Norðanfari - 15.11.1881, Blaðsíða 2

- 6 —
nætur hjer í Danmörlt. Uppskeran vcrður
pví sjálfsagt í laltara meðallagi víðast hvar.
Á járnbraut einni slsammt frá Paris hafa
tvisvar sinnum í mánuði pessum orðið stórslys
af peim sökum, að vagnalestir hafa rekiat
hvor á aðra. En í Sviss hafa stórskemmdir
og manntjón orðið af skriðuhlaupum, heil
hjeruð og fjölmenn porp hafa lagzt í eyði.
Af merkismönnum, sem látist hafa nýlega,
má helztan nefna H. A. Kriiger; hann and-
aðist seint í fyrra mánuði í Sljesvík, par sem
liann lieíir alið aldur sinn. Hann var mikill
ættjarðarvinur og stóð pví manna fastast í
mót pví, að Sljesvík kærnist undir |>jóðverja
og að pjóðerni Dana par suður væri svo mjög
misboðið, sem raun hefir á orðið. Enn fremur
eru nýdánir: Friðrik prins af Kiðurlöndum,
auðmaður inikill en valdalaus alla æfi, og
prófessorarnir Hammerik og Caspar Smith.
Frá Ameríku.
Pembina D. T. sept. 12. 1881.
Heiðraði ritstjóri!
Jeg pakka yður kærlega fyrir Norðan-
fara yðar nr. 1—52, og meðfylgjandi vinsam-
legt brjef. Emigrantar frá Isiandi eru nú
líomnir hingað, og eru nú að flytja hjer
vestur og taka land. Úr pessu byggðarlagi
er ekki að frjetta annað en gott. Allir eru
nú í óðaönnum að preskja hveitisitt. Hveití
heíir vaxið hjer ágætlega víðast, en illa í aust-
urríkjunum, pað er selt hjer 98—100 cent
hush. í St. Poul, Milw. Chicago 1,10—1,20
cent. Sökuin rigninga í haust á Englandi,
er nú kornuppskera par langt fyrir neðan
meðallag, og horlir par víða til mikilla bág-
inda. England parf að fá hjeðan á annað
hundrað milljóna hushela, eða líkt og í fyrra.
Úlendingum hjer líður flestum vel, fengu
góða hveiti uppskeru, fyrir utan hafra og tals-
vert af hörfræi sem margir sáðu, af pví er
bush. 90 100 cent, úr pví er pressuð lín-
eða málara-olía, en hörinn ekki liirtur. |>ar
að auki hafa allir mikið af ýmsum garðávöxt-
um, baunum, (beans) og jarðeplum. Allir hafa
nú meira og minna plægt til næsta sumars,
frá 20—50 ekrur undir hveiti næsta ár, og
verða menn hjer fljótlega vel efnaðir.
Allir íslendingar hjer eiga nú uxa eða
hesta, vagna, plóga, sumir sláttuvjel og rakstr-
ar, sáðvjelar, millur til að hreinsa hveiti o. II.
Elestir af okkur hafa tekið «deed» á landi
sínu, p. e. fengið eignarrjett fyrir pví frá
stjórninni, og hafá lönd og kvikfjenaður manna
verið virt frá 1000—1600 dollara hvers. Hjer
er ekki liægt að fá land gefins nálægt, fyrir
vestan vestustn byggð íslendinga eigaindían-
ar allt land, og er ekki stjórnin búin að
kaupa pað enn, en pó flytja hvítir menn
pangað svo hundruðum skiptir. Sitting Bull
og yfir 1000 af Sioux indiönum (les sú) hafa
gefið sig upp, fengið stjórninni öll vopn sín,
peir hafa endalaust verið í hernaði og drep-
ið hvíta menn; en nú fæðir stjórnin pá alla
og pykir mönnum peir ekki eiga pað skilið.
Nefnd af indiönum fór nú suður í Washing-
ton að gjöra einhverja skilmála við stjórnina.
Meðal peirra eru pessir nefndir hjer frá Da-
kóta: |>rumu Haukur, Stóra Höfuð, Bjarnar
Hjarta, Kauða Nautið, Gangandi skytta, Eauða
Skýið, Litli Höfðmgi og Ungi-maður-hrædd-
ur-við-hross-sín. — Ovíst er enn hvort Pre-
sidentinn muni lifa eða ekki. Mikill fólks-
fjöldi safnast saman að Hvíta húsinu daglega
að spyrja hvernig forsetanum líði, eða lesa
sjúkdómsskýrslurnnr (bulletines) sem lækn-
arnir gefa út daglega, og má opt heyra menn
segja; «Guði sje lof«, eða pví um líkt, pví
öllum liggur petta mjög pungt á hjarta. Segja
blöðin að menn ætti að læra af pessu tilfelli
að liafa ekki opinber embætti lengur að her-
fangi. Sú regla á naumlega við pessa tíma
að c<to the Victor belongs the spoil» eða: að
sigurvegarans sje herfangið.
