Norðanfari - 18.03.1884, Síða 2

Fáein orð uin Hinrik Wergeland
(eptir Gr. H j a 11 a s o d).
Herra ritstjóri!
Nýlega stóð í blöðunum æfiágrip Bell-
manns. Hann er eitt af höfuðskáldum Svía.
Nú læt jeg blað yðar fá æfiágrip Hinriks
W e r g e 1 a'n d s. Hann er eitt af höfuð-
skáldum Norðmanna. En hann er meira en
eintómt skáld. Hann er framfara og fram-
kvæmda maður bæði í andlegu og verklegu.
Hann er vinur frelsis, vinur alþýðu, vinur
undirokaðra og fátækra. Hann er hjálpari
allra pessara bæði í orði og verki. Hann er
fæddur 1808, dó 1845. Nýtt tímabil renn-
ur ineð honum í pjóðlífi og ritlífi Norðmanna.
I.
Öllum er kunnugt að Norvegur var vold-
ugt og sjálfstætt ríki í fornöld einkum á ár-
unum 860—1300. f>á byggðu þeir ísland
og Bretlandseyjar sumar og norðurhluta Frakk-
lands. En hjerumbil árið 1500 missti ríkið
að mestu sjálfstæði sitt og mál sitt. Og pað
var lýðríki undir Dönum fram að 1814. f>á
neyddu Svíar Dani að láta Norveg af hendi,
en Norðmenn hertu sig pá og kváðust ei
ganga í samband með Svíum nema peir fengi
fullt frelsi og yrðu sjálfstætt ríki jafnsnjallt
Sv-íaríki undir sameiginlegum konungi. f>eir
neyddu Svía með vopnurn til að' ganga að
pessu. Og pannig rann hinn dýrðlegi frelsis-
og sigurs dagur peirra 17. maí 1814.
Hörð ár vóru pá í Norvegi og áttu peir
örðugt í flestu. En með frelsinu ó\ þeim
kjarkur og áræði, framfýsn og atorka, pjóð-
rækni og sjálfsálit.
^ Mál þeirra og margir pjóðsiðir var
„askt, og eins voru rit peirra að mestu snið-
i eptir Dönum.
Nú runnu margir upp er risu gegn pessu
og kváðu ei sæma að Danir drottnuðu lengur
yfir Norvegi í andlegu tilliti, pegar stjórnar-
valdi peirra var lokið par.
Framfara menn pessir sögðu pví: «Brott
með danska málið! Brott með danskar ept-
irhermur og stælingar bæði í ræðum og rit-
um! Brott með danskan búning og danska
og útlenda munaðsiði! Fram með bænda-
málið norska! norskan anda, norskan óð, norsk-
an búning óg norska karlmennskusiði!»
En margir mótmæltu n o r ð m e n n s k u
Y i t r i r Ii u n íl a r.
f>að er opl að menn eru seinrii til þess
að trúa sönnum viðburðum, en lil búnuin
skröksögum, enda þótt þær sje innan þeirra
takmarka sem skynsemin fær gripið.
Takmörk þessi eru mjög svo misnmn-
andi.
í æsku hjeldum vjer að dýrin gæti tal-
að; söinuleiðis þótti oss inndælt að láta hug-
ann skoða manninn umkringdan af þjónandi
verum, sem yfirstigu hanrnið kroptum og vits-
munum.
En jafnótt og andinn þroskaðist lærðum'
vjer,að maðurinn er yfirboðari dýrsins.
Trauðla mun fást tryggri og óeigingjarn-
ari þjónn en dýrið, eptir því sambandi, og
náttúru dýrsins, sem getur verið milli þess
og mannsins, honum sem húsbónda, en því
sem þjóni.
Af dýrunum kemst hundurinn lengst í
þessa átt, og er því ávallt sæmdur með nafn-
þessari og kölluðu hana hroka, ósvífni og vit-
leysu. Mynduðust pannig 2. flokkar, Dana-
og norðmennsku flokkar. Hinn helzti
maður í norðmeunsku flokknum, er einmitt
H. Wergeland.
Faðir lians var prestur frjáls mjög og
framgjarn. Wergeland ólst upp hjá honum
og gekk svo í skóla og varð stúdent.
