Norðanfari - 07.08.1884, Blaðsíða 2

— 54 —
])á Síinnfæiingu, og hafa enn, að bæn peirra
hafi verið á góðum rökum byggð, par sem sá
prestur átti í hlut, sem húinn var að pjóna
peiin í 9 eða 10 ár, og hafði náð ástogvkð-
ingu safnaðarins. Við pessu sama fyrirtæki
getur ping og stjórn búist umalltland, eink-
um pegar svo stendur á með presta skipti,
eins og stóð á á Hólmum, pegar prestaskipti
urðu par siðast, ef a-lpýða fær ekki að kjósa
sjer presta sína.
I>að sýnist nú, sem eigi að gera Keyð-
fiirðingum lííið full súrt, og er ervitt í frí-
kirkju fyrirtæki peirra. Ráðgjafinn yfi-r ís-
landi takmarkar svo prestverk sjera Lárusar,
sem peir gerðu sjer von um að myndi verða
prestur peirra, að honum (Káðgjafanum) er
pað víst ekki hetur hægt sem kristnum nianni.
Alping, löggjafarping íslendinga, sýnir sittað-
■dáanlega seinfæti í pví að skipa pessum litla
■ilokki lög; undirtektir sumra pingmanna svo
leiðinlegar, að pað lítur svo út sem peim finn-
ist, að Iteyðfirðingar hafi di-ýgt einlivern glæp,
t. a. m. sjera Eir/kur Knld, kemur par fram
í svipuðum anda sem stjettarbræður hans á
Krists dögum, að pvi undan skildu, að hann
■óskar peim hverki lífláts eða krossfestingar.
Landstjórnin skipar að taka áf peim fje með
valdi. handa ríkiskirkju prestinum á Hölm-
um, jafuvel pó hún viti að peir skuldi hon-
<um ekki ein-n eyrir í raun og veru; en prátt
fyrir allt petta, og hvað liátt sem lög og
Jandstjóin, reiðir veldissprota sinn til að ótta
peim, pröngvar hún peim aldrei inn í ríkis-
kirkjuna aptur, að minnsta kosti ekki á með-
■an að prestakosninga málið ekki fær fram-
;gang.
Ritað i marzmánuði 1884.
1L J.
X > 11 og gauialt.
I.
Vjer íslendingar höfum í seinni tíð feng-
áð all-mikinn forða af guðrækuisbókum peim,
<sem hugvekjur eru kallaðar. Fyrst gaf síra
Sveinbjörn Hallgrímsson rjett eptir miðhik
aldar pessarar út tvennar hugvekjur, og par
næst Pjetur Pjetursson biskup sfnar prennar
hugvekjur, er sumar liafa optar en einusinni
útkomið. En svo hætist par við hið nýja
hugvekjusafn, sem hiskupinn hefir fengið ýmsa
kennimenn landsins til að skjóta saman til
ug síðan látið prenta. Vjer ætlum engan dóm
að leggja á neinar af pessum hugvekjum,
heldur aðeins heimfæra upp á pær orð Páls
postuia í 1. Kor, 3, 13,: *J>að mun verða
opinbert, hvilíkt hvers eins verk er; tíminn
mun gjöra pað augljóst og hann mun opin-
herast í eldi, og hann mun prófa, hvílíkt
hvers eins verk er>. |>ó viljum vjer viðvíkj-
andi hinum nýju samsteypuhugvekjum taka
fram, að ef pað meðfram hefir verið tilgangur
hiskups með útgáfu peirra, að sýna, að full-
komm eining og samhljóðan væri í kenning-
unni víðsvegar um landið, pá hefir pessum
tilgangi alls ekki verið náð, enda hlýtur ó-
neitanlega hver prestur eins og hver rithöf-
undur að liafa sinar sjerstaklegu skoðanir eins
í trúarefnum eins og öðru, ef hann á að vera
sjálfstæður maður og ekki andlegur præll.