Jcg ætla að biðja yður að senda mjer
Norðanfara framvegis. Hann er bezta frjetta-
blaðið frá íslandi, og gefur okkur hjer ljós-
ustu hugmyndir um livernig ástandið lieima
er í raun og veru.. Bezt er að senda Nf. til
Englands og New-Tork. Jpaðan fer hann með
express hingað. Yðar einlægur.
Jakob J. Jónsson.
Peningar hjá ýinsum pjóúum.
(Utlagt úr «Bibliotkek for Ung dommen
1873»).
Á elztu tímum hefir verzlunin verið eins
og enn á sjer stað hjá ýmsum ómenntuðum
pjóðum, umskipting á vörum, eður skipti-verzl-
un. Menn höfðu skipti á cinum lilutnum
fyrir annan eptir pörf eða nautn fáandans.
pessi verzlun er örðug, pví hjer vantar milli-
lið, svo hver einn með hjálp hans geti ávalt
fengið hina framboðnu afurð. |>essi millilið-
ur eru peningar. Enn eru til nokkrar skræl-
ingja pjóðgreinir, er eigi pekkja petta við-
skiptameðal.
Með meiri útbreiðslu verzlunar og við-
skipta, og með meiri reynslu eða pekkingu
á innbyrðis pörfum, vex og nauðsynin á pví,
að hafa pvílíka vöru er hafi almennt. gildi og
sje milliliður viðskiptanna. Til pess hafa
menn liaft ýinsa hluti, t. d. húðir, kvikfje,
skelfiska, kórhalla, kakaohaunir, göfga málma
og ógöfga, og eptir pessu er reiknað viðskipta-
verðið. J>að sem pá er haft fyrir peninga,
verður einkum að vera paunig laguð, að
hægt sje að skipta pví, að hægt sje að
geyma pað og flytja til og frá. jpessar ein-
kunnir hafa hinir göfgu málmar fyllilega,
pess vegna eru peir hvervetna, par sem
menntun og verzlunarviðskipti hafá náð nokkr-
um proska, viðhatðir til peninga og með stimpli
sínurn fá peir fasta ákvörðun um verð sitt, er
almenningur viðurkennir að rjett sje. Kaup-
maðurinn parf nú eigi framar metaskálarnar,
sem Kínverjinn flytur enn með sjer alla tíð.
Hin hráa skiptiverzlun á sjer enn stað hjá
ýmsum pjóðum og hún hittist jafnvel á stöku
stað í Bandaríkjuin Yesturheims. J>ar hefir
læknirinn skipti á moðölum fyrir eina kind,
blaðamaðurinn á blaði sínu fyrir korn eður
smjör. jpað eru eigi mörg ár síðan að maður
hljóp um göturnar í Corrientes og kallaði:
«Salt fyrir kerti», «tóbak fyrir brauð». Sam-
gangan við Englendinga leiddi hjer fyrst til
eiginlegrar verzlunar með lijálp peninga. Pen-
ingarnir komu pví til leiðar, að hin hráa skipti-
verzlun varð að kaupum og sölum. Hinir
myntuðu peningar gjöra hina föstu og áreið-
anlegu ákvörðun uin prísana fyrir seljanda og
kaupanda. Verkamaðurinn fær nú eigi fram-
ar sem í fyrndinni laun sín i matvæl-
uin og öðrum vörum, heldur í peningum.
Sá sem hefir hest aflögu parf eigi fyrst lengi
að leita eptir peim sem parfnast hans, held-
ur selur hann hestakaupmanni hann og fær
hann borgaðann með hinni almennu voru
peningunum, en fýrir pá getur hann aptur
fengið, pað sem hann parfnast.
Hvervetna sjáum vjer að sú vara, sem
höfð er fyrir peninga, heíir hæði samskipta-
gildi og notkunargildi; hjá ósiðuðum pjóðum
eru pað hlutir, sem menn beinlínis purfa,
hjá siðuðuin pjóðum eru pað peirhlutir, sem
má skipta sundur eru varanlegir og verða hæg-
lega fluttir til og frá, og sem verða notaðir
til ýmislegs munaðalegs skrauts og eru pví af
pessum ástæðum einkar vel hæfir til peninga.