Hann var snemma svo fjörugur og til-
finninganæmur, að hann rjeði sjervarla; ást-
úð, kjarkur og fjör var svo innilega og
dýrðlega sameinað í sálu hans. í herbergi
sínu liafði hann dýr, fugla og fögur blóm,
skemmti sjer við petta, elskaði pað og hjúkr-
aði því eins og vinur vini.
Sæi hann fátækan mann, var hann óðar
búinn að gefa honum eitthvað og gaf stund-
um fötin af sjer, og loksins varð móðir hans
að fela sængurfatnaðinn fyrir honum svo hann
gæfi hann ekki til fátækra. J>að var alveg
eins og hin ástríka sál hans vildi faðma að
sjer allt mannlííið og náttúruna eins bróður
og systur.
En ef menn sýndu honum ójöfnuð, eða
vildu kefja fjör hans og frægðahug, pá varð
þettahið blíða, barnljúfa lamb
eins og grimmt og voldugt ljón
og sýndi hart gegn hörðu og stæltist við mót-
spyrnu hverja eins og stál í eldi. En sátt-
fús og göfugur var hann, og yrðu fjendur
hans nauðstaddir, varð hann strax vinurþeirra,
vægði peim og hjálpaði.
Ástarákafi hans kom náttúrlega fram á
stúlkunum, Hann varð ástfanginn i hverri
eptir aðra, en fjekk hvert hryggbrotið af öðru
þót.t hann (einkum við. hina seinustu þeirra)
bæði biítt og heitt. Enda hafa menn sagt
pað einn aðalgalla hans, að hann var nokknð
hverflyndar í ástimú>s en pað var líka fám
gefið að geta skilið eða tekið hinni áköfu ást
hans. En hann var of karlmennskulegur í
lund til pess að geta til lengdar gengið eptir
þeim er neituðu honum ástar og vinátt-u.
En hann fór ei með fýlu útí horn til að
harma óheppni sína, heldur,mannaði sig upp
og ritaði hið stórgerða óðrit: «Sköpunin, mað-
urinn og Messías» 1830. Aður hafði hann
ritað ýmísleg smá óðrit, en lítt merk póttu
pau og menn sögðu pa.u lýsa ótamdriög hálf-
trylltri sál. En petta hið nýja mikla rit sem
er á kjerum 700 blaðsíðum er stórf'elld
o g s ö g u 1 ,e g 1 ý s i n g á f æ ð i n g, f r a m
f ö r o g f u 11 k o m u n mannlegs a n d a
inu „hinn trvggi“.
Óleljandi eru þær frásagnir, er vjer luíf-
um lieyrt um huga, lipurð, kænsku, tryggð
og vit hundsins, og þó eru ætíð lesulr með
ánægju nýjar sögur uni terk þessa ágæia
dýrs. , ,
Jafnfraint og vjer óskum, að eptirfarandi
frásögur færi lesendunum gagn og gaman,
gefum vjer og til kynna, að þær eru saiinar,
hve ótrúlegar sem þær virðast.
Eyrsta sagan er frá Paris-
Menn hafa máske stundum heyrt talað
um, að i borg þessari, haíi á miðöldunum
skeð viðburðir, er komi hirum á höfðuin vor-
um til þess að standa, ef þeir væru sannir:
sokum þess viðbjóðs, er menn hafa haft á
slíkum sogum, vildu þeir ekki trúa að manna-
kjöt værí notað í ýmsa lilbúna kjölrjetti. I
annan stað leiddu menn þetta í efa fyrir þá
sök, að Paris var á þeim dögum skoðuð sem
sæti menntunarinnar.
Og þó eru þetta sannindi, virkileg
sannindi sönnuð með áreiðanlegum rökum.
