Norðanfari - 07.02.1883, Page 2

112 —
matarveitingum og gjöfum, en líta síður á
pað, að pau megi sem mest gott læra á heim-
ilinu, en petta ætti að mæla mest fram með
vistunum í augum hjúanna, einkum hinna
ungu, sem enn eru lítt eða ekki komin út
á veg spillingarinnar, guðleysisins og ótru-
mennskunnar. Jeg hefi opt tekið eptir pví,
hvaða verkun heimilislífið hefir á unglingana,
hvað góð lijú og börn geta spillst af illu orð-
bragði, klámi og keskni, eða af óvönduðu sið-
ferði, hræsni og drambi, eins og á hiun bóg-
inn hvað spillt hjú hafa getað lagast og sið-
ast á góðum lieimilum, ef pau hafa verið par
að staðaldrí.
En pað er ekki nóg að skoða hvert heim-
ili sem eina sjerstaka heild, vjer verðum líka
að veita eptirtekt hverjum einstökum manni
sjer í lagi eins og áður er sagt. Skoðum pá
aldarandann sein ríkir núna, trúleysið milda
og hálfvelgjuna í ástinni til Guðs og manna
og allt pað illa er af pessari aðal villu leiðir,
svo sem skeytingarleysið í öllum efnum, and-
legum og líkamlegum er lýsir sjer í ótrú-
mennsku, óhlýðni, prettum, iiluumtali, óráð-
hyggni, deyfð, m. fl., og hina gömlu tilhneig-
ing vora til óhófs og ofmetnaðar. Ef vjer
viljum vera til ósóma eins og ógagns bæði
sjálfum: oss og pjóð vorri, ef vjer viljum
vera eyturormar og nöðrukyn, pá förum í
skóla til peirra manna af ýmsum stjettum,
sem hafa að orðtæki: «Mjer er sama» (hvern-
ig íer um hag annara). «Jeg vil eiga gott»
(hafa nóg að jeta og drekka, hvað sem öðru
líður). »Jeg get ekki verið að leggja pað á
mig» (að vinna nema sem allra minnst að
jeg sje mjer fært). Eyrsta orðtakið bendir
til hinna skeytingarlausú og ótrúu, annað til
hinna sællífu, og priðja til hinna lötu. Hin-
ir fyrstu sýna sig í viðskiptum marma, af
peim sprettur hin orðlagða óregla, sem el' á
ráðlagi og reikningssfærzlu almuga víða um
land, af peim stafa svik, óskil og óráðvendni,
og af peim kemur að miklu leyti menntun- |
arleysið og siðleysið, par sem pað á sjer stað. ■
Hinir aðrir eru drykkjumenn, tóbaksmenn og
kaffibelgir, sem eyða tíma og efnum fram ;
yíir allar parfir. Hinir priðju eru peir fjðlda
mörgu, sem eyða tímanum, pessari dýrmætu
Guðsgjöf, opt og einatt til einkis gagns, og
vinna optast með hangandi hendi. Hjá öll-
um pessum mönnum kemur drarnb og of-
metnaður fram, euda er pessi löstur optast
með í spilinu. I pessum aðal löstum mann-
kynsins erum vjer að vísu ailir sekir meira
og minna, en pó er munurinn svo mikill, að
af sumum leiðir alls enga spillingu í peim
enn varð ætíð illa til sökum skapsins. Hann
gaf út Rímbeiglu (1780) og Hervararsögu
(1785). Auk pess hefir hann ritað greinir
í fjelagsritunum gömlu og allmargar rit-
gjörðir liggja ritaðar eptir hann á bóka-
söínunum i Kaupmannahöfn. Stefán Bjarn-
arson dó árið 1798.
40. líálfdán Einarsson.
Faðir hans var Einar prestur á Prests-
bakka eystra (d: 1753), Hálfdánarson lög-
rjettumanns á Reykjum i Olvesi, Jónssonar
á Reykjum, Ásmundarsonar á Litluvöllum,
Brynjólfsonar að Skarði á Landi, Jónsson-
ar að Skarðí, Eírikssonar, Torfasonar ríka
í Klofa, Jónssonar sýslumanns á Rangár-
völlum, Olafssonar, Loftsonar ríka á Möðru-
völlum, Guttormssonar. Hálfdán Einarsson
hafði mentast vel utanlands og innan, og
var liinn mesti lærdómsmaður og allra manna
iðjusamastur. Hann var hið mesta lipur-
meruii og hmn góðlyndasti í umgengni. Ár-
ið 1755 varð hann skólameistari á Hólum
efnum, par sem aðrir eru augljós dæmi öðr-
um til viðvörunar.
Hvar er nú aðal dyggð feðra vorra: dreng-
skapurinn. Er pað víst að vjer vitunr al-
mennt nú orðið hvað drengskapur er? Dréng-
skapur er að vera annaðhvort lieitur eða kald-
ur, en ekki hálfvolgur. Drengskapur er að
kunna að gjöra fullan mun ills og góðs, hata
hið illa og hræsnisfulla af hjarta, en elska
liið góða og tállausa af einlægum hug, og
allri alvöru. Drengskapur er að pora óhilcað
að hugsa, tala og framkvæma sem frjáls vera,
án nokkurs tillits til hugsana, orða eða verka
annara manna. Drengskapúr er að koma til
dyra eins og maður er klæddur, við hvern
sem er að skipta, og leitast aldrei við að skýla
úlíinum undir sauðargærunni. Drengskapur
er að vera trúr í orði og verki vinum og
óvinum, en eigi svikull og óstöðugur eins og
reir af vindi skekinn. Og loks er pað dreng-
skapur í hinni algengustu merkingu, að veita
til hlýtar lið og fulltingi af fremstu kröptum,
hvenær sem skyldan eða nauðsynin útheimta
slíkt, eða að gjöra öðrum pað, er maður vill
að aðrir gjöri sjer.
Ungu rnenn ogkonur! Lesið pessi fáu orð
mín með athygli. Takið pau eins og pau eru
töluð; pau eru töluð til pess að vekja sjón
yðar á dyggðinni, og hinni sönnu menntun,
sem henni er samfara, og sem yður er kostn-
aðarlaust að nema, en viðbjóð yðar við ríkj-
andi löstum og ódrenglyndi, sem nú stendur
pjóðinni fyrir prifum og farsæld. Dyggðin
er ekki á einum stað, á einu lieimili út af
fyrir sig; nei, allstaðar eru dyggðir og lestir
undir sama líkamlegu hýði hvorttveggja; en
leitið og leitið, farið úr einum stað í annan;
tínið gullkornin úr sandinum, tínið blómin
af akrinum, og safnið sem mestu góðu í forða-
búr yðar, í hjörtu yðar, af pví allra bezta, er
pjer verðið varir við í fari bræðra yðar og
systra, í fari heimilismanna, sveitunga, landa
yðar, en sneiðið hjá hinurn vondu, forðist hin
vondu dæmin, og munuð pjer smátt ogsmátt
verða líkari feðrunum frægu að drengskap og
hyggindum, dyggðum og mannkostum.
Um klæðabnrð vorn.
Land vort er afskekkt frá öðruin löndum,
og pví er líka mörgu hjer öðruvísi háttað en
í öðrum löndum. Vjer höfum ganialt mál,
að riiiklu leyti óbreytt frá pví, sem pað var
fyrir 1200 árum, pegar pað var aðal mál á
öllum Norðurlöndum, og er pað pví nú, eins
og von er til, mikið ólíkt málum peim er
aðrar Norðurlanda pjóðir brúka, eins höfum
vjer ýmislegt í siðum vorum og látbragði sem
auðkennir oss frá öðrum pjóðum, en pví
merkilegra er pað, að vjer skulum hafa svö
mjög hermt eptir öðrum pjóðum í einu atriði,
en pað er í klæðaburði eða fatabúningi vor-
um. J>að eru dæmi til pess í öðruin lönd-
um að vissir pjóðflokkar bera sama búning
öld eptir öld, pó peir búi á næstu grösum
við pjóðflokka pá og borgabúa, er skipta ár-
lega og svo að segja, daglega um búning sinn.
En yjer sem búum lijer «á hala veraldarinn-
ar» grípum eptir hverri smábreytingu á klæða-
burði, sem flytzt til verzlunarstaða vorra, og
innleiðum pær breytingar smátt og smátt í
sveitirnar, en svo fara pessar breytingar, (móð-
arnir) hægt yflr landið sökum fátæktar vorr-
ar og samgönguleysis, að peir eru optast eigi
komnir á afskekkta staði, á útkjálka og frain
til sveita, fyrr en nokkrum árum eptir að
peir voru teknir upp utanlands. J>annig er
pað optast íyrir löngu «úr móð» i öðrum
lönduin sem hjer er kallað «hæstmóðins».
