Norðanfari - 27.06.1884, Blaðsíða 2

— 30 —
ur reyndist sVo, sem síðar mun sýnt og peg-
ar er mörgum kunnugt, að full-geist var far-
ið í frumvarpi þessu með niðurfærzlu eptir-
launanna. Og samkvæmt lögum peim, er
pingið samþykkti um þetta, hefðu landinu
sparast fleiri púsund krónur árlega. því nú
skiptir eptirlauna fjeð fleiri tugum púsunda
á fjárhagstímabilinu. Líklegt mátti pykja, að
lög pessi mundu eigi mæta mikilli mótspyrnu
á pinginu, en pví var póeigi að fagna. það
má, til skýringar peim, er eigi kaupa nje lesa
pingtiðmdin, taka hjer upp iir peim, hvern-
ig pau náðu að ganga í gegn. í efri deild
voru pau samþykkt með 6 atkvæðum móti 5,
sem eigi eru nafngreindir, en af umræðunum
er hægt að sjá, hverjir þeir munu hafa ver-
ið. í neðri deild voru pau sampykkt 20. ág.
með 14 atkvæðum gegn 7, að viðhöfðu nafna-
kalli eptir ósk 6 nafngreindra pingmanna.
Nei sögðu: Halldór Kr. Friðriksson, Eiríkur
Kuld, Grímur Thomssen, Holger Clausen,
Lárus Blöndal, J>órarinn Böðvarsson, {>orsteinn
Thorsteinsson. Allir aðrir j á, nema þeir Ei-
ríkur Briem, sem greiddi eigi atkvæði, og
Jón Ólafsson, er var eigi viðstaddur. |>ó
stendur rjett á undan, að «allir hafi verið á
fundi». |>annig gengu pá pessi eptirlauna-
lög í gegn á þinginu, og silgdu síðan til Dan-
merkur til að fá staðfestingu konungs. En
samkvæmt tillögum ráðgjafans synjaði kon-
ungur lögum pessum staðfestingar, og vinna
þingsins, landinu til gagns. ónýttist pannig í
pessu. Ástæður ráðgjafans fyrir synjuninni
eru 1) að eptirlaunin í frumvarpinu sjeu með
öllu ónóg til pess, að hlutaðeigendur jafnvel
aðeins geti framdregið líhð og 2) að fjárliag-
ur landsins virðist ,eigi vera svo bágborinn,
og 3) að eptirlaunareglurnar verði að álítast
mjög óhaganlegar (sjá stjórnart. B. 20, 1883).
|>essar undirtektir eru athugaverðar, bæði hjá
•si jórninni og pingmönnum þeiin, er móti pví
voru, og pað eigi sízt pegar, petta er borið
saman við eptirlaunalög prestanna og parfir
og fátækt landsmanna. Jeg hefi eigi heyrt, að
eptirlaun presta sjeu með öllu ónóg til þess,
að þeir jafnvel geti framdregið lífið, enda pó
að pau sjeu margfalt lægri, svo sem fyr er
sagt. Á maður pá að álykta svo, að sá, sem
m i n n a hefir, geti lifað betur en hinn, er
hefir helmingi meiraog meira en
pað? Eða vantar ekki landið fje til ýmsra
framfara? Eða er eigi landið fátækt land,
og er pað eigi parflegt og skynsamlegt, að
«sníða pví stakk eptir vextb? En pað, sem
jeg vildi í rauninni sýna með þvi, erjeghefi
pegar tekið fram, var pað, að í launalegu
tilliti er og hefirveriðverstfar-
ið með prestana af öllum embætt-
ismönnum, og pað tilfinnanlega*. {>að er
eptirtektavert, að sumir pingmenn hafa eins
og gert sjer að reglu, að vera s j e r 1 e g a
sparsamir, ef prestar hafa átt í hlut, en peir
hinir sömu hafa undarlega skipt skoðunum,
ef aðrir embættismenn hafa átt í hlut. {>ann-
*) {>að mætti rita um petta langt mál, en
auk pess, er jeg hefi pegar sýnt af ept-
irlaununum, skal jeg leyfa mjer af mý-
mörgum dæmum að eins að nefna pað,
að þegar skattlögin voru samin á pingi
1875, pá voru prestar sviptir gjaldfrelsi,
—rjettindum, er þeim höfðu verið veitt
með embættunum, og pað með öllu bóta-
laust, jafnvel prestarnir á fátækustu brauð-
unurri, nema voninni um, að prestamálið
yrði sjálfsagt á næsta pingi tekið fyrir,
og kjör fátækustu prestakallanna þá sjálf-
sagt bætt. Já, þetta mál var svo á næsta
pingi tekið fyrir, 1877, og niðurstaðan
varð að pað skyldi skipuð nefnd milli
Pjnga; og svo var hún skipuð og lauk
hun sínum starfa, og málið kom á þing
ig t. d. var einn pingmaður í sumar, nefnil.
