Norðanfari - 07.02.1882, Blaðsíða 1

31. ár.
Akureyri, 7. febrúar 1883.
Nr. 11—12.
t
Ganialíel Snorrason,
fæddur 8. jan. 1879, dáinn 25. febr. 1881.
Gæða sonurinn góði,
fi'á Guði xnjer sendur,
sárt er að syrgja þig liðinn
og sjá pig ei framar;
sárt var, er sá eg pig líða,
pað særði mitt hjarta;
sárt er við gröf pína’ að gráta
og gráta sem móðir.
Blessaða blómið míns hjarta,
ó, blessaði sonur!
minning pín má eigi fyrnast,
en mun hjá mjer lifa.
Man eg pín ástblíðu augu
• og engilsvip hreina;
man eg, er móður í faðmi
pú mjúldega hvíldir.
Man eg á mæðunnar tímum
og mun eigi gleyma
polgæði’ í prautum er sýndir,
og pó varstu ungbarn.
Stríddir pú stríðinu góða,
og styrktur af Drottni
sigraðir sárustu prautir
og sigraðir dauðanu.
Sál pín á sælunnar landi
nú sigurhrós heldur
í ungbarna floldcinum fríða
hjá frelsara sínum;
par mun eg fá pig að finna
og fagnandi skynja,
að Guðs ráð er gæzka og mildi
°S Guði ber dýrðin.
Móðirin.
Eins og pað er áríðanda fyrir hvern
einstakan mann að pekkja sem bezt allt
ástand sitt, andlegt og líkamlegt, eða að
pekkja sjálfan sig, eins er petta nauðsynlegt
fyrir hverja pjóð i heild sinni. J>ví eins og
hver maður hefir sma bresti, sem hann parf
að sja og kannast við, ef honum á nokkurn
tíma að auðnast að ná framförum og full-
komnun nema einungis í útvortis látbragði,
eins parf livert pjóðflelag að pekkja sem ná-
kvæmast allt pað, sem pví er ábótavant, og
sem ætíð er margt og mikið, til pess öllum
verði Ijóst, að eigi tjáir að sitja og halda að
sjer höndum, heldur að allt af parf að reyna
að minnka og bæta brestina, eyða hinu illa,
en efla hið góða. En til pess bót verði ráðin
á mcinum vorum, purfum vjer ekki einungis að
pekkja pau, og geta Ijóslega aðgreint pau hvort
frá öðru, heldur purfum vjer líka að pekkja sem
bezt orsakimar til peirra; vjer purfum að
breyta jarðveginum par sem illgresið vex,
annars veitir erfitt að eyða pví. Og loks
purfum vjer að pekkja pau meðul er oss
hafa að gagni komið áður, eða lagað einhverjar
misfellur á högum vorum, svo vjer höfum
pví heldur ástæðu til að nota pau framvegis
eptir föngum, og eptir pví sem pau.eiga við.
Feður vorir og aðrir gamlir menn sögðu
oss opt af ástandi pjóðarinnar um næstliðin
aldamót og fyrsta fjórðung pessarar aldar, og
allnákvæm lýsing á lífi alpýðu í Eyjafjarðar-
sýslu á peim árum, stendur í Norðlingi árið
1879; ætía jeg að ápekk lýsing eigi við víða
um land, pó mikill munur væri pá, sem á
öðrum tímum, á ástandi hinna einstöku
heimila, og á bjargræðisvegum einstakra sveita,
eptir árferði, aflabrögðum og öðrum atvikum.
Af pessum sögum má margt læra, og hygg
jeg að mörgum hafi, sem mjer, pótt pær
eptirtektar verðar, og jeg vona að trúarlíf
vort sje eigi svo dautt orðið, að margur
finni ekki til innilegs pakklætis við hinn
algóða og alvísa, pegar hann les eða heyr’ir
pessar eða viðlíka raunasögur feðra vorra á
bágindaárum pjóðarinnar, og athugar um
leið ástand pað, sem nú er í landinu. Mjer
pykir enda næsta ólíklegt, að nokkur sje sá,
er eigi sjái ljóslega hinn afar mikla mun, sem
nú er orðin á kjörum og kringumstæðum
íslendinga við pað er var á næstliðinni öld
ogframan af pessari, og pví ólíklegra er pað,
að íhugun pessarar miklu breytingar hafi
eigi pau áhrif á pjóðina er forsjónin eflaust
ætlast til, nl. að efla trú og traust, kærleika
og dyggð, kjark og starfsemi. En pegar vjer
gætum vel að sögu pjóðarinnar sjáum vjer,
að af hnignun pessara andlegu fullkomleika
spratt öll hennar eymd og niðurlæging.
Mjer liefir dottið í hug að rita hjer upp,
til samanburðar við hinar eldri sögur, fáorða
lýsingu á ástandi hjer norðanlands á síðari
tímum, eða einkum síðan 1840, og leiða út aí
pessufáeinar bendingar í framfarastefnu. Jeg
veit að margt hefir verið rætt og ritað um
framfarir vorar, en af pví jeg man ekki til
að pað hafi verið beinlínis leitt út af sögu
liverrar framfaragreinar, vona jeg að orð mín
verði ekki illa virt eða pegin, pó pau, að
vonum, kunni að bera vott um fáfræði pá,
er jeg sem margir jafnaldrar mínir hef mikla
ástæðu til að kvarta um. u
Hið bága ástand er var hjer norðanlands
framan af pessari öld í tilliti til bjargræðis-
veganna við hjelzt, með köflum, allt fram
undir 1830, pví pó margir hefðu fjölgað bú-
fje fyrir 1820, kom pví svo tilfinnanlegur
hnekkir harða veturinn 1821—2, pví pá
felldu margir búendur stórkostlega f jenað sinn.