Eptir að hafa lanslega yfirfarið pessar
síðastnefndu hugvekjur virðast oss flestir af
höfundunum vera góðir kennarar og suuir
jafnvel ágætir, en petta álit getur pó eigi orð-
ið nema laust álit, fyrir pá sök, að höfund-
arnir eru svo margir og svo iítið eptir hvern
einn. þar við hætist og pað, að hugvekjum
eptir sama höfund er sumstaðar kastað á víð
og dreif innanum safnið. Af pessu leiðir, að
kostir hvers eins taka sig ekki nægilega út
eða hið einstaklega hjá peim, hvort sem pað
má telja til kosta eða ókosta. Vjer ætlum,
að til pess að sjá til lilítar kosti peirrahvers
um sig og hina einkennilegu stefnu peirra í
andlegum skoðunum hefði ekki veitt af nærri
pví eins mörgum bindum eins oghöfundarn-
ir eru margir. En svo vjer sleppum pví að
tala meira um pessar hugvekjur, pá eru i
einu af blöðuni vorum eun nýjar lmgvekjur
framboðnar, og segír útgefandinn, að pær sje
eptir liinn mesta núlifandi ræðusnilling Is-
lands. Vjer vitum ekki enn, hver hann er
eða livort liann er einn í tölu liöfunda sam-
steypuhugvekjanna eða eigi, en hoðshrjefið
hefir hann svo til skýa, að virðast raætti sem
lijer á íslandi væri kominn fram einhver nýr
Krysostomus. Betra væri reyndar, að oss
virðist, að láta hinn ókomna tíma og reynsl-
una segja álit sitt um pennan góða marm
heldur en að setja liann svo hiklaust .upp yfir
alla aðra. Maðurinu er drambsamt dýr af
náttúranni, og hinir ungu rithöfundar haf'a
sinn fulla skerf af hanni ekki siður en aðrir.
J>egar peir sjá pennau gróhíans-tón um sig í
auglýsingum hlaðanna, er hætt við, að pæir
pykist rnenn að meiri og skoði petta sem al-
mennings álit,; en sá dranibsemisandi skartar
mjög illa á hverjum rithöfundi, og liann get-
ur jafnvel orðið hverjum útgefanda sjálfum
að baga eptir á, pví vonum bráðara keinur
pá einhver nýr ritdómari og tekur óvægilega
í ennistopp peir-ra, sem liægt er að linna
ihæmi til í hmum nýju hókmenntum vorum.
Oss kemur ekki til hugar að andæfa á
móti nýjum guðræknisritum. En hins vegar
vilduin vjer í tilefni^if útkomu þessara nýju
rita ,mi.kiUega ráða til pess, að gefnar væru
út meðfram uokkrar af hinum gömlu guð-
ræknisbókum peirra manna, sem staðizt liafa
■eldreynslu tímanna og sem auk pess hafa feng-
ið almennt lof manna, og viljum vjer aðeins
tilgreina fáeinar. pá standa verk JónsVída-
líns í fyrirrúmi. Jón Sigurösson kallarhann
hinn dýrðlegasta keunimann, sem ísland hafi
borið, og Pinnur biskup segir um rit hans í
kirkjusögu siiini á pessa leið: cguðrækið fólk á
landi voru ann mjög ritum hans, enda hafa
pau opt prentuð verið». í*ó er petta síðasta
ekki að öllu leyti satt, pví pað er einungis
postillan og föstuprjedikanirnar hvorartveggja
sem petta getur orðið sagt um; en Vídalín
hefir auk pess ritað bók, sem kölluð ervana-
1-ega Kristindómshók, og aðra, sem kölluð er
Skylda. Báðar hafa pessar bækur komið út
eiousinni á Hólnm, en eru nú hreint ófáan-
legar. Viljum vjer msela fram með pví
að pær, væri útgefnar á,ný, einkuin Kristin-
dómsbókin. Hún er ljós og skilmerkileg og
málið er á henni, eins og allstaðar hjá Vída-
]ín, fullkomið afhragð peirra tíma. Hina síð-
ari pekkjum vjer ekki. Espólín segir hún
sje útlögð, og vera má, að hún sje nokkuð ó-
lík hinum frumrituðu verkum lians; en hún
ætti pó að vera með öðrum verkum hans, svo
vjer liefðum pau öll í lieild sinni. J»ví er
miður, að handrit hans af prjedikunum hans
yfir drottinlega bæn, sem Espólín segir hann
hafi ritað, en að aldrei hafi útkomið, mun
vera með öllu glatað. — þessu næst nefnum
vjer liugvekjur Vigfúsar prests Jónssonar í
Stöð út af píslarsögu Krists. |»ær hafa mikla
yfirburði yfir aðrar eldri hugvekjur um pað
efni, pvi pær eru ekki einungis efni passíu-
sálma Hallgríms Pjeturssonar snúið í sundur-
lausa ræðu, lieldur taka pær sálmana pörtum
saman líkt eins og texta og útfæra hinar sjer-
stöku hugmyndir skáldsins miklu meir en liann
gat gjört, og sú útfærzla liefir allstaðar tekist
prýðilega, að oss virðist. Málið á peim stend-
ur og Vidalín uæst, pví hann hefir auðsjáan-
lega tekið liann sjer til fyrirmyndar í pví til-
liti. J>essar hugvekjur voru að sönnu ekki
alls fyrir löngu ágætlega útgefnar í Kaup-
mannahöfn, en pær eru nú engu að síður
orðnar ófáanlegar, fyrir pví að svo margir
hafa sókzt eptir peim eða almenningsálitið
hefir víðast orðið peim meðmælt.