Halldór Kr. Eriðriksson, móti pvi, að láta
uppgjafaprestinn, Guðmund Jónsson á Stóru-
völlum, er óskaði nokkurra króna sem bráða-
byrgðar uppbótar sökum tilfinnanlegs skaða,
er hann hafði sjerstaldega orðið fyrir, fá þess-
ar krónur, og pó var sami þingmaðurinn
móti fjársparnaði, er um eptirlaun embættis-
manna var að ræða (sjá þingtíð. B. 928 o. v. og
A. 367 o. v.). {>að er auðvitað æskilegt, að
hafa fjársparnað allsstaðar þar, sem það er
hægt rjettlátlega og skaðlaust, en mun pað
vera rjettlátt, að gera svona skelfing tilfinn-
anlegan mun á prestum og öðrum, og ætli
pað sje svo hyggilegt og gagnlegt landsins
vegna? Svo framarlega sem með rjettu má
álíta sannan kristindóm hina rjettu og nauð-
synlegu undirstöðu undir siðgæði og hlýðni,
en trúræknisskort aðal-grundvöll ósiða og
þverúðar, pá er pað nauðsynlegt, að eins frá
«dip!omatisku» sjónarmiði skoðað, að gera
ungum og efnilegum inörinum eigi miklu
ófýsilegra að ganga í prestlega stöðu heldur
en hverja aðra stöðu, með því að jæii er i
þeirri stöðu eru, eru sjerílagi kallaðir t.il að
efla sannan kristindóm. En svo framarlega
sem pessu er á annan hátt varið, pann, að á
litlu, máske engu, standi um kristindóm og
trúrækni í áður nefndu tilliti, og svo fram-
arlega, sem pað er landinu til mests gengis
og farsældar, að í prestslega stöðu veljist og
að í henni sjeu ýmsir óefnilegri og óreglu-
samari menn og svo fáir að auki, að presta-
köllin standa ámm saman prestslaus, pá er
óneitanlega hin aðferðin rjett, sem meiri hluti
pingsins hefir aðhyllzt og nú er kominn í
lög, að gjöra alla aðra embættisstöðu svo rík-
uglega úr garði, að öllu leyti, að hún hæni
unga menn kappsamlega að sjer, svo að ekki
sjeu að eins nógu imirgir í pess konar ©m-
bætti, heldur svo margir að ýmsir verði að
bíða og komist ekki að árum saman. En pað
er eitthvað öðru máli að gegna með presta-
köliin. {>að vantar presta í nokkur peirra,
og það er ekki útlit fyrir, að úr pví rakni í
bráð, par sem nú eru að eins 8 á prestaskól-
anum, og einir tveir gengu á hann af öllum
stúdentum í vor, er leið.
{>ví verður pó eigi neitað, að mikið hefir
verið fengizt við kirkjumálefni landsins á síð-
ustu árum, en pað er hvorutveggja, að mál-
1879, og pá voru samin löng lög, ognú
skyldu rnenn ætla, að eitthvað verulegt
liefði umskipast. Og það voru og ýms-
ar breytingar gerðar, par með. að vonin
rættist um, að fátækari brauðin fengu
uppbót, en viti menn! ekki meðan sá
prestur væri í pví, er pá þjónaði, heldur
pegar hann færi burt. En árlega skyldi
veita slíkum brauðum dálítið sem «náðar»
veiting, meðan svo stæði. Eiginlegan
ijett skyldu slíkir prestar ekki hafa að
lögum. Og petta fengum vjer að heyra
seinast í sumar á pinginu, að vjer hefð-
um ekki rjettinn. En 1879 sagði og
skrifaði pingið: «brauð pau, sem nú eru
laus» sliulu fá hina lögákveðnu upphæð,
og stjórnin skal hlutast til um, að þessi
nýja brauðaskipun komist svo fljótt á,
sem hægt er (Sú var meiningin). Hana,
parna áttu pó fátæku prestaköllin að fá
lagarjett til uppbótar 1879. En bíðum
við. Lesum seinustu grein laganna. {>ar
segir: «Lög pessi öðlast gildi í f a r d ö g-
um 188 1». {>. e. nær 2árumseinna,
pví hvað lá á pessum lögum? En nú
förum vjer ekki að skilja. {>etta litla
«n ú» er svo skrítið í samanburði við
seinustu gleinina, enda hefir pað orðið
að ágreiningsefni. Og par virðist stjórn-
in að hafa verið í sínum fulla rjetti, með
sínar gjörðir, eptir pví, sem lögin fyrir-
segja. Höf.
