að báðar deildirnar
sjeu pví betur samtaka; og sú sem aflögu-
fær er sje fús á að hjálpa hinni ef nauðsyn
krefur; en pað er mjög komið undir sam-
vinnulagi og áhuga stjórnenda beggja deild-
anna á framkvæmdum og sóma fjelagsins
í heild sinni. Jeg pykist pví viss um, að
flestir fjelagsmenn muni telja pað æskilegt,
að deildirnar yrði sem fyrst sameinaðar
pannig að Hafnar deildin leggðist niður en
fjelagið yrði alveg innlent og hefði sam-
komustað sinn eins og hingað til í Reykja-
vík, og gæti pessi sameining orðið án nokk-
urs halla fyrir framkvæmdir og fjárhag fje-
lagsins mun víst fáum íslendingum pykja
hún áhorfsmál.
J>ótt pað fyrirkomulag sem nú er á fje-
laginu væri með öllu nauðsynlegt skilyrði
fyrir vexti pess og viðgangi fyrir 74 árum
og pað allt fram til pessa tíma, pá er pað
alls eigi ástæða fyrir pví, að nú megi eigi
breyta til.
TJm pær mundir, sem fjelagið hófst voru
engin tiltök til, að vísindalegt fjelag gæti
eingöngu prifist hjer á landi; fyrst ogfremst
hafði pað hjer litla andlega krapta í pjónustu
sína, hjer var einn einasti mjög fámennur
Svört tuiiga.
Tíðkun Ijótra orða er, pví miður, of
almenn. Menn sem temja sjer blót og for-
mælingar, samtvinnar svo orð sín með eiðum
svo hræðilegrar merkingar, að óvanir til-
heyrendur hneykslast og hræðast og gefa
sig frá og bera að eins með sjer hina ljót-
ari parta ræðunnar, en afl og mergur pess,
er mælandinn vildi láta í ljósi var týnt með
öllu*
J>að hefir verið hlutskipti höfundarins,
að heyra mjög ljótt orðbragð; um mörg ár
lá lífsvegur hans gegnum hin vesalli fjelög
mannanna, gegnum hina dimmu bletti á
landabrjefi Londonar Hin pjettu, hin sam-
anpjöppuðu nágrenni að austanverðu — og
að vestanverðu líka pað sem petta snertir
— eru honum nákunnig; og pótt blót sje
ekki að eins bundið við hina fatœku, pá er
pað pó i hinum aumri sveitum eða bæjar-
pörtum, par sem ægir saman heiðarlegum
starfa og glæpum fyrir utan sjón hinna
ríkari manna pjóðarinnar, að ljótur munn-
söfnuður er sífellt á hraðbergi, svo sem einn
partur eður grein móðurmálsins.
Fyrir eina tið blótuðu heldri mennirnir
í landinu „liðugt“, svo sem hið gamla orð-
tæki hljóðar. við öll tækifæri, pað var naum-
ast höfðingsmanni samboðið að tala án
svardaga. En uppeldi og innrœting betri
anda hefir feykt hinu Ijóta hugarfari út í
veðrið.
J>etta er sannarleg umbót, en hjer á
eigi st iðar að nema. Verkamenn segja opt,
að peir hafi ekkert sjer til leiðbeiningar
frá hinum æðri flokkum, en hjer er vissulega
eitt dœmi eptirbreytnisvert. Ekki blóta allir
verkamenn, en hver viðkvæmur og óhlut-
drægur maður, livort sem hann er verkvjela-
smiður, erfiðismaður, fiskimaður, katlasmiður,
skraddari, dáti eða sjómaður, mun hiklaust
samsinna pví, að tizka ljóts munnsafnaðar
— 59 —
er hræðilega almenn með öllum sambúðar-
mönnum hans. það er engin pörf að tilfæra
hjer hin tiðkanlegustu orðatiltæki pvi peir
sem pessar línur eru ætlaðar, pekkja pau
nógu vel( en peir af lesenduni vorum, sem
ekki pekkja hinn tiðkanlega ljóta munn-
söfnuð, hafa bezt af að vera allt af fá-
fróðir um petta.
J>etta er mikið vont; rœtur pess hafa
náð að íestast djúpt í mannlegu eðli; en
pað er hægt, að ríma pví burtu, ef vjer að
eins REYNIJM. Hví skemmið pjer andar-
drátt yðar með skelfilegum orðum, sem
ekkert eiga eiginlega skilt við umtalsefni
yðar? f>essi vani er svo afleitur í alla
staði — hann er gagnslaus — hann er sið-
spillandi og hann pinir eyra pess áheyranda,
sem hefir heilbrigða sál. J>eir sem láta eptir
pessu hinu eitraða háttalagi, ættu að hverfa
frá pvi nú pegar. Biðjið um Guðs hjálp og
hættið pví; fleygið pví frá yður, ems og pjer
munduð fleygja gagnslausri byrði af herðum