I peim löndum sem Hudsonsfjelagið hef-
ir hingað til haft hönd yfir, voru bifurskinn
peningar eigi alls fyrir löngu og um leið sú
eining, er verð á öðru varð að laga sig eptir.
J>rjár víslur voru jafnar einum bifur, livít tóa
jöfn tveim bifrum, svört tóa eða björn jafn
fjórum bifrum, býrsa jöfn limmtán bifrum.
Hið esthneska eður estlenzka orð «racha»,
peningar,- er eiginlega skinnavara (grávara),
hið fornrússneska «Kung», peningar, er eig-
inlega vísla. Norðan til á Kússlandi eru
cnn pá íkorna- og vísluskinn peningar.
Mailendingurinn Girolamo Benzoni kom
á ferð sinni á 16. öld að fasta landi Suður-
Ameríku við karibska flóann. ý>ar voru nokk-
uð menntaðir pjóðflokkar, liklega af karibsk-
um uppruna, er liöfðu skipti á afurðum lands-
ins á mörkuðum sínum t. d. á salti, fiski,
pipar, fyrir aðra ávexti og skraut úr fjöðrum,
gimsteina, gull, perlur og præla. Benzoni
fór inn í kofa hjá Indiana einum og spurði,
| hvort hann gæti fengið liænu keypta. Indian-
inn sagði já, en spurði hvað hann fengi í
móti. Benzoni sýndi honum einn «real»
(spanska mynt, er var marks virði). Karaib-
inn ljet peninginn milli tannanna og mælti:
«Kristni! Ef pú heimtar matvæli af mjer, pá
láttu mig fá eitthvað sem jeg get etið, pví
pað sem pú býður mjer er eigi til neins,
eigðu pinn «real» sjálfur og lofaðu mjer að
eta hænuna mina». Peningurinn hafði ekk-
ert notkunargildi fyrir villumanninn.
I fyrndinni var kvikfjenaður næstumhjá
öllum pjóðum hafður fyrir peninga í kaup-
um og sölum og í sektir. Hið latneska nafn
fyrir kvikfjenað er pecus og fyrir peninga
pecunia. HjáKirgisum er sauðfje og hest-
ar hafðir fyrir -hina stærstu peninga, úlfa-
og lambaskinn fyrir liina smærri, hjá Tötur-
um við Noyaströnd og lijá Persum fje eða
korn, strá og ull. Hinir karaibsku Bedúínar
reikna eptir úlföldum. Hinir arabsku Ossetar
í Kákásus borga sektir sínar með kúm. |>eg-
ar sættir komast á við smærri ófrið, pá á-
kveða gjörðamenn, að sá sem veitt hefir öðr-
um tjón á lífi eður eign, skuli gjalda peim,
sem leið skaðann svo og svo margar kýr, er
sanngjarnt er ætlað. írlendingurinn reiknaði
eptir saltfiski, og verð á öllum enskum vör-
um var ákveðið eptir saltíiski. I Virginíu kom
tóbak í stað peninga. I saltverzluninni í
Norður-Ameríku norðantil eru bifur- og otur-
skinn með ákveðnu verði og skuldanauturinn
má gjöra hvort liann vill, að borga með peim
eða með peningum. í Súdan, sem er land
mjög fátækt af salti, par som hinu öfundsverða
hlutskipti hins ríka manns er lýst pannig, að
hann geti borðað sig saddan af salti, par ganga
salttöflur manna á milli sem peningar. Líka
notkun heíir the-ið, sem kunnugt er, er pað
fergist í formum og kallast tígul-the. Ilinn
nafnkunni Afríkufari Dr. Barth fann íKúkan
baðmullarræmur, «gahagas», húrúnrætur, tin-
hringi og skirtur og var petta haft manna á
milli sem peningar með ákveðnu verði.
Mjög opt er dýrmæt náttúru-afurð höfð
fyrir peninga í vissu hjeraði. Sumstaðar í
Suður-Ameríku hefir petta átt sjer stað með
ávöxtinn af kakavatl eður kakaotrjeð. í ríki
Montezúma hins annars (Peru) hafði kakao-
haunin verð sem peningar. Hjer komst jafn-
vel upp myntarfölsun, er báunirnar höfðu
verið skornar upp og kjarninn burttekinn,
skelin fyllt með fölsku efni og límd fast sam-
an. Mjög lík myntarfölsun varð uppvís eigi
alls fyrir löngu 1 Bandríkjum Yesturheims.