efni pau eru mikilvæg og umfangsmikil, enda
eru bæturnar óverulegar og reynast og munu
reynast allt annað en varanlegar nje nægi-
legar. Jeg ætla mjer ekki hjer að fara að
rekja allar pær aðfarir og kostnað, til að sanna
pað, er jeg sagði. í einu orði hafa helztu
bæturnar verið pær, að jafna brauðin, og úr
pví að hið gamla fyrirkomulag var látið halda
sjer, verður eigi annað sagt, en að sú regla hafi
verið rjett. {>ví að pað er vafalaust bæði
landsmönnum og prestum sjálfum skaðlegt,
að peir síeu mjög óstöðugir á brauðunum, og
að þeir hyggi svo sem undir eins á burtför
úr þeim stað, er peir komast í. En við pví
má eðlilega búast, meðan laun peirra inn-
byrðis eru mjög ójöfn. Vafalaust væri heppi-
legast, að hinn ungi prestur fengi sem allra
fyrst, helzt strax, pað brauð sem hann hyggði
eigi á burtför frá, að sjálíráðu eða sín fullu
laun. {>á mætti búast við, að hann legði
nokkuð í sölurnar fyrir slíkan stað, er hann
ætlaði að hann mundi nokkuð búa að. Jeg
man ei betur, en málsmetandi pingmenn
myndu vel eptir pessari reglu, er launum
a n n a r a embættismanna var slegið föstum
s. m. 1875.
{>að er kunnugt, að alltaf hefir gengið
og enn gengur ervitt að fá prestsþjónustu í
mörg brauðin. {>ess vegna virðast menn hafa
neyðzt til pess, p. e. þeir menn, sem hafa á-
litið nauðsyn til bera, að prestpjónustu vant-
aði sem stytzt, að gera aðganginn að prest-
legri stöðu auðveldari en að öðrum embætt-
um, pannig, að bæði «þyrfti styttri tíma til
námsins og lægri tröpputölu til að ná prófi,
sem og að gera það sém auðveldast með pví
að gefa vitnisburð fyrir framburð
og barnaspurn ingar til burtfararprófs.
{>að er óhætt að fullyrða pað, að sökum
■þeasa Viafa margir fcngi/.t á fuis ljeleg brauð
í landinu. En pví miður er ekki hægt að
fullyrða hitt með eins sterkri sannfæringu, að
landinu liaíi verið slíkt til gagns allstaðar,
pví að «það er betra autt rúm en illa skipað».
Jeg fyrir mitt leyti óska, að hvaða prestakall
sem er hafi lieldur engan prest, heldur en
pann, sem gefur á einhvern hátt svo mikið
ásteytingarefni, að embættið verði fyriróvirð-
ingu og lasti. Auðvitað verður margur prest-
ur, eins og hver annar, fyrir ýktum óhróðri
og óverðskulduðu álasi og lasti, en pað væri
heimska, að ætla sjer að geta með sönnu sagt,
að enginn prestur verðskuldi slíkt; pvíerver
og miður. En ein afleiðingin af prestafæð-
inni í landinu er sú, að menn vilja «heldur
veifa röngu trje en engu», pegar svo ástend-
ur. En pað er sjáanlega skylda þeirra, sem
ráða eiga, að gjöra pað, sem í peirra valdi
stendur til pess, að petta lagist.
{>að er engan veginn orsakalaust, að menn
tala á þessum tímum um «deyfð og doða í
trúnni». Og að mínu áliti á fyrirkomulagið
á kirkjumálefnunum hinn mesta pátt í pess-
ari «deyfð». En hvað mun vera helzt til
ráða, til að bæta óstandið. ]pó að jeg segi
eitthvað um pað, mun mönnum eðlilega liggja
pað í ljettu rúmi. {>að mun einnig verða
niðurstaðan, að «setja nýjar bætur á þetta
gamla fat», svona að minnsta kosti í bráðina,
í von um að pær haldi pó nokkuð. Og pó
að jeg sje einn af peim, sem óska eptir sem
mestu frelsi í kirkjulegum málum, pá ætla
jeg pó, að pað megi sýna, að menn erutæp-
lega sem stendur pví vaxnir, að fá t. d. að-
skilnað ríkis og kirkju. Menn verða að kunna
að nota hið minna, á undan hinu meira, nota
pað frelsi, er þegar er fengið, til að sýna, að
þeim sje veitaudi meira frelsi.
En pess væri sannarlega óskandi, að ung-