En um 1830 var árgæzka hjer norðanlands,
íiskafli kominn sumstaðai', og selafli mikill,
einkum i nætur, er við hjelzt lengi síðan,
blómgaðist pá hagur manna stórum á næstu
10 árum, pó betur yrði að tiltölu á næstu
18 ár. Á 30 ára bilinu, frá 1828—58, voru
fleiri ár góð en liörð, í tiliti til tíðarfars og
sjáfarafla, en árferði hefir, sem eðlilegt er,
hina mestu verkun á efnahag vorn, eins og
loptið á hinn sjúka mann, enda varð á pessu
árabili liin mesta breyting á kjörum Norðlend-
inga, og poldu peir eptir pað liin bágustu ár
langtum betur en áður. I góðum árum
koma upp ýmsar framfaratilraunir, líf í
mentun, verzlun og samgöngur, enda sýndi’
petta sig á hinu áminnsta 30 ára tímabili,
einkum í sumum góðsveitum. J>á komu
Eyfirðingar og Siglfirðingar á fáum árum
upp mörgum pilskipum og bátum til veiða,
og bættu mjög alla sjáfarútgerð, enda græddu
við petta stórfje; pá voru og viða ýmsar til-
raunir gerðar til jarðabóta, einkum byggðir
maturtagarðar, er allt kom að góðum notum
meðan vel Ijet-í ári. J>á var stofnuð prent-
smiðjan á Akureyri, sem mikið hefir stutt
menntalíf Norðanlands, og pá voru samtök í
flestum sveitum til að bæta verzlunina.
Eptir 1840 var fyrir alvöru byrjað á veru-
legri húsabyggingum en áður, bæði bæjar-
húsa og 'fjárhúsa, pá var og byrjað á að
byggja hús yfir lieyið eða heylilöðurnar. Áð-
ur voru bæjarhús og fjárhús grafin í jörð
1—3 fet, eins og enn á sjer stað um yms
bæjarhús, en nú var farið að færa pau nokk-
uð upp úr jörð og gjöra tilrauuir til að koma
á betri húsaskipun en áður var, pó pær til-
raunir misheppnuðust víða, sem von var, bar
sem rejmslu og pekking vantaði að mestu í
peim efnum. Baðstofur voru áður 4—5 al.
breiðar, og tæplega eins háar; voru í peim
flestum kýr liafðar, anuaðhvort í öðrumenda,
rjett aptan við rúmin, eða pó einkum undir
palli. J>óttu baðstofur pessar eigi rúmgóðar,
og Ijótar voru pær og daunillar, með pvi
pallarnir voru svo gisnir að flórgufuna lagði
um húsið; svo bætti pað ekki um, að pall-
fjalirnar voru aldrei pvegnar, svo á pærsafn-
aðist tað sem í fjárhúsum. J>egar nú hjer
við bættist reykjarsvæla úr eldhúsi, grútar-
ljósreykur, pefur af skóplöggum, óhreinum
fatnaði og sængurfötum, ódaunn af pvagi og
saurindum og af hundum og köttum, sem
löngum voru liðnir inni í baðstofum nótt
sem dag, pá er suðskilið hvað loptið hefir
verið hollt í hinum pröngu baðstofukofum;
hefði petta sjálfsagt optar valdið pestum en
pað gjörði, ef nýtt lopt hefði ekki komist
inn við og við, inn um gisna glugga og inn
um göngin beint utan af lilaði. Eptir pess-
ari umgengni í baðstofunni fór annað hrein-
læti alpýðu. Víða mun fólk eigi liafa pvegið
andlit og hendur nema ‘á vikna- og hálfsmán-
aðarfresti; utanliafnarföt og rúmföt eigi pveg-
in árum saman; par að auk var pvotturinn
slæmur, og opt lítið betri en ekki. Nætur-
gögn (trjeílát) með lilaudsteini stóðu hjá
hverju rúmi á nóttum , en grútarlampi einn
eða tveir voru í húsinu alla vökuna, svo
stundum sást varla um húsið fyrir ljósreyk.
Um meðferð barna var pví miður sama að
segja, að lienni var mjög ábótavant. J>vott-
ur peirra var um of vanliirtur, og höfuð
peirra fylltust allt of opt af lús og óhrein-
indum, jafnvel stundum af hinum viðbjóðs-
legu geitum. Hjer á líka við að minnast á
matarhæfið. Meðferð matvæla fór mjög viða
í meira og minna ólagi utan og innan húss.
Kjötið óhreinlega slátrað og illa saltað í lje-
leg ílát, eða úpphengt í slæm eldhús í lieil-
um krofum og skamrifjum, morknaði pað pví
opt og varð illætt. Um sjófang mátti stund-
! um sama segja, maðkaði pað og" óuýttist á