Vjer tilnefnum ekki fleiri af gömlutn
guðsorðabókum í Sundurlausu máli, jtifnvel
pótt ýmsar fleiri kynni að mega tilgreina,
heldur snúum oss að liinum, sem ritaðar eru
í hundinni ræðu; og verða pá fyrst fyrir oss
ljoðmæli Hallgrínis prests Pjeturssoriar. Hanu
hefir verið og er enn lofaður uin allt land
eins og Vídalín. Passíusálniar lians eru að
vísu margsintiis útgefnir og pví útbreiddir um
allt land, en hin önnur Ijóðmæli hans, sem
hingað til hafa verið kölluð Hallgrímskver,
pyrfti nauðsyulega að gefa út í nýrri útgáfu
og fullkomnari en hingað til erorðið. Sálm-
arnir í Hallgrímskverinu standa passíusálm-
unum ekkert á baki og er auk pess í ýinsuia
stöðum votturpess, hve fullkomlega sjera Hall-
grímur htifði málið á sínu valdi og pað hversu
dýrt sein hann kvað. þessi ljóðmæli hans
pyrpti ekki að eins að gefa út á ný, heldur
og að auka pau með öllu pví, sem til er ept-
ir hann, bæði pví, sem prentað er áður, svo
sein Samúölssálmurn (eða pví, sem hann á af
peim), vikubænum í stefja-ljóðum, sein koinu
út í bænabókinni frá Akureyri um árið, pað
er að segja, ef ritdómendur álíta að pað sje
eptir hanu, stefjadrápunni, sem hanu kvað
við Brynjudalsá og prentuð er í æfisögu hans
í (Lesti Vestfirðingi, og fieiru. J>á ættu og
par með að fylgja, helzt í viðbæti, veraldleg
Ijóðmæli hans, að fráskildum rímunum, hvort
sem pau eru pegar prentuð, svo sem samstæð-
urnar í Suót, og tvenn ljóðmæli prentuð, að
oss minnir, í ísafold neðaumáls, eða pau kyuni
að íinnast enn óprentuð: euufremur tækifær-
is-gamauvísur likar peiin sem standa í æfi-
sögu liaus eptir Vigfús prófast sem pegar var
nefndur, eða sem kynni að hafa eitthvert til-
lit til einhvers atviks í líii liuis. Vel færi
á pví, að prenta passíusálmana í pessu safni,
svo par væru öll ljóðmæli iians í einni heild.
Pramanvið ætti að standa æfisaga hans, og
ætti par að leggja til grundvallar bæði æii-
sögu ágrip mag. Hálfdátis Einarsonar, sem er
framanvið Hallgrímskverið og einkum æfisögu
hans eptir Vigfús prófast Jóusson, sem enu
pá mætti f,ylla með ýmsum peim pjóðsögum
sem enn eru til, líkum peimtveim, semhjer
fylgja með neðanmáls1. Loks ætti mynd höf-
undarins að standa framanvið dálítið betur úr
garðigjörð, ef unut væri, eu sú sem fylgir
einni af seinustu útgáfu passíusálmanna. J>ann-
ig útbúin ætlum vjer að ljóðmæli hans ætti
vissan fjölda kaujS'enda víðsvegar um allt land
x) 1. J>ar sem mag. Hálfdán Einarssou
ritar að síra Hallgrímur hafi misstskóla
á Hólum, eu tilgreinir ekki orsökina
pá ætlum vjer að óhætt sje að fullyrða
pað, sem alpýðusagan segir, að pað hafi
verið fyrir glettu- eða háðvísu hans til
biskupsfólksins á Hólum; pví pótt allt
fólk Guðbrandar biskups væri inikil-
menni, eins og sjálfur hann, mun pað
pó hafa verið uoíikuð póttafullt og til-
tektasamt í blóma æfinnar, ineðan allt
ljek í lyndi.
J>essar háðvísur inunu hafa verið kost-
gæfilega eyðilagðar, af pví fólk petta var
svo miklu metið eins Guðbrandur