Mannakjöt var selt og keypt, sem káliakjöt.
h j e r á j ö r ð, og niðurstaða pess er sú að
ástin og andríkið skal sigra hið sjergjarna og
dýrslega ofvald oggjöra jörðina aðParadísþar
sein frelsi, jafnrjetti og bróðerni drottnar. En
rit petta er víða óljóst.
En nú kemur karl til sögunnar sem
beitir J. S. C. Welhaven fæddur 1807,
dáinn 1873 . . . Hann var forsprakki Dana-
manna í Norvegi. Hann var skáld allgott
og óðfræðingur, duglegur, hjelt með höfðingj-
um, en unni samt lýðmenntun og málaði opt
ljósar og fagrar myndir af náttúrunni og pjóð-
lífinu i óði sínum.
Hann var í skóla með Wergeland og er
sagt að Wergeland hafi sýnt honum glettni
nokkra, sem Welhaven hafi sárnað mjög. En
hvað um pað: lífsstefna og skáldstefna peirra
var mjög svo ólík. Háar og fjölbreyttar hug-
myndir, djúpar, sterkar, en mjög ákafar og
stundum óljósar og sjaldgæfar tilfinningar og
hugsanir var einkenni á óði Wergelands, Wel-
haven var ekki eins hugmyndaríkur eða til-
finningasterkur, en fiestar skáldmynd-
ir lians voru Ijósari og áttu betur við
vanasmekk ineuntaðra manna. En Wergeland
var einnig of háfleygur fyrir alpýðuna sem
pá var á svo lágu menntastigi.
Welhaven var allt of ólíkur AVergeland
til að geta skilið hann rjett. Honum var
illa við þjóðernis ákefð hans, og hefir líklega
öfundast yfir vinsæld hans. Hann fylgdi
ekki reglu hinna miklu spekinga Kants og
og T a i n e s, er heimta (og þó einkum liinn
síðari) að sá sem vill dæma rit annars
er skyldugur að setja sig vel
i n n í a n d a h a n s, en láta hvergi ö f u n rl,
hefndargirni, naatnasyki eða
neina sjergirni stjórna dömi sinum.
p>c5svcgnfi'Teif hann niður rit Wergelands og
sagði pau óhæf, óalandi og óferjandi. Hann
týndi úr þeim alla verstu gallana, en pagði
um kostina, sem hann ekki' g’at skilið eða
matið rjett. Margir urðu á máli hansogpað
hjálpaði lítið pótt faðir Wergslands færi að
verja son sinn og rita grimmlega gegn óvini
hans. J>eir .Wergeland og Welhaven ortu nú
skammir hvor um annan og pótt Wergeland
væri vel orðfær og kjarlcmikill, hafði hann pó
fullt í fangi með að verja sig gegn hitium
hnittilegu og hvössu meinyrðum óvinar síns.
(Framliald).
Árið 1260 komst þelta upp, og segir
frá því á þessa leið:
Á dogum Lúðvíks helga, liins 9. bjó í
horni tveggja gatna, Rue des deux Eremites
og Bue des Maímousets. rakari að nafni 01-
iver Galipaud. Hann var duglegur og stund-
aði iðn sina af kappi, hjelt hárhnífnum með
beztu egg, og hafði þessvegna marga og mcig-
andi skiptavini.
Einn af nábúum Galipauds hjet Grímaldi
hann var ættaður frá Elorens. og hafði lagt
fyrir sig að búa til margvíslega kjötrjetti er
seldust mæta vel. Hans búð var sú nafn-
kunnasta í borgiimi, enda sóttu allir sælker-
ar í Paris, eplir kjötrjetti frá Grímalda, og
má þvi næfri geta að liann græddi stórfje á
verzlun simii, þar sem hann hafði íleiri hondl-
unafmenn en 20—30 tíl samans.
Svo er sagt, að aðfangadagskveld jóla
þegar dimmt var orðið, gekk maður er hjet
Lefévre niður eptir Bue des Marmousets;
hanu var hringjari Notre-Damekirkjun'nar*,
*) Húii heitir öðru nafni Mariukirkja./