J>ó pessi nýungagirni sje nú, að mjer virð-
ist, nokkuð að minka, er hún pó enn til,
|einkum meðal kvennfólksins, en hún fer oss
mjog illa, og liefir jafnvel gjört oss hlægilega,
og pvi er nauðsyn fyrir oss að fara að koma
oss saman um að gjöra oss einn pjóðbúning,
en elta ekki móðana lengur, pví pað er hvorki
sómasamlegt nje tilhlýðilegfc. jþegar vjer pá
töluin um að koma oss upp nýjum pjóðbún-
ingi, sem væri oss hentugur eða við vort hæfi,
pá fninst mjer liggja næst að rifja upp pann
búning, er brúkaður var lijer áður en landið
kom undir konung, og laga hann síðan eptir
smekk vorrar aldar. Sigurður sál. Guðmunds-
son málari í Reykjavík var hinn færasti mað-
ur til að leiðbeina í pessu efni, enda gjörði
hann pað meðan honuin entist aldur til; er
uú búningur sá er hann áleit hinn íslenzku-
legasta farinn að útbreiðast um landið, eink-
um kvennbúningurinn, sem inörgum pykir
fagur. Ef pessi búningur eða anuar enn
fegri yrði alpjóðarbúuingur vor, pætti mjer
líklegt að vjer hættum að apa ldæðasnið eptir
öðrum pjóðum, og að vjer geynidum penija
búning framvegis óblandaðann af útlendum
breytingum eða móðum. Hvað sjer í lagi
snertir lit fatanna, pá ættum vjer í pví sem
öðru að sníða oss stakk eptir vexti, nefnil.
kaupa sem allra minnst af hinu útlenda dýra
litarefni og litum, sem lengi hefir drjúgum
rænt oss íje, en velja oss aptur pann lit á
fot vor er sje sómasamlegur, varanlegur og
ódýr. Jeg fyrir mitt leyti álít einn lit hafa
og var pað í prjátíu ár. Hálfdán er talinn
hinn fyrsti hvatamaður hins svonefnda „Ó-
sýnilega fjelags“ er myndaöist um 1760 og
telja iná liina fyrstu tilraun til endurreisnar
íslenzkrar tungu. Hann fekk meistaranafn-
bót (magister) 1765 og árið 1778 fekk
hann prjá minnispeninga fyrir lærdóm sinn
og einkum fyrir hið merkilega rit sitt. „Um
íslenzka rithöfunda“ (Sciagraphia hist-
oriae litterariae Islandicae). Hálf-
dán var tvisvar stiftprófastur (1779 og 1781)
og gjörði paraðauki liest byskupsverk á síð-
ustu árum tengdaföður síns Gisla byskups
Magnússonar. Kona Hálfdánar meistara var
Kristín dóttir Gísla byskups á Hólum (1755
til 1779). Einkabarn peirra Hálfdánar og
Kristínar var Ingibjörg, er átti Magnús
J>órarinson sýslumanns í Eyjafirði Jónsson-
ar og var peirra son: jþórarinu sýslumað-
ur Öfjord (d: 1823) Hálfdán roeistari dó
árið 1785.
41. Ilalldór Hjálmarsson.
Hann var sonur Hjálmars, lögrjettu-
manns á Gufunesi, er drukknaði 1768 og
Filppíu alsystur peirra Pálssona, Gunnars
prófasts (38) og Bjarna landlæknis. Hjálm-
ar faðir hans var ættaður úr Fljótum, mað-
ur íjölhæfur og læknir góður. Halldór var
gáfumaður sem faðir hans og vellærður. Hann
varð konrektor á Hólum 1781. Enn fyrir
skólameistaradæmi par stóð hann í fjóra
vetúr (1785 til 1789). Síðan fór hann í
Hofstaðasel og bjó par til dauðadags (10.
júlím. 1805. Kona hans var Guðrún Jóns-
dóttir frá Heíðnabergi á Skarðsströnd í Hala-
sýslu, Gunnarssonar. Yar dóttir peirra
Halldórs og Guðrúnaf: Ingigerður, er átti
Gísli prestur á Hólum og Stærra-Árskógi
(d: 1837), Jónssun.
43. Páll Hjálmarsson.
Páll var albróðir Halldórs, er getur
: næst á undan (41). Hann var maður vel
í gáfaður og vel lærður, sem Halldór